Қорғасыншөптер тұқымдасы

Plumbaginaceae
Plumbago europaea
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Өсімдіктер (unranked) Eudicots (unranked) Core eudicots Сабы: Caryophyllales Тұқымдасы: Plumbaginaceae Juss. (1789)
genera
See text

Қорғасыншөптер тұқымдасы (лат. Plumbagіnacea) – қос жарнақтылар класының қалампыр гүлділер класc тармағындағы ірі тұқымдастың бірі. Бұталар, көп не бір жылдық шөптесін өсімдіктер; жартылай бұталар; пішіні алуан түрлі қабыршақты, ине тәрізді, таспалы-қалақшалы, жұмыртқалы-эллипсті, желпуіш тәрізді, бүтін, кейде қауырсын тілімді.

Ботаникалық сипаты

Гүлі

• Гүлдері қос жынысты, дұрыс, түрлі-түсті, бір не көп гүлді масақшаларда, гүлмаңайлық қабыршақтардың қабығында өте қысқа сағақта орналасқан;
  • масақшалар біржақты жартылай доға тәрізді, масақтары (жұмыр басы) қарапайым немесе бұтақталған гүл сидамында орналасқан;
  • тостағанша жапырақтары бірігіп кеткен, бес жүйкелі, түтікше тәрізді, 5 кейде 10 жалпақ тілімді иілген қатпарлы, ашылған кезде дөңгелек тәрізді.
• Әдетте жұқажарғақты.
• Гүл тәжі еркін, бос жатады, 5 күлтелі, аталықтары күлте жапырақтарға қарама-қарсы орналасқан. Олардың жіпшелерінің төмен жағы жалпайып күлте жапырақтармен (өте сирек) бірігіп кеткен.
• Тозаңқаптары қос ұялы, екіге бөлінген, параллельді, ортасымен бекінген. Жоғарғы жатынды, салбырап ілінген бір тұқымбүршікті, аналық мойны 5, бас немесе түп жағында біріккен, жалаңаш немесе кірпік түкті; аналық аузы жұмыр басты немесе таспалы-цилиндрлі бездермен жабылған.
• Жемісі тостағаншамен бірге түседі, жұқа қабықшасы бір тұқымды.

Өсетін жері мен таралуы

Жер бетінде қорғасыншөптер тұқымдасына жататын 22 туыс, 600-ден астам түр бар. Қазақстанда 8 туысқа жататын 53 түрі кездеседі. Оның ішінде 17 түр, яғни түр құрамының 32%-ы, Қазақстанның эндемиктері болып табылады. Қорғасыншөптер тұқымдасына жататын түрлердің барлығы да тұзды топырақтарда өседі.

Қолданылуы

Қорғасыншөптер тұқымдасының көптеген түрлері табиғи бояуларға бай болғандықтан өндіріс үшін де маңызы бар.
Құрамында илік заттардың болуына байланысты медицинада әр түрлі дәрі-дәрмек алу үшін пайдаланылады.
Гүлдері әдемі болғандықтан әсемдік үшін өсіріледі.