Қырғыз сомы

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Jump to navigation Jump to search
сом  (қаз.)

Сом  (қырғ.)
som  (ағылш.)
som  (фр.)

5000 som 2009 ob.jpg
2009 жылғы 5000 сом
Кодтар және таңбалар
Кодтар ISO 4217 KGS (417)
Аббревиатуралар с • с
Айналым шекарасы
Эмитент  Қырғызстан
Туынды және параллельді бірліктер
Бөлшекті тиын (1⁄100)
Айналымдағы монеталар және банкноталар
Банкноталар 1, 10 және 50 тиын
1, 5, 10, 20, 50, 100, 200, 500, 1000, 2000 және 5000 сом
Тарих
Валюта-ізашар КСРО рублі (SUR) / Ресей рублі (RUR)
Бонкноталар және монеталар өңдірісі
Эмиссиялық орталық Қырғызстан Республикасы Ұлттық банкі
www.nbkr.kg
Банкнота өңдіруші De La Rue
www.delarue.com
Ақша сарайы Қазақстан теңге сарайы
kazmint.kz
Бағамдар ХВҚ, ЕОБ және ҚРҰБ мәліметтері бойынша аутоматты түрде жаңартылып отырады.
Commons logo optimized.svg сом Ортаққорда

Сом (қыр. сом) — Қырғызстанның ұлттық валютасы. Бір сом жүз тиынға тең.

Қырғызстан өзінің ұлттық валютасын қабылдаған бұрынғы КСРО (және посткеңестік Орталық Азияда бірінші) елдерінің бірі болды. Оны енгізу туралы қаулыны Қырғызстан Жоғарғы Кеңесі 1993 жылы 3 мамырда қабылдады. 1993 жылғы 10 мамырдағы сағат 4 бастап Қырғызстан Республикасы Ұлттық Банкі атаулы құны 1, 5 және 20 сомдық 1 топтама банкноттарды, сондай-ақ атаулы құны 1, 10 және 50 тиындық айырбастау белгілерін айналымға енгізді. Рубль мен сомның параллель айналымының мерзімі 1993 жылдың 14 мамырында сағат 18 белгіленді, сол сәттен кейін заңды төлем құралы ретінде тек қырғыз сомы қалды. Бұл кезде рублді сомға айырбастау 200:1 мөлшерлемесі бойынша жүргізілді, бірақ айналымдағы қолма-қол соманың жетіспеушілігіне байланысты алдымен 17-21 мамыр аралығында, содан кейін 3-4 маусымға ұзартылып, енді 260 рубль: 1 сом мөлшерлемесі бойынша жүргізілді. Айырбастау фактісі паспорттың немесе оны алмастыратын құжаттың «Ерекше белгілер» бөліміне жазылды.

ТМД елдерінің валюталары арасында сом посткеңестік кезеңдегі инфляцияның жиынтық деңгейінің ең төменгі деңгейіне ие.

Шақалары[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Стандартты шақалар[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Номиналы 1 тиындық шақа жиынтық үшін шығарылды және айналыста пайдаланылмайды. 10 және 50 тиындық шақалар да елеусіз сатып алу қабілетіне байланысты айналыста іс жүзінде кездеспейді. Бағасы белгіленген тиындарда, шақалардың сырт жағында (реверсінде) 1998 жылғы орыс тиындарында қолданылған өсімдік өрнек соғылып, шекілген. Сомдағы шақаларда бағасы белгіленген және қымыз құйылатын ыдыстың стилдендірілген бейнесі бар. Барлық бағасы белгіленген шақалардың бет жағында (аверс) елтаңба және шығарылған жылы бейнеленген.

