Ұшқышсыз әуе соғыс аппараты

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Түрік қарулы күштеріндегі Bayraktar TB2
Жаттығу миссиясы кезіндегі АҚШ әуе күштеріне тән MQ-9 Reaper

Ұшқышсыз әуе соғыс аппараты (ағылш. unmanned combat aerial vehicle, UCAV, кейде Жауынгер дрон, немесе Соғыс дроны, ағылш. combat drone) — ұшқышсыз ұшу аппаратының (UAV) бір түрі болып, ол әдетте ракета, ATGM және дәлдігі жоғары бомбалар секілді әуе қарулары мен құралдарын алып жүреді, әрі бақылау мен шарлаудан басқа дрон соққысын жасауға қолданады.[1][2] Әдетте бұл дрондарды адамдар нақты уақыт режимінде басқарып отырады, дегенмен аппараттың өзінде түрлі деңгейдегі автономиялылық (дербес қимыл) болады.[3]

Мұндай типтегі ұшақтарда адам ұшқыштар болмайды.[4] Оператор бұл құралдарды қашықтағы терминалдан басқарған кезде адами ұшқышқа қажет түспейді, нәтижесінде салмағы жеңіл, ұшқышты ұшаққа қарағанда кішірек өлшемде болады. Көптеген елдердің отандық басқарылатын UCAV аппараттары бар, көптеген мемлекеттер ең жаңа үлгідегі қарулы дрондарды импорттауға, немесе өз даму бағдарламалары бойынша жасап шығаруға талпынып жатыр.

Қолданушылар[өңдеу | қайнарын өңдеу]

AGM-114-пен қаруланған MQ-1 Predator, АҚШ
Elbit Hermes 450
Wing Loong MAKS 2017
Thales Watchkeeper WK450, Ұлыбритания

Басқарылатын жауынгер дрондары бар елдер (дрон атаулары ағылшынша берілді):

Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Соғыс дроны тұжырымдамасы туралы алғаш ізденушілер АҚШ тапқырлаушысы, радио құрылғысын алғаш тапқырлаған Ли Де Форест (1873–1961) және теледидар инженері У.А.Санабрия (1906–1969) болды. Олар өз идеяларын 1940 жылы "Popular Mechanics" журналында мақала етіп жариялады.[22] Бүгінгі заманауи әскери дрон Джон Стюарт Фостердің жасампаздық нәтижесі болды, ол ядро физигі, әрі Лоуренс Ливермор ұлттық зертханасының (сол кезде Лоуренс радиация зертханасы деп аталған) бұрынғы жетекшісі болатын.[23] 1971 жылы бір ұшақ моделінің әуесқойы болған Фостер оны қару жасауға қолдануға болады деген ойға келеді.[23] Ол жоспар құрып, ақыры 1973 жылға қарай DARPA (Defence Advanced Research Projects Agency) арқылы "Прерия" (Prairie) және "Калера" (Calera) деп аталатын екі прототип жасады. Олар модификацияланған шөп шапқыштың қозғалтқышымен жұмыс істеп, 13 кг жүкті екі сағат бойы көтеріп жоғарыда тұра алды.[23]

1973 жылы Араб-Израиль соғысында (Yom Kippur War) Израиль Мысырды зениттік зымырандардың барлық арсеналын атуға мәжбүрлеу үшін АҚШ-тың қарусыз Райан Файерби (AQM-34) дрондарын қолданды. Египет қорғанысын тез әлсіреткен бұл миссияны Израиль ешбір ұшқышын жараламай сәтті орындады. 70-80 жылдардың аяғында Израиль Шарлаушы (Scout) және Пионерді (Pioneer) жасады, олар қазір қолданылатын жеңіл, планер типті UAV моделіне ауысуға өкілдік етті. Израиль ұшқышсыз ұшу аппараттарын (UAVs) нақты уақыт режимінде бақылау, электронды соғыс және жаңылыстыру құралы ретінде алғаш қолданды.[24][25][26] 1982 жылы Ливан соғысы басталған кезде Mole Cricket 19 операциясында Израиль осы ұшқышсыз ұшақтар ұсынған суреттер мен радарлы жаңылыстырудың арқасында ешбір ұшқышын құлатпай, Сирияның әуе қорғанысын толығымен жаншуға қол жеткізді.[27]

