Шал мен теңіз

Шал мен теңіз
The Old Man and the Sea
Жанр	повесть
Авторы	Эрнест Хемингуэй
Түпнұсқа тілі	ағылшын тілі
Жариялануы	1952 ж.
Баспагер	Charles Scribner's Sons
Аударма	1966 ж.

«Шал мен теңіз» — Эрнест Хемингуэйдың көзі тірісінде жарияланған соңғы елеулі шығармасы және оның ең танымал туындыларының бірі.

Бұл повесть үшін Хемингуэйге Пулитцер сыйлығы табысталды. Сондай-ақ Нобель сыйлығын беруге негіз болған шығармалардың бірі ретінде көрсетіледі.

Хикаятта Сантьяго есімді кубалық балықшының марлиндерді аулап жүргені баяндалады.

Автор осы бір шығарма арқылы жалғыздық психологиясы мен жалғыздық философиясы секілді күрделі ұғымдарға терең бойлауға күш салған. Бас кейіпкер жалғыздықта ғұмыр сүрген жан болса да, оның теңіздегі тағдыры оқырманын жалғыздықта қалдырмайды. Шеберлікпен өрілген шығарманың тұтас атмосферасы, қаһарман аурасы оқырманды үнемі рухтандырып, жігерлендіріп отырады.

Классикалық шығарманы қазақ тіліне Нығмет Ғабдуллин аударған.

Желісі

Шал үшін соңғы 84 күн бойы теңізге шығуы еш олжасыз өтіп бара жатады. Көршілердің көмекшіл баласы да әкесінің айтқанына еріп, енді басқа балықшылармен бірге жүр. Бірақ үмітін үзбеген шал 85-ші күні де өзінің жамау-жамау жел­кенін көтеріп теңізге шығады. Жағадан тым алыстап кеткен ол суда жүзіп өткен жартытонналық балықты көреді...

Жазылуы

Хемингуэй осы шығарманың идеясын көп жыл бойы көкейінде ұстаған. 1936 жылы Esquire журналында ол сюжеті ұқсас эсседе шын балықшымен болған оқиғаны суреттейді.

Эрнест Хемингуэй өз кемесінің бортында, 1950 жыл

1941 жылы жазушы кеме сатып алып, оған «Пилар» деген ат кояды. Бірнеше жыл бойы Кубада тұрып, өзі де балық аулауға ден қояды. Талай рет теңізге жалғыз шығады.

Осы жылдары шығармашылық қарқыны өседі. Алайда 1950 жылы шыққан «Өзеннің әр жағында, ағаштардың көлеңкесінде» атты романы көп таралыммен сатылса да, әдеби сыншылардың көңілінен шыға алмаған еді.

1952 жылы «Шал мен теңіз» атты романы жеке кітап болып басылады, сондай-ақ Life журналында да жарияланады. Осы туындысы Хемингуэйдың шеберлігіне қойылған барлық күмәндарды алып тастайды.

Жаңа кітап басылғаннан кейін сұхбаттардың бірінде Хемингуэй осы шығармасын жазуға түрткі болған ойлары жайында айтып өткен. Оның сөзінше, кітап көлемін бір мың беттен арттыруға әбден мүмкін болар еді, ол үшін ауылдағы әр тұрғыны, олардың тыныс-тіршілігі, жанұялық жағдайлары жайында жазу керек еді. Бірақ бұның бәрін басқа жазушылар әлдеқашан жақсы жеткізген болатын.

Әдебиетте өзіңізге дейін тындырылған еңбектерді елеуіңіз керек. Сондықтан мен әлі ешкім жазбағанды анықтап алуға тырысқан едім. Біріншіден, қажеттілігі шамалысының бәрін алып тастап, оқырманға өз тәжірибемді оның тәжірибесіндей етіп, кітап оқып шыққанан кейін шын болған оқиғаның күәгеріндей сезінсін деп суреттедім. Ондай нәтижеге жету қиын, бірақ мен көп жұмыс істедім. Қалай болса да, қысқасын айтсақ, осы ретте бағым жанды, бұрын ешкім де жеткізбеген тәжірибені мен толықтай жеткізе алдым.

Экрандалуы

• 1958 — Шал мен теңіз — Джон Стерджес түсірген фильм
• 1990 — Шал мен теңіз — Джад Тейлор түсірген телефильм
• 1999 — Шал мен теңіз — Александр Петровтың мультфильмі