Бейнесі Белгіленген бағасы Материал Диаметрі
(мм) 		Жуандығы
(мм) 		Салмағы
(г) 		Қыры Шығарылған жылы
KG 2008 CuZn 1tyiyn a.png KG 2008 CuZn b.png 1 тиын жез 14 0,95 1,0 бұжыр 2008
KG 2008 CuZn 10tyiyn a.png KG 2008 CuZn b.png 10 тиын болат, жез
жалат. 		15 1,15 1,3 тегіс
KG 2008 CuZn 50tyiyn a.png KG 2008 CuZn b.png 50 тиын 17 1,22 1,8
KG 2008 Ni 1som a.png KG 2008 Ni b.png 1 сом болат, никель
жалат. 		19 1,36 2,5 бедерлі
KG 2008 Ni 3som a.png KG 2008 Ni b.png 3 сом 21 1,4 3,2
KG 2008 Ni 5som a.png KG 2008 Ni b.png 5 сом 23 1,55 4,2
KG 2009 Ni 10som a.png KG 2009 Ni 10som b.png 10 сом 24,5 1,65 5,4 үзілмелі-бұжыр 2009
үзілмелі-бұжыр
«ОН СОМ — 10 СОМ» жазуымен 		2009
(2014)
Кескін масштабы - 1 миллиметрге 3,0 пиксель.

Естелік және инвестициялық шақалары[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Толық мақаласы: Қырғызстанның естелік шақалары

Қырғызстан Республикасының Ұлттық банкі бағалы (алтын – 100 және 200 сомдық белгіленген бағамен және күміс – 10 сом белгіленген бағамен) және бағалы емес (мыс-никель қорытпасы – 1 және 5 сом белгіленген бағамен) металдардан ескерткіштік және мерекелік шақаларды шығарады. 2018 жылы қырғыз жазушысы Ш.Айтматовтың 90 жылдығын мерекелеу аясында белгіленген бағасы 20 сом болатын мыс-никель шақасы айналымға шығарылды. Алғаш рет Орталық банк коллекциялық шақаларды шығаруды 1995 жылдан бастап, «Манас» эпосының 1000 жылдығына арналған екі шақа шығара бастады.

2021 жылдың мамыр айындағы жағдай бойынша шақалардың 82 сұрыпы, оның ішінде мыс-никелден 22, 925 сынама күмістен 56, 916 сынама алтыннан 1 және 999 сынама алтыннан 4 шақа шығарылды.

Қырғызстанда инвестициялық шақалар шығарылмайды.

Банкноттар[өңдеу | қайнарын өңдеу]

1993 жылғы үлгідегі банкноттар[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Тиындардың бет жағында — күн сәулесінің аясында қалықтап ұшқан бүркіттің бейнесі, мемлекет атауы мен белгіленген бағасы, ал арт жағында — күн сәулесімен жиектелген түндік, мемлекет атауы және белгіленген бағасы бейнеленген.

Сомдардың бет жағында — Манастың атты мүсіні, эмитент-банктің қысқаша атауы, белгіленген бағасы және ҚРҰБ төрағасы К. К. Нанаевтың қолы, ал арт жағында — Манас кесенесі, эмитент-банктің қысқаша атауы, белгіленген бағасы көрсетілген.

Банкноттарда шығарылған жылы көрсетілмеген. КТ және ZT серияларының 1 және 10 тиын банкноттары 1999 жылы, КТ және ZT серияларының 50 тиындары - 2001 жылы, басқа сериялардағы тиындар және сомдар - 1993 жылы шығарылды. Сутаңба — даладағы бүркіттің стилденген суреті (1993 жылы шығарылған банкноттар) мен саңырауқұлақ өрнегі (1999 және 2001 жылдары шығарылған банкноттар). Банкноттардың әрленімін Д.Е.Лысогоров пен А.П.Цыганок әзірлеген.

Түрлердің сериялық нөмірлері 12345678 немесе 12345678.