1980 жылдардың соңында Иран-Ирак соғысында Иран алты RPG-7 патронымен қаруланған дронды пайдаланды.[28]

Израильдің жетістігіне таңданған АҚШ тез арада бірқатар UAV сатып алды, ал оның Hunter және Pioneer жүйелері Израиль модельдерінің тікелей туындыcы болатын. Алғашқы 'UAV соғысы' бірінші Шығанақ соғысы болды: 1991 жылғы мамырдағы Әскери-теңіз күштері департаментінің есебі бойынша: "Шөлдегі дауыл" операциясы барысында кем дегенде бір UAV барлық уақытта әуеде болған". Шығанақ соғысында соғыс дрондарының пайдасы толық паш болған соң, әлемдік әскерлер ұшақсыз ұшақтарды отандық дамытуға кең көлемде қаражат бөлді.[29] Алғашқы "өлтіру" американдық UAV жағынан 2001 жылдың 7 қазанында Кандагарда болған.[30]

Соңғы жылдары АҚШ терроризмге қарсы соғыс шеңберінде шет елдердегі және түрлі жерлердегі нысандарға ұшқышсыз соққы жасауды көбейтті. 2014 жылдың қаңтарындағы есеп бойынша, бес жыл ішінде АҚШ-тың дрон соққыларынан 2400 адам қайтыс болды деп есептелген.[31] 2015 жылдың маусымында АҚШ-тың ұшқышсыз ұшақтарының соққысының жалпы саны 6000-нан асты деп бағаланды.[32]

Болашақ моделдер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

BAE Systems Corax ұшу сынағын жасауда
Байрактардың артқы камерасынан түсірілген Түркияның Сарос шығанағы өңіріндегі күннің шығуы, 5.5км биіктікте.
Германияның Манхинг авиабазасындағы EADS Barracuda
2013 Париж әуе көрмесіндегі Израильдің IAI Harop дроны. Оқтұмсық бөлек емес, дронның өзі оқтұмсық есептеледі.

Жалпы шолу[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ескерту: Бұлардың кейі ұшқышсыз ұшақтың протоипі емес, технологиялық демонстранттар (TD) болып, қолданысқа енбеуі мүмкін.

Атауы Өндіруші (лер) Дамытқан ел/район (дар)
A-10PCAS Elbit Systems Израиль
Sky-X (TD) Alenia Aeronautica Италия
Selex ES Falco Selex ES Италия
Piaggio P.1HH HammerHead Piaggio Aerospace Италия
Eitan Israel Aerospace Industries Израиль
Harop Israel Aerospace Industries Израиль
AVIC 601-S Shenyang Aircraft Design Institute Қытай
Ghatak Defence Research and Development Organisation Үндістан[33]
Taranis (TD) BAE Systems Ұлыбритания
Dassault nEUROn (TD) Dassault Aviation
Rustom Defence Research and Development Organisation Үндістан[33]
Avenger General Atomics Aeronautical Systems АҚШ
TERN Northrop Grumman АҚШ
X-47A (TD)/Northrop Grumman X-47B|C Northrop Grumman АҚШ
Armstechno Dulo (TD) Armstechno Болгария
Bateleur (TD) Denel Dynamics Оңтүстік Африка
TATI Buraq Тунис[34]
TATI Jinn Тунис
Akıncı Baykar Savunma Түркия
Anka-S Turkish Aerospace Industries Түркия
Байрактар тактикалық UAS (Bayraktar TB1) Kale-Baykar Түркия
Bayraktar TB2 Baykar Savunma Түркия
Vestel Karayel VESTEL Defence Industry Түркия
TAI Aksungur Turkish Aerospace Industries Түркия
Cardinal Mini Unmanned Aircraft System National Chung-Shan Institute of Science and Technology Тайван
Albatross Tactical Unmanned Aircraft System National Chung-Shan Institute of Science and Technology Тайван
Burraq[35] National Engineering and Scientific Commission (NESCOM) Пәкістан
GIDS Shahpar Global Industrial Defence Solutions (GIDS) Пәкістан
GIDS Uqab NESCOM Пәкістан
Shahed 129[36] Shahed Aviation Industries Research Center Иран
Barracuda (TD) EADS
Sukhoi S-70 Okhotnik-B Sukhoi Ресей
MQM-107-ұшпа болмбаны негіз етеді[37] Солтүстік Корея

