Қырғыз сомы
| сом (қаз.) | ||||
|---|---|---|---|---|
|
Сом (қырғ.) | ||||
| ||||
| Кодтар және таңбалар | ||||
| Кодтар ISO 4217 | KGS (417) | |||
| Аббревиатуралар | с • с | |||
| Айналым шекарасы | ||||
| Эмитент |  Қырғызстан
| |||
| Туынды және параллельді бірліктер | ||||
| Бөлшекті | тиын (1⁄100) | |||
| Айналымдағы монеталар және банкноталар | ||||
| Банкноталар | 1, 10 және 50 тиын 1, 5, 10, 20, 50, 100, 200, 500, 1000, 2000 және 5000 сом | |||
| Тарих | ||||
| Валюта-ізашар | КСРО рублі (SUR) / Ресей рублі (RUR) | |||
| Бонкноталар және монеталар өңдірісі | ||||
| Эмиссиялық орталық | Қырғызстан Республикасы Ұлттық банкі | |||
| www.nbkr.kg | ||||
| Банкнота өңдіруші | De La Rue | |||
| www.delarue.com | ||||
| Ақша сарайы | Қазақстан теңге сарайы | |||
| kazmint.kz | ||||
| Бағамдар ХВҚ, ЕОБ және ҚРҰБ мәліметтері бойынша аутоматты түрде жаңартылып отырады. | ||||
 сом Ортаққорда
| ||||
Сом (қыр. сом) — Қырғызстанның ұлттық валютасы. Бір сом жүз тиынға тең.
Қырғызстан өзінің ұлттық валютасын қабылдаған бұрынғы КСРО (және посткеңестік Орталық Азияда бірінші) елдерінің бірі болды. Оны енгізу туралы қаулыны Қырғызстан Жоғарғы Кеңесі 1993 жылы 3 мамырда қабылдады. 1993 жылғы 10 мамырдағы сағат 4 бастап Қырғызстан Республикасы Ұлттық Банкі атаулы құны 1, 5 және 20 сомдық 1 топтама банкноттарды, сондай-ақ атаулы құны 1, 10 және 50 тиындық айырбастау белгілерін айналымға енгізді. Рубль мен сомның параллель айналымының мерзімі 1993 жылдың 14 мамырында сағат 18 белгіленді, сол сәттен кейін заңды төлем құралы ретінде тек қырғыз сомы қалды. Бұл кезде рублді сомға айырбастау 200:1 мөлшерлемесі бойынша жүргізілді, бірақ айналымдағы қолма-қол соманың жетіспеушілігіне байланысты алдымен 17-21 мамыр аралығында, содан кейін 3-4 маусымға ұзартылып, енді 260 рубль: 1 сом мөлшерлемесі бойынша жүргізілді. Айырбастау фактісі паспорттың немесе оны алмастыратын құжаттың «Ерекше белгілер» бөліміне жазылды.
ТМД елдерінің валюталары арасында сом посткеңестік кезеңдегі инфляцияның жиынтық деңгейінің ең төменгі деңгейіне ие.
Шақалары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Стандартты шақалар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Номиналы 1 тиындық шақа жиынтық үшін шығарылды және айналыста пайдаланылмайды. 10 және 50 тиындық шақалар да елеусіз сатып алу қабілетіне байланысты айналыста іс жүзінде кездеспейді. Бағасы белгіленген тиындарда, шақалардың сырт жағында (реверсінде) 1998 жылғы орыс тиындарында қолданылған өсімдік өрнек соғылып, шекілген. Сомдағы шақаларда бағасы белгіленген және қымыз құйылатын ыдыстың стилдендірілген бейнесі бар. Барлық бағасы белгіленген шақалардың бет жағында (аверс) елтаңба және шығарылған жылы бейнеленген.
