Ұлыбритания парламенті

Ұлыбритания парламенті
ағылш. *Parliament of the United Kingdom*
	Ұлыбритания парламенті; ағылш. Parliament of the United Kingdom
	58-шақырылым
Мемлекет	Ұлыбритания
Түрі
Түрі	екіпалаталы парламент
Палаталары	Лордтар палатасы; Қауымдар палатасы
Басшылығы
Монарх	III Чарльз ; 8 қыркүйек 2022 жылдан бері
Лорд-спикер	Джон Макфолл, Тәуелсіз ; 1 мамыр 2021 жылдан бері
Қауымдар спикері	Линдси Хойл ; 4 қараша 2019 жылдан бері
Премьер-министр	Риши Сунак, Консервативті ; 25 қазан 2022 жылдан бері
Оппозиция көшбасшысы	Кир Стармер, Лейбористік ; 4 сәуір 2020 жылдан бері
Құрылымы
Лордтар палатасы фракциялары	Лорд-спикер (1) Рухани лордтар (24) Ұлы Мәртебелінің үкіметі (268) Консервативті партия (268) Ұлы Мәртебелінің оппозициясы (172) Лейбористік партия (172) Өзге оппозиция (132) Либералдық демократтар (81) Демократиялық юнионистік партия (6) Ольстер юнионистік партиясы (2) Жасыл партия (2) Уэльс партиясы (1) Партиясыздар (2) Тәуелсіздер (36) Қалғандары (184) Кроссбенчерлер (184)
Қауымдар палатасы фракциялары	Ұлы Мәртебелінің үкіметі (350) Консервативті партия (350) Ұлы Мәртебелінің Адал оппозициясы (198) Лейбористік партия (198) Өзге оппозиция (93) Шотландиялық ұлттық партия (43) Либералдық демократтар (15) Демократиялық юнионистік партия (8) Уэльс партиясы (3) Альба партиясы (2) Социал-демократиялық және лейбористік партия (2) Альянс партиясы (1) Қайтарып алу партиясы (1) Тәуелсіздер (18) Фракциясыздар (7) Шинн Фейн (7, дауыс бере алмайды) Қадағалаушысы (1) Спикер (1)
Сайлауы
Қауымдар палатасы соңғы сайлауы	12 желтоқсан 2019
Жиналыс залы
Штаб-пәтері	Вестминстер сарайы, Лондон, Англия
Тарихы
Құрылуы	1 қаңтар 1801
Ізашары	Ұлыбритания Патшалығының Парламенті; Ирландия парламенті
Ізбасары	Ирландия Өкілдер палатасы (Ирландия ғана)
	parliament.uk
	Parliament of the United Kingdom
	Бұл үлгіні: көру • талқылау • өңдеу

Ұлыбритания және Солтүстік Ирландия Біріккен Патшалығының Парламенті (ағылш. Parliament of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, қысқартқанда Ұлыбритания парламенті, Вестминстер парламенті, Британдық парламент) — Ұлыбританияның екіпалаталы заң шығарушы органы. Лондонның Вестминстер сарайында жиналыс жүргізетін бұл Парламент жоғарғы Лордтар палатасы мен төменгі Қауымдар палатасынан құрылған.

Біріккен Патшалықтың Парламенті әлемдегі ең көне заң шығарушы органдардың бірі болып табылады және оның басқару институттарының тұрақтылығымен және өзгерістерді қабылдау қабілетімен ерекшеленеді.^[1] Вестминстер жүйесі бір кездері Британ империясы басқарған елдердің саяси жүйелерін қалыптастырды, сондықтан ол «парламенттердің анасы» деп аталды.^[2]

Тарихы

Тағы қараңыз: Англия парламенті, Шотландия парламенті, Ирландия парламенті және Ұлыбритания Патшалығының Парламенті

Ұлыбритания Патшалығының Парламенті 1707 жылы, Англия (1215 жылы құрылған) және Шотландия (шамамен 1235 жылы құрылған) парламенттері қабылдаған Уния туралы келісім нәтижесінде пайда болды. XIX ғасырдың басында Ұлыбритания және Ирландия униясы туралы акт нәтижесінде ел құрамына Ирландия енді де, парламент Ұлыбритания және Ирландия Біріккен Патшалығының Парламенті болды. Ел құрамынан Ирланд Еркін Мемлекетінің шыққанына 5 жыл болғанда ғана парламент өз атауын Ұлыбритания және Солтүстік Ирландия Біріккен Патшалығының Парламенті деп ауыстырды.

Құрамы және өкілеттіктері

Парламенттің екі палатасы бар: жоғарғы Лордтар палатасы және төменгі Қауымдар палатасы. Бір азаматтың екі палатаның да құрамында болуына тыйым салынған және лордтар Қауымдар палатасының сайлауына дауыс бере алмайды. 1919 жылға дейін Министрлік қызметке тағайындалған депутаттар Парламент құрамынан шығып, кейін қаласа қайта сайлануға мәжбүр болатын. 1926 жылы бұл ереженің күші жойылды.

Заңнамалардың күшке енуіне Монархтың келісімі қажет. Монархтың, оған қоса, келісімшартқа қатысу, соғыс жариялау, азаматтарды наградтау және түрлі лауазымдарға тағайындау сияқты өкілеттіктері бар.

Ақша заңнамаларын қоспағанда, барлық заңнамалар Лордтар палатасында талқыланады және дауысқа салынады; дегенмен, заң жобасына қарсы дауыс беру арқылы Лордтар палатасы оны бір жыл ішінде ең көбі екі парламенттік сессияға ғана кейінге қалдыра алады. Осы уақыттан кейін Қауымдар палатасы Парламент актілеріне сәйкес заң жобасын лордтардың келісімінсіз күштеп жібере алады.