BAE Systems Taranis[өңдеу | қайнарын өңдеу]

2008 жылы Farnborough Airshow көрмесінде көрсетілген BAE Taranis UAV моделі.
Толық мақаласы: BAE Systems Taranis

Taranis - бұл Британдық ұшқышсыз әуе соғыс аппараты (UCAV) технологиясының демонстрант түрі. Ол Ұлыбританияның ұшқышсыз ұшу аппараты (эксперименттік) бағдарламасының (SUAV[E]) страатегиялық маңызды бөлігі. BAE бұл тұрғыда Taranis-тің рөлін былай сипаттайды: "Бұл £124 млн тұратын төрт жылдық бағдарлама Ұлыбритания үкіметінің стратегиялық Ұшқышсыз ұшу аппараты эксперименті (SUAVE) болып табылады, нәтижеде толық интеграцияланған автономды жүйелерге және байқалуының төмендігі ерекшелігіне ие UCAV демонстрант майданға келді".

Taranis демонстрантының максималды ұшып шығу салмағы (MTOW) шамамен 8000кг болды, көлемі BAE Hawk аппаратымен қарайлар болды, - бұл оны әлемдегі ең ірі UAV-дің бірі етеді. Ол жасырынғыш, жылдам ұшады, әрі көптеген оқ-дәрілерді бірқатар нысандарға жібере алады, сондай-ақ ұшқышты және ұшқышсыз басқа жау ұшақтарынан қорғануға қабілетті. Ол 2007 жылдың қыркүйегінен бастап жасалып, сынақ 2009 жылдың басында басталды. Taranis-тың алғашқы ұшуы 2013 жылы тамызда Аустралияның Вумера қаласында болды.[38] Демонстранттың екі ішкі қару-жарақ қуысы болды. Оған "толық автономия" енгізілген болып, бұл платформа миссияның көп бөлігін "өзі ойластыра алады".

J-UCAS[өңдеу | қайнарын өңдеу]

J-UCAS Боинг X-45A UCAV технологиялық демонстрант
Толық мақаласы: J-UCAS

Бірлескен ұшақсыз әуе соғыс жүйелері (Joint Unmanned Combat Air Systems, немесе J-UCAS) —- АҚШ-тың бірлескен әскери Теңіз күштері мен Әуе күштерінің ұшақсыз әуе соғыс аппаратын қалыптастыру жобасы. J-UCAS әдетте DARPA, яғни АҚШ қорғаныс министрлігінің Қорғаныстық жетілдірілген ғылыми жобалар басқармасы жағынан басқарылады. 2006 жылғы Төртжылдық қорғаныс рецензиясында (Quadrennial Defense Review) J-UCAS бағдарламасы тоқтатылды.[39] Бағдарлама стелс-технологияларды қолдануға, UCAV-ті дәл басқарылатын қару-жарақпен қаруландыруға мүмкіндік беретін еді, мысалы Бірлескен тіке шабуыл оқұтмсығы (JDAM), немесе дәл басқарылатын ұсақ оқ-дәрілер, мысалы, қарсыласының әуе қорғанысын талқандау үшін қолданылатын кіші диаметрлі бомба, тб. Контроллерлер ұрыс даласында және айналасында болып жатқан өзгерістерді жоспарлау және оған жауап беру үшін жасандысеріктер арқылы нақты уақыт режиміндегі дереккөздерді қолдана алады.

Бұл бағдарлама кейінірек ұшқышсыз тасығыш ұшақты дамытуға арналған АҚШ теңіз күштері бағдарламасы ретіндегі UCAS-D-тің құрамына енгізілді.[40]

N-UCAS[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Northrop Grumman X-47B

UCAS-D және Northrop Grumman X-47B - бұл АҚШ теңіз күштеріндегі J-UCAS-тің жалғыз ізбасарлары, J-UCAS жобасы 2006 жылы тоқтатылған болатын. Боинг компаниясы осы секторда X-45N бойынша зерттеу жасады.