| Бейнесі | Белгіленген бағасы | Материал | Диаметрі (мм) |
Жуандығы (мм) |
Салмағы (г) |
Қыры | Шығарылған жылы | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
1 тиын | жез | 14 | 0,95 | 1,0 | бұжыр | 2008 |
|
|
10 тиын | болат, жез жалат. |
15 | 1,15 | 1,3 | тегіс | |
|
|
50 тиын | 17 | 1,22 | 1,8 | |||
|
|
1 сом | болат, никель жалат. |
19 | 1,36 | 2,5 | бедерлі | |
|
|
3 сом | 21 | 1,4 | 3,2 | |||
|
|
5 сом | 23 | 1,55 | 4,2 | |||
|
|
10 сом | 24,5 | 1,65 | 5,4 | үзілмелі-бұжыр | 2009 | |
| үзілмелі-бұжыр «ОН СОМ — 10 СОМ» жазуымен |
2009 (2014) | |||||||
| Кескін масштабы - 1 миллиметрге 3,0 пиксель. | ||||||||
Естелік және инвестициялық шақалары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қырғызстан Республикасының Ұлттық банкі бағалы (алтын – 100 және 200 сомдық белгіленген бағамен және күміс – 10 сом белгіленген бағамен) және бағалы емес (мыс-никель қорытпасы – 1 және 5 сом белгіленген бағамен) металдардан ескерткіштік және мерекелік шақаларды шығарады. 2018 жылы қырғыз жазушысы Ш.Айтматовтың 90 жылдығын мерекелеу аясында белгіленген бағасы 20 сом болатын мыс-никель шақасы айналымға шығарылды. Алғаш рет Орталық банк коллекциялық шақаларды шығаруды 1995 жылдан бастап, «Манас» эпосының 1000 жылдығына арналған екі шақа шығара бастады.
2021 жылдың мамыр айындағы жағдай бойынша шақалардың 82 сұрыпы, оның ішінде мыс-никелден 22, 925 сынама күмістен 56, 916 сынама алтыннан 1 және 999 сынама алтыннан 4 шақа шығарылды.
Қырғызстанда инвестициялық шақалар шығарылмайды.
Банкноттары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1993 жылғы үлгідегі банкноттар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Тиындардың бет жағында — күн сәулесінің аясында қалықтап ұшқан бүркіттің бейнесі, мемлекет атауы мен белгіленген бағасы, ал арт жағында — күн сәулесімен жиектелген түндік, мемлекет атауы және белгіленген бағасы бейнеленген.
Сомдардың бет жағында — Манастың атты мүсіні, эмитент-банктің қысқаша атауы, белгіленген бағасы және ҚРҰБ төрағасы К. К. Нанаевтың қолы, ал арт жағында — Манас кесенесі, эмитент-банктің қысқаша атауы, белгіленген бағасы көрсетілген.
Банкноттарда шығарылған жылы көрсетілмеген. КТ және ZT серияларының 1 және 10 тиын банкноттары 1999 жылы, КТ және ZT серияларының 50 тиындары - 2001 жылы, басқа сериялардағы тиындар және сомдар - 1993 жылы шығарылды. Сутаңба — даладағы бүркіттің стилденген суреті (1993 жылы шығарылған банкноттар) мен саңырауқұлақ өрнегі (1999 және 2001 жылдары шығарылған банкноттар). Банкноттардың әрленімін Д.Е.Лысогоров пен А.П.Цыганок әзірлеген.
Түрлердің сериялық нөмірлері 12345678 немесе 12345678.
| I сериядағы Қырғызстан банкінің банкноттары | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бейнесі | Белгіленген бағасы | Өлшемі (мм) |
Негізгі түстері |
Уақыты | |||
| Бет жағы | Арт жағы | шығарылымы | басылымы | алынуы | |||
-doy_f.jpg)
|
-doy_b.jpg)
|
1 тиын | 90×70 | красный | 10 мамыр 1993 |
1993 1999 |
1 қаңтар 2008[1] |
-doy_f.jpg)
|
-doy_b.jpg)
|
10 тиын | жасыл | ||||
-doy_f.jpg)
|
-doy_b.jpg)
|
50 тиын | көк | 1993 2001 | |||
-doy_f.jpg)
|
-doy_b.jpg)
|
1 сом | 140×70 | қызыл | 1993 | ||
-doy_f.jpg)
|
-doy_b.jpg)
|
5 сом | жасыл | ||||
-doy_f.jpg)
|
|
20 сом | көк | ||||
| Кескін масштабы 1 миллиметрде 1,0 пикселді құрайды. Банкноттарда курсивпен жазылған жылдар көрсетілмеген. | |||||||
1994 жылғы үлгідегі банкноттар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Банкноттардың бет жағында — тиісті мәдениет қайраткерінің портреті мен аты-жөні, эмитент-банктің қысқаша атауы, белгіленген бағасы және ҚРҰБ төрағасы К.К. Нанаевтың қолтаңбасы, ал арт жағында — Қырғызстанның әртүрлі рәміздері, эмитент-банктің қысқаша атауы және белгіленген бағасы көрсетілген. Банкноттарда шығарылған жылы көрсетілмеген.