Өкілеттік мерзімі

Бастапқыда Парламент жұмысының ұзақтығына ешқандай шектеулер болған жоқ, бірақ 1694 жылғы Үшжылдық актілерде (ағылш. Triennial Acts) ең көп мерзімі үш жыл белгіленді. 1716 жылғы Жетіжылдық актілер (ағылш. Septennial Act) бұл уақытты жеті жылға дейін ұзартты, бірақ 1911 жылғы Парламент актісі (ағылш. Parliament Act 1911) оны бес жылға дейін қысқартты. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде парламенттің қызмет ету мерзімі уақытша он жылға дейін ұзартылды, ал 1945 жылы аяқталғаннан кейін ол қайтадан бес жыл деп белгіленді.

Бұрын монархтың қайтыс болуы парламенттің автоматты түрде таратылуын білдіретін. Алайда кейде тақ мұрагерлері арасында талас болғанда парламенттің болмауы ыңғайсыз еді. III Уильям мен II Мэри тұсында Парламент Мемлекет басшысы қайтыс болғаннан кейін, егер ол тезірек таратылмаса, алты ай бойы жұмысын жалғастыруы керек деген жарғы қабылданды. 1867 жылғы Халық өкілдігі туралы заң бұл ережені жойды. Қазіргі уақытта Мемлекет басшысының қайтыс болуы Парламенттің қызмет ету мерзіміне әсер етпейді.

Ашылу рәсімі

Парламенттің мемлекеттік ашылуы – Ұлыбритания Парламенті сессиясының басталуын білдіретін жыл сайынғы оқиға. Ол Лордтар палатасының палатасында өтеді. 2012 жылдан бері бұл рәсім көбіне мамырда, я маусымда орын алады.

Рәсім барысында Монархты Лорд ұлы камергер (Lord Great Chamberlain) мен герольдмейстер (Қара таяқ, Black Rod) қарсы алады. Екеуі Монархты ғимарат ішінен жүргізеді де, Hats off, Strangers! (Бас киімдерің жоқ болсын, қонақтар!) деген сөзімен барлығының бас киімдерін шешкізеді. Монархқа Қауымдар палатасына кіруге тыйым салынғандықтан рәсім Лордтар палатасында орын алады. Бөлмеге жаңа кірген монарх палатада отырғандармен амандасады да, My Lords, pray be seated (Лордтарым, орындарыңызға жайғаса беріңіз) деген сөзімен пэрлердің өз орнына отырғанын сұрайды. Рәсім барысында пэрлер қызыл мантиялар мен парик киіп тұрады.

Бұдан кейін, герольдмейстер депутаттарды рәсімге шақыруға Қауымдар палатасына барады. Бірақ ол палатаға кірмей тұрғанда депутаттар бөлменің есігін жауып қояды. Бұл дәстүр Қауымдар палатасының Патшадан тәуелсіздігін білдіреді. Герольдмейстердің палата есігін үш рет қаққанынан кейін ғана оған кіруге рұқсат беріледі де, спикермен басын изе амандасады да, Mr Speaker, The King commands this honourable House to attend His Majesty immediately in the House of Peers (Спикер мырза, Патша аса құрметті Палатаны Пэрлер Палатасында өтіп жатқан Ұлы Мәртебелі алдына дереу шығуды бұйырады) деп депутаттарды рәсімге шақырады. Бейресми дәстүр бойынша монархияға қарсы Лейбористік депутат Деннис Скиннердің қарсы қысқа сөзінен^[3] кейін ғана депутаттар өз орындарын тұрып, Лордтар палатасына жөнеледі.

Бүкіл парламент жиналғанда (бірақ қауымдастық депутаттары залда тұрып қалады), Тақта отырған монарх сөз сөйлейді, онда ол парламенттің алдағы сессиясына үкіметтің заң шығару бағдарламасын ұсынады, Патшаның сөзін негізінен премьер-министр дайындайды. Рәсімнің біткен салысымен күймедегі Монарх Букингем сарайына қайта оралады.

Қосымша ақпарат

↑ Лордтар палатасы мүшелерінің саны тұрақты емес. Бұл көрсеткіш демалыста жүрген, не шеттетілген 34 мүшені қоспайды.

Дереккөздер

↑ Mc Manamon, Anthony The House of Lords and the British political tradition (ағыл.). Бирмингем университеті (2012). Тексерілді, 15 желтоқсан 2023.
↑ House of Commons Hansard Debates for 30 Jun 2004 (pt 15) (ағыл.). Тексерілді, 15 желтоқсан 2023.
↑ EATON, George Dennis Skinner’s best Queen’s Speech jokes (ағыл.). The New Statesman. Тексерілді, 18 желтоқсан 2023.

[1] Лордтар палатасы мүшелерінің саны тұрақты емес. Бұл көрсеткіш демалыста жүрген, не шеттетілген 34 мүшені қоспайды.

[2] Mc Manamon, Anthony The House of Lords and the British political tradition (ағыл.). Бирмингем университеті (2012). Тексерілді, 15 желтоқсан 2023.

[3] House of Commons Hansard Debates for 30 Jun 2004 (pt 15) (ағыл.). Тексерілді, 15 желтоқсан 2023.

[4] EATON, George Dennis Skinner’s best Queen’s Speech jokes (ағыл.). The New Statesman. Тексерілді, 18 желтоқсан 2023.

[1]

[2]

[3]