I сериядағы Қырғызстан банкінің банкноттары
Бейнесі Белгіленген бағасы Өлшемі
(мм) 		Негізгі
түстері 		Уақыты
Бет жағы Арт жағы шығарылымы басылымы алынуы
KyrgyzstanP1-1Tyiyn-(1993)-doy f.jpg KyrgyzstanP1-1Tyiyn-(1993)-doy b.jpg 1 тиын 90×70 красный 10 мамыр
1993 		1993
1999 		1 қаңтар
2008[1]
KyrgyzstanP2-10Tyiyn-(1993)-doy f.jpg KyrgyzstanP2-10Tyiyn-(1993)-doy b.jpg 10 тиын жасыл
KyrgyzstanP3-50Tyiyn-(1993)-doy f.jpg KyrgyzstanP3-50Tyiyn-(1993)-doy b.jpg 50 тиын көк 1993
2001
KyrgyzstanP4-1Som-(1993)-doy f.jpg KyrgyzstanP4-1Som-(1993)-doy b.jpg 1 сом 140×70 қызыл 1993
KyrgyzstanP5-5Som-(1993)-doy f.jpg KyrgyzstanP5-5Som-(1993)-doy b.jpg 5 сом жасыл
KyrgyzstanP6-20Som-(1993)-doy f.jpg KyrgyzstanP6-20Som-1993-donatedoy b.jpg 20 сом көк
Кескін масштабы 1 миллиметрде 1,0 пикселді құрайды. Банкноттарда курсивпен жазылған жылдар көрсетілмеген.

1994 жылғы үлгідегі банкноттар[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Банкноттардың бет жағында — тиісті мәдениет қайраткерінің портреті мен аты-жөні, эмитент-банктің қысқаша атауы, белгіленген бағасы және ҚРҰБ төрағасы К.К. Нанаевтың қолтаңбасы, ал арт жағында — Қырғызстанның әртүрлі рәміздері, эмитент-банктің қысқаша атауы және белгіленген бағасы көрсетілген. Банкноттарда шығарылған жылы көрсетілмеген.

Барлық банкноттардың сутаңбасы – Тоқтықұл Сатылғановтың портреті. Банкноталардың әрленімін Д.Е.Лысогоров пен А.П.Цыганок әзірлеген.

Түрдің сериялық нөмірлері AB1234567.

II сериядағы Қырғызстан банкінің банкноттары
Бейнесі Белгіленген бағасы (сом) Өлшемі
(мм) 		Негізгі
түстері 		Сипаттамасы Уақыты
Бет жағы Арт жағы Бет жағы Арт жағы шығарылымы алынуы
1 som 1994 ob.jpg 1 som 1994 rev.jpg 1 135×65 қоңыр
сары 		композитор
Абдылас Малдыбаев (1906—1978) 		Ұлттық филармония ғимаратының аясындағы
қобыз бен қияқ музыкалық аспаптары 		11 сәуір
1994 		1 қаңтар
2008[1]
5 som 1994 ob.jpg 5 som 1994 rev.jpg 5 көк
сары 		балерина
Бибісара Бейшеналиева (1926—1973) 		Ұлттық опера және балет театрының ғимараты
10 som 1994 ob.jpg 10 som 1994 rev.jpg 10 жасыл
сары 		ғылым және мәдениет қайраткері
Қасым Тыныстанов (1901—1938) 		Қырғызстанның тау жоталары мен Жеті Өгіз шатқалы 28 қаңтар
1994
20 som 1994 ob.jpg 20 som 1994 rev.jpg 20 қызыл
тоқсары
қоңыр 		ақын
Тоғылық Молда (1860—1942) 		Манас кесенесі 11 сәуір
1994
50 som 1994 ob.jpg 50 som 1994 rev.jpg 50 қызыл-қоңыр
бозқызғылт 		Алай қырғыздарының билеушісі
Құрманжан Датқа (1811—1907) 		Өзген сәулет кешені
(Қарахандардың мешіті мен кесенесі) 		29 августа
1994
100 som 1994 ob.jpg 100 som 1994 rev.jpg 100 сұр
қоңыр
сарғыш 		Қырғызстанның халық ақыны
Тоқтықұл Сатылғанов (1864—1933) 		Тоқтықұл су электр станциясының бөгеті 20 марта
1995
Кескін масштабы 1 миллиметрде 1,0 пикселді құрайды.