Барлық банкноттардың сутаңбасы – Тоқтықұл Сатылғановтың портреті. Банкноталардың әрленімін Д.Е.Лысогоров пен А.П.Цыганок әзірлеген.
Түрдің сериялық нөмірлері AB1234567.
| II сериядағы Қырғызстан банкінің банкноттары | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бейнесі | Белгіленген бағасы (сом) | Өлшемі (мм) |
Негізгі түстері |
Сипаттамасы | Уақыты | |||
| Бет жағы | Арт жағы | Бет жағы | Арт жағы | шығарылымы | алынуы | |||
|
|
1 | 135×65 | қоңыр сары |
композитор Абдылас Малдыбаев (1906—1978) |
Ұлттық филармония ғимаратының аясындағы қобыз бен қияқ музыкалық аспаптары |
11 сәуір 1994 |
1 қаңтар 2008[1] |
|
|
5 | көк сары |
балерина Бибісара Бейшеналиева (1926—1973) |
Ұлттық опера және балет театрының ғимараты | |||
|
|
10 | жасыл сары |
ғылым және мәдениет қайраткері Қасым Тыныстанов (1901—1938) |
Қырғызстанның тау жоталары мен Жеті Өгіз шатқалы | 28 қаңтар 1994 | ||
|
|
20 | қызыл тоқсары қоңыр |
ақын Тоғылық Молда (1860—1942) |
Манас кесенесі | 11 сәуір 1994 | ||
|
|
50 | қызыл-қоңыр бозқызғылт |
Алай қырғыздарының билеушісі Құрманжан Датқа (1811—1907) |
Өзген сәулет кешені (Қарахандардың мешіті мен кесенесі) |
29 августа 1994 | ||
|
|
100 | сұр қоңыр сарғыш |
Қырғызстанның халық ақыны Тоқтықұл Сатылғанов (1864—1933) |
Тоқтықұл су электр станциясының бөгеті | 20 марта 1995 | ||
| Кескін масштабы 1 миллиметрде 1,0 пикселді құрайды. | ||||||||
1997—2005 жылдардың үлгісіндегі банкноттар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Банкноталардың бет жағында тиісті мәдениет қайраткерінің портреті, аты-жөні мен өмір сүрген жылдары, эмитент-банктің қысқаша атауы, белгіленген бағасы және ҚРҰБ төрағасының Ұ.Қ. Сарбановтың қолы (1, 50, 100, 200, 500 және 1000 сом) немесе М.А Сұлтанов (5 және 10 сом), сырт жағында – Қырғызстанның әртүрлі рәміздерінің суреттері, эмитент банкінің қысқаша атауы, белгіленген бағасы және шығарылған жылы көрсетілген.
Сутаңбасы — банкнотта (1-10 сом) бейнеленген адамның портреті немесе портрет пен белгіленген бағасы (20-1000 сом). 1-10 және 200-1000 сом белгіленген бағадағы банкноттардың әрленімін А.П.Цыганк, 20-100 сомды - М.Қ.Сағымбаев әзірлеген.
Түрдің сериялық нөмірлері AB1234567.
