Шаяноттар тұқымдасы
Шаяноттар тұқымдасы | ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
![]() Xanthosoma sagittifolium
| ||||||||||
Ғылыми топтастыруы | ||||||||||
| ||||||||||
Тектері 14 түрлері | ||||||||||
107 тегі мен 3700 түрі белгілі |
Шаяноттар тұқымдасы , Ароид тұқымдасы (лат. Araceae) – 3000-нан астам биологиялық түрлері, 113 тегі бар дара жарнақты өсімдіктердің ірі тұқымдасы[1]. Халықаралық APG жүйесінде дара жарнақты өсімдіктердің лат. Alismatales сабына жатады.
Таралуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Бүкіл жер шарына кең таралған өсімдік. 3000-нан астам түрі белгілі. Көбі тропикалық және субтропикалық өңірде өседі. Басқа аймақтарда 3000 түрінен 10% ғана өседі.
Қазақстанда Ертіс және Зайсан жағаларында, Алтайда, Жоңғар Алатауында, Қаратауда, Батыс Тянь-Шаньда кездеседі.
Ботаникалық сипаттамасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Көп жылдық шөптесін, шырмалғыш бұта, шала бұта, сирек те болса ағаш түрінде өседі.
Жапырақтары кезек орналасқан, пішіні әр түлі, бірақ барлық дара жарнақты өсімдіктердікіндей - сопақша келген, ұзын, паралельді жүйкеленген, сапсыз.
Гүлдері ұсақ, дара жынысты. Аталығы 2-4 не 6, аналығында 1 не 3 ұялы түйіні болады.
Өсімдіктің гүлдері алуан гүлшоғырлар құрайды. Көбіне гүлшоғыр дара гүл сияқты көрінеді, гүлдің қасындағы жабылғыш сияқты жапырақ, гүлсерік сияқты болып көрінеді. Осы жапырақтың түрлі-түсті пішінінен өсімдіктің гүлі орхидеяға ұқсайды.
Жидек тәрізді не құрғақ жемісі болады. Тұқымы ұсақ.
Тұқымдастың тектері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Жалпы тұқымдаста 113 тегі бар, оларды зерделеп анықтағанға үлесі зор австриялық ботаник Генрих Вильгельм Шотт. Ғалымның сипаттаған тектерінің қасына «Schott» деген белгі ксылады.
Химиялық құрамы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ароид тұқымдасының өсімдіктерінде сантонин т.б. улы заттар және тамыр сабағында крахмал болады.
Ароид тұқымдасының көптеген түрлері әсемдік үшінқаолдан өсіріледі. Кейбір түрлері медицинада, парфюмерияда пайдаланылады.
Галерея[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
![]() |
Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Araceae |
- Қазақ Совет энциклопедиясы/Бас редакторы М.Қ.Қаратаев - Алматы, 1972, 1 том