1997—2005 жылдардың үлгісіндегі банкноттар[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Банкноталардың бет жағында тиісті мәдениет қайраткерінің портреті, аты-жөні мен өмір сүрген жылдары, эмитент-банктің қысқаша атауы, белгіленген бағасы және ҚРҰБ төрағасының Ұ.Қ. Сарбановтың қолы (1, 50, 100, 200, 500 және 1000 сом) немесе М.А Сұлтанов (5 және 10 сом), сырт жағында – Қырғызстанның әртүрлі рәміздерінің суреттері, эмитент банкінің қысқаша атауы, белгіленген бағасы және шығарылған жылы көрсетілген.

Сутаңбасы — банкнотта (1-10 сом) бейнеленген адамның портреті немесе портрет пен белгіленген бағасы (20-1000 сом). 1-10 және 200-1000 сом белгіленген бағадағы банкноттардың әрленімін А.П.Цыганк, 20-100 сомды - М.Қ.Сағымбаев әзірлеген.

Түрдің сериялық нөмірлері AB1234567.

III сериядағы Қырғызстан банкінің банкноттары
Бейнесі Белгіленген бағасы (сом) Өлшемі
(мм) 		Негізгі
түстері 		Сипаттамасы Уақыты
Бет жағы Арт жағы Бет жағы Арт жағы енгізуі басылымы алынуы
KyrgyzstanP15-1Som-1999(2000) a.jpg KyrgyzstanP15-1Som-1999(2000) b.jpg 1 120×60 қоңыр композитор
Абдылас Малдыбаев (1906—1978) 		Ұлттық филармония ғимаратының аясындағы
қобыз бен қияқ музыкалық аспаптары 		7 ақпан
2000 		1999 1 қаңтар
2010[2]
KyrgyzstanP13-5Som-1997 a.jpg KyrgyzstanP13-5Som-1997 b.jpg 5 135×65 көк балерина
Бибісара Бейшеналиева (1926—1973) 		Ұлттық опера және балет театрының ғимараты 17 желтоқсан
1997 		1997
KyrgyzstanP14-10Som-1997 a.jpg KyrgyzstanP14-10Som-1997 b.jpg 10 жасыл ғылым және мәдениет қайраткері
Қасым Тыныстанов (1901—1938) 		Қырғызстанның тау жоталары мен Жеті Өгіз шатқалы
KyrgyzstanP19-20Som-2002 a.jpg KyrgyzstanP19-20Som-2002 b.jpg 20 тоқсары ақын
Тоғылық Молда (1860—1942) 		Манас кесенесі 15 тамыз
2002 		2002 айланымда
KyrgyzstanP20-50Som-2002 a.jpg KyrgyzstanP20-50Som-2002 b.jpg 50 145×70 ақшыл көк
бозқызғылт 		Алай қырғыздарының билеушісі
Құрманжан Датқа (1811—1907) 		Өзген сәулет кешені
(Қарахандардың мешіті мен кесенесі)
KyrgyzstanP21-100Som-2002 a.jpg KyrgyzstanP21-100Som-2002 b.jpg 100 150×72 сұр-жасыл Қырғызстанның халық ақыны
Тоқтықұл Сатылғанов (1864—1933) 		Хан Тәңірі шыңы
KyrgyzstanP22-200Som-2000 a.jpg KyrgyzstanP22-200Som-2000 b.jpg 200 155×74 сары ақын және драматург Алықұл Осмонов
(1915—1950) 		Ыстықкөл көлі,
Осмоновтың «Жеңішбек» поэмасынан үзінді 		28 тамыз
2000 		2000
KyrgyzstanP22-200Som-2004 a.jpg KyrgyzstanP22-200Som-2004 b.jpg 2 тамыз
2004 		2004
KyrgyzstanP22-500Som-2000 a.jpg KyrgyzstanP22-500Som-2000 b.jpg 500 160×76 бозқызғылт ақын және манасшы
Саяқбай Қаралаев (1894—1971) 		Эпостағы бейнелер аясында
Қаралаевтың Манасты орындауы 		28 тамыз
2000 		2000
KyrgyzstanP23-500Som-2005 a.jpg KyrgyzstanP23-500Som-2005 b.jpg 1 қараша
2005 		2005
KyrgyzstanP18-1000Som-2000 a.jpg KyrgyzstanP18-1000Som-2000 b.jpg 1000 165×78 сұр жазушы
Жүсіп Баласағұни (XI ғасыр) 		Сүлеймен Тау аясындағы Тақты Сүлеймен мешіті,
қыр. ОШКО ҮЧ МИҢ ЖЫЛ жазу —
«Ошке үш мың жыл» 		28 тамыз
2000 		2000
Кескін масштабы 1 миллиметрде 1,0 пикселді құрайды.