| III сериядағы Қырғызстан банкінің банкноттары | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бейнесі | Белгіленген бағасы (сом) | Өлшемі (мм) |
Негізгі түстері |
Сипаттамасы | Уақыты | ||||
| Бет жағы | Арт жағы | Бет жағы | Арт жағы | енгізуі | басылымы | алынуы | |||
_a.jpg)
|
_b.jpg)
|
1 | 120×60 | қоңыр | композитор Абдылас Малдыбаев (1906—1978) |
Ұлттық филармония ғимаратының аясындағы қобыз бен қияқ музыкалық аспаптары |
7 ақпан 2000 |
1999 | 1 қаңтар 2010[2] |
|
|
5 | 135×65 | көк | балерина Бибісара Бейшеналиева (1926—1973) |
Ұлттық опера және балет театрының ғимараты | 17 желтоқсан 1997 |
1997 | |
|
|
10 | жасыл | ғылым және мәдениет қайраткері Қасым Тыныстанов (1901—1938) |
Қырғызстанның тау жоталары мен Жеті Өгіз шатқалы | ||||
|
|
20 | тоқсары | ақын Тоғылық Молда (1860—1942) |
Манас кесенесі | 15 тамыз 2002 |
2002 | айланымда | |
|
|
50 | 145×70 | ақшыл көк бозқызғылт |
Алай қырғыздарының билеушісі Құрманжан Датқа (1811—1907) |
Өзген сәулет кешені (Қарахандардың мешіті мен кесенесі) | |||
|
|
100 | 150×72 | сұр-жасыл | Қырғызстанның халық ақыны Тоқтықұл Сатылғанов (1864—1933) |
Хан Тәңірі шыңы | |||
|
|
200 | 155×74 | сары | ақын және драматург Алықұл Осмонов (1915—1950) |
Ыстықкөл көлі, Осмоновтың «Жеңішбек» поэмасынан үзінді |
28 тамыз 2000 |
2000 | |
|
|
2 тамыз 2004 |
2004 | ||||||
|
|
500 | 160×76 | бозқызғылт | ақын және манасшы Саяқбай Қаралаев (1894—1971) |
Эпостағы бейнелер аясында Қаралаевтың Манасты орындауы |
28 тамыз 2000 |
2000 | |
|
|
1 қараша 2005 |
2005 | ||||||
|
|
1000 | 165×78 | сұр | жазушы Жүсіп Баласағұни (XI ғасыр) |
Сүлеймен Тау аясындағы Тақты Сүлеймен мешіті, қыр. ОШКО ҮЧ МИҢ ЖЫЛ жазу — «Ошке үш мың жыл» |
28 тамыз 2000 |
2000 | |
| Кескін масштабы 1 миллиметрде 1,0 пикселді құрайды. | |||||||||
2009—2016 жылдардың үлгісіндегі банкноттар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Банкноталардың бет жағында — тиісті мәдениет қайраткерінің аты-жөні мен өмір сүрген жылдары, портреті, эмитент-банктің қысқаша атауы, белгіленген бағасы және ҚРҰБ төрағасы М.О. Алапаевтың қолы, арт жағында — табиғат көрінісі, эмитент банктің қысқаша атауы, белгіленген бағасы және шығарылған жылы көрсетілген. Алдыңғы сериялардан қарағанда, мәдениет қайраткерлерінің аты-жөні алғаш рет орыс тілінде жазылған.
Су таңбасы — банкнотта (20-50 сом) бейнеленген адамның портреті немесе портрет пен белгіленген баға (100-5000 сом). Банкноталардың әрленімін М. Қ. Сағымбаев (200, 500 және 1000 сом – Қ. А. Тұрымбековпен бірлесіп) әзірлеген.
Түрдің сериялық нөмірлері AB1234567.
2017 жылы 2016 жылғы үлгідегі белгіленген бағасы 50, 100, 200, 500 және 1000 сомдық жетілдірілген банкноттар әрленімі мен қорғау белгілеріне шамалы өзгерістер енгізіліп, ҚРҰБ жаңа төрағасы Т.С.Әбдіғұловтың қолтаңбасымен шығарылды.