2009—2016 жылдардың үлгісіндегі банкноттар[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Банкноталардың бет жағында — тиісті мәдениет қайраткерінің аты-жөні мен өмір сүрген жылдары, портреті, эмитент-банктің қысқаша атауы, белгіленген бағасы және ҚРҰБ төрағасы М.О. Алапаевтың қолы, арт жағында — табиғат көрінісі, эмитент банктің қысқаша атауы, белгіленген бағасы және шығарылған жылы көрсетілген. Алдыңғы сериялардан қарағанда, мәдениет қайраткерлерінің аты-жөні алғаш рет орыс тілінде жазылған.

Су таңбасы — банкнотта (20-50 сом) бейнеленген адамның портреті немесе портрет пен белгіленген баға (100-5000 сом). Банкноталардың әрленімін М. Қ. Сағымбаев (200, 500 және 1000 сом – Қ. А. Тұрымбековпен бірлесіп) әзірлеген.

Түрдің сериялық нөмірлері AB1234567.

2017 жылы 2016 жылғы үлгідегі белгіленген бағасы 50, 100, 200, 500 және 1000 сомдық жетілдірілген банкноттар әрленімі мен қорғау белгілеріне шамалы өзгерістер енгізіліп, ҚРҰБ жаңа төрағасы Т.С.Әбдіғұловтың қолтаңбасымен шығарылды.

IV сериядағы Қырғызстан банкінің банкноттары
Бейнесі Белгіленген бағасы (сом) Өлшемі
(мм) 		Негізгі
түстері 		Сипаттамасы Уақыты
Бет жағы Арт жағы Бет жағы Арт жағы енгізуі басылымы
20 som 2009 ob.jpg 20 som 2009 rev.jpg 20 120×58 қызыл қобыз; ақын
Тоғылық Молда (1860—1942) 		Қырғызстанның тау жоталары,
Таш Рабат сәулет ескерткіші 		1 шілде
2009 		2009
1 желтоқсан
2018 		2016
50 som 2009 ob.jpg 50 som 2009 rev.jpg 50 126×61 тоқсары Алай қырғыздарының билеушісі
Құрманжан Датқа (1811—1907),
Бұрана мұнарасы 		Өзген сәулет кешені
(Қарахандардың мешіті мен кесенесі) 		1 шілде
2009 		2009
50 som 2016 ob.jpg 50 som 2016 rev.jpg 1 наурыз
2017 		2016
100 som 2009 ob.jpg 100 som 2009 rev.jpg 100 132×63 көк Қырғызстанның халық ақыны
Тоқтықұл Сатылғанов (1864—1933) 		Тоқтықұл су электр станциясының бөгеті 1 шілде
2009 		2009
100 som 2016 ob.jpg 100 som 2016 rev.jpg 1 наурыз
2017 		2016
200 som 2010 ob.jpg 200 som 2010 rev.jpg 200 138×66 сары ақын және драматург Алықұл Осмонов
(1915—1950) 		Ыстықкөл көлі,
Осмоновтың «Жеңішбек» поэмасынан үзінді 		1 желтоқсан
2010 		2010
200 som 2016 ob.jpg 200 som 2016 rev.jpg 1 қаңтар
2017 		2016
500 som 2010 ob.jpg 500 som 2010 rev.jpg 500 144×68 күлгін ақын және манасшы
Саяқбай Қаралаев (1894—1971) 		Манас кесенесі 1 желтоқсан
2010 		2010
500 som 2016 ob.jpg 500 som 2016 rev.jpg 1 қаңтар
2017 		2016
1000 som 2010 ob.jpg 1000 som 2010 rev.jpg 1000 150×71 сұр жазушы
Жүсіп Баласағұни (XI ғасыр) 		Сүлеймен Тау аясындағы
Тақты Сүлеймен мешіті 		1 желтоқсан
2010 		2010
1 қаңтар
2017 		2016
5000 som 2009 ob.jpg 5000 som 2009 rev.jpg 5000 156×73 жасыл қырғыз кеңес актері
Сүйменқұл Шоқморов (1939—1992) 		«Алатау» кинотеатр (Бішкек),
Қырғыз Алатауы 		2 наурыз
2009 		2009
1 желтоқсан
2018 		2016
Кескін масштабы 1 миллиметрге 1,0 пикселді құрайды.