| IV сериядағы Қырғызстан банкінің банкноттары | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бейнесі | Белгіленген бағасы (сом) | Өлшемі (мм) |
Негізгі түстері |
Сипаттамасы | Уақыты | ||||
| Бет жағы | Арт жағы | Бет жағы | Арт жағы | енгізуі | басылымы | ||||
|
|
20 | 120×58 | қызыл | қобыз; ақын Тоғылық Молда (1860—1942) |
Қырғызстанның тау жоталары, Таш Рабат сәулет ескерткіші |
1 шілде 2009 |
2009 | |
| 1 желтоқсан 2018 |
2016 | ||||||||
|
|
50 | 126×61 | тоқсары | Алай қырғыздарының билеушісі Құрманжан Датқа (1811—1907), Бұрана мұнарасы |
Өзген сәулет кешені (Қарахандардың мешіті мен кесенесі) |
1 шілде 2009 |
2009 | |
|
|
1 наурыз 2017 |
2016 | ||||||
|
|
100 | 132×63 | көк | Қырғызстанның халық ақыны Тоқтықұл Сатылғанов (1864—1933) |
Тоқтықұл су электр станциясының бөгеті | 1 шілде 2009 |
2009 | |
|
|
1 наурыз 2017 |
2016 | ||||||
|
|
200 | 138×66 | сары | ақын және драматург Алықұл Осмонов (1915—1950) |
Ыстықкөл көлі, Осмоновтың «Жеңішбек» поэмасынан үзінді |
1 желтоқсан 2010 |
2010 | |
|
|
1 қаңтар 2017 |
2016 | ||||||
|
|
500 | 144×68 | күлгін | ақын және манасшы Саяқбай Қаралаев (1894—1971) |
Манас кесенесі | 1 желтоқсан 2010 |
2010 | |
|
|
1 қаңтар 2017 |
2016 | ||||||
|
|
1000 | 150×71 | сұр | жазушы Жүсіп Баласағұни (XI ғасыр) |
Сүлеймен Тау аясындағы Тақты Сүлеймен мешіті |
1 желтоқсан 2010 |
2010 | |
| 1 қаңтар 2017 |
2016 | ||||||||
|
|
5000 | 156×73 | жасыл | қырғыз кеңес актері Сүйменқұл Шоқморов (1939—1992) |
«Алатау» кинотеатр (Бішкек), Қырғыз Алатауы |
2 наурыз 2009 |
2009 | |
| 1 желтоқсан 2018 |
2016 | ||||||||
| Кескін масштабы 1 миллиметрге 1,0 пикселді құрайды. | |||||||||
Естелік банкноттар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
2014 жылдың 20 қазанында айналымға: 100 сом – Тоқтықұл Сатылғановтың 150 жылдығына және 200 сом – Алықұл Осмоновтың 100 жылдығына арналған естелік банкноттар енгізілді. Әрбір естелік банкноттың таралымы 3000 дана.
2017 жылдың 17 қарашасында Тәуелсіздіктің 25 жылдығына және ұлттық валютаның айналымға енгізілуіне 25 жыл толуына арналған жаңа белгіленген бағасы 2000 сомдық естелік банкнот айналымға шығарылды[3]. Бұл банкноттың тік әрленімі бір типтегі басқа банкноттардан қатты ерекшеленеді.
| Қырғызстан банкінің естелік банкноттары | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бейнесі | Белгіленген бағасы (сом) | Өлшемі (мм) |
Негізгі түстері |
Сипаттамасы | Уақыты | |||
| Бет жағы | Арт жағы | Бет жағы | Арт жағы | енгізуі | басылымы | |||
|
|
100 | 132×63 | көк | Қырғызстанның халық ақыны Тоқтықұл Сатылғанов (1864—1933) |
Тоқтықұл су электр станциясының бөгеті | 20 қазан 2014 |
2009 |
|
|
200 | 138×66 | сары | ақын және драматург Алықұл Осмонов (1915—1950) |
Ыстықкөл көлі, Осмоновтың «Жеңішбек» поэмасынан үзінді |
2010 | |
|
|
2000 | 156×73 | көгілдір | Бішкектегі Ұлы Манас ескерткіші, киіз үй | өмір ағашы, Хан Тәңірі мен Ыстықкөл аясындағы бүркіт бейнеленген табиғат көрінісі |
17 қараша 2017 |
2017 |
| Кескін масштабы 1 миллиметрге 1,0 пикселді құрайды. | ||||||||
Тағы қараңыз[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ a b Тиынды ешкім алып тастаған жоқ (орыс.).(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 2 желтоқсан 2020.
- ↑ Қырғызстан Республикасындағы қағаз банкноттар 2 жыл ішінде шақаларға ауыстырылады (орыс.).(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 2 желтоқсан 2020.
- ↑ ҚРҰБ-ның 2017 жылғы 14 қарашадағы ресми хабарламасы (орыс.).(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 2 желтоқсан 2020.