Естелік банкноттар[өңдеу | қайнарын өңдеу]

2014 жылдың 20 қазанында айналымға: 100 сом – Тоқтықұл Сатылғановтың 150 жылдығына және 200 сом – Алықұл Осмоновтың 100 жылдығына арналған естелік банкноттар енгізілді. Әрбір естелік банкноттың таралымы 3000 дана.

2017 жылдың 17 қарашасында Тәуелсіздіктің 25 жылдығына және ұлттық валютаның айналымға енгізілуіне 25 жыл толуына арналған жаңа белгіленген бағасы 2000 сомдық естелік банкнот айналымға шығарылды[3]. Бұл банкноттың тік әрленімі бір типтегі басқа банкноттардан қатты ерекшеленеді.

Қырғызстан банкінің естелік банкноттары
Бейнесі Белгіленген бағасы (сом) Өлшемі
(мм) 		Негізгі
түстері 		Сипаттамасы Уақыты
Бет жағы Арт жағы Бет жағы Арт жағы енгізуі басылымы
100 som 2014 ob.jpg 100 som 2009 rev.jpg 100 132×63 көк Қырғызстанның халық ақыны
Тоқтықұл Сатылғанов (1864—1933) 		Тоқтықұл су электр станциясының бөгеті 20 қазан
2014 		2009
200 som 2014 ob.jpg 200 som 2010 rev.jpg 200 138×66 сары ақын және драматург Алықұл Осмонов
(1915—1950) 		Ыстықкөл көлі,
Осмоновтың «Жеңішбек» поэмасынан үзінді 		2010
2000 som 2017 ob.png 2000 som 2017 rev.png 2000 156×73 көгілдір Бішкектегі Ұлы Манас ескерткіші, киіз үй өмір ағашы, Хан Тәңірі мен Ыстықкөл аясындағы
бүркіт бейнеленген табиғат көрінісі 		17 қараша
2017 		2017
Кескін масштабы 1 миллиметрге 1,0 пикселді құрайды.

Тағы қараңыз[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. ↑ a b Тиынды ешкім алып тастаған жоқ  (орыс.).(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 2 желтоқсан 2020.
  2. ↑ Қырғызстан Республикасындағы қағаз банкноттар 2 жыл ішінде шақаларға ауыстырылады  (орыс.).(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 2 желтоқсан 2020.
  3. ↑ ҚРҰБ-ның 2017 жылғы 14 қарашадағы ресми хабарламасы  (орыс.).(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 2 желтоқсан 2020.
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Қырғыз_сомы&oldid=3028284» бетінен алынған