2011 жылы The New York Times-тың "Қытайдың әскери-теңіз амбициясы" атты жаңа жылдық мақаласында былай делінген: "Пентагон Қытайдың зымыран қауіпіне оңай ұшырауға жол бермес үшін Азиядағы американдық әскери-теңіз күштеріне қолдауын арттырып, оларға алыс теңізден атылатын тосқауыл күшін жобалауға мүмкіндік беруі тиіс. Зымыранға қарсы қорғаныс жүйесі жетіспейтіндіктен, әскери-теңіз күштері DDG-1000 эсминецін сатып алуды тоқтату алғашқы қадам болады. Ең маңыздысы теңіз күштерінің қысқа қашықтықтық ұшқышты F-18, F-35 қатарлы шабуылдаушы ұшақтарға тәуелділігін азайту, тасымалдаушылар ұсынған N-UCAS жүйесін пайдалану...."[41]

2011 жылдың 6 қаңтарында АҚШ қорғаныс министрлігі (DOD) 2012 жылғы бюджеттік өтінімге N-UCAS бойынша қосымша инвестиция салатынын мәлімдеді.[42]

USAF Hunter-Killer[өңдеу | қайнарын өңдеу]

RQ-4A
Толық мақаласы: USAF Hunter-Killer

АҚШ әскери-әуе күштері UCAV бағдарламасын орта қашықтықтағы тактикалық соққы беретін авиациядан алыс қашықтықтағы стратегиялық бомбалаушы ұшақтарға дейін өзгертті.[39] "Алыс қашықтық соққысы" (Long Range Strike) бағдарламасының технологиясы "Lockheed Martin Polecat" демонстраторына негізделген.

Elbit Hermes 450[өңдеу | қайнарын өңдеу]

АҚШ-тың кедендік және шекара қорғанысына арналған Гермес 450
Толық мақаласы: Elbit Hermes 450

Тель-Авивтің оңтүстігіндегі Пальмахим авиабазасында Elbit Hermes 450 эскадрильясына ие Израиль әскери-әуе күштері Hermes 450-ді шабуылдаушы ұшқышсыз ұшақ ретінде пайдалануға бейімдеп, оны екі Тозақоты (Hellfire) зымыранымен жабдықтаған, немесе түрлі мәліметтер бойынша, олар екі Рафаэль зымыранын жасаған. Израильдік, Палестиналық, Ливандық ақпарат бойынша, және тәуелсіз сарапшылардың пайымдауы бойынша, израильдік ұшқышсыз ұшу аппараттары (UAV) Газа секторында жаппай қызмет көрсеткен, әрі Екінші Ливан соғысында қарқынды қолданыс тапқан. Израиль бұл мүмкіндікті жоққа шығармады, бірақ бүгінгі күнге дейін мұны олар ресми түрде растаған да емес.

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. ↑ Drone warfare: The death of precision  (ағыл.), Bulletin of the Atomic Scientists (11 May 2017).
  2. ↑ Kennedy, Caroline; Rogers, James I. (2015-02-17). "Virtuous drones?". The International Journal of Human Rights 19 (2): 211–227. doi:10.1080/13642987.2014.991217. ISSN 1364-2987. 
  3. ↑ The Simulation of the Human-Machine Partnership in UCAV Operation. College of Aeronautics, Northwestern Polytechnical University, Xi'an 710072, China. Тексерілді, 7 ақпан 2013.
  4. ↑ Dowd, Alan Drone wars: risks and warnings. Тексерілді, 4 наурыз 2014.
  5. ↑ Arminfo: Azerbaijan uses Israel-made Harop drone against NKR. arminfo.am. Тексерілді, 6 сәуір 2016.
  6. ↑ Azerbaijan Used IAI's Harop UCAV | Israel Defense.
  7. ↑ Khan, Syed Amar China to deliver combat drones to Bangladesh Air Force (en-GB).
  8. ↑ China's Weapons of Mass Consumption.
  9. ↑ News, Defense dubai-airshow-china-ucav-drone-market-fighter.
  10. ↑ Defence Industry Daily: Israel sells heron UAVs to India and Australia. Strategypage.com (11 қараша 2005). Тексерілді, 22 қыркүйек 2013.
  11. ↑ Like It or Not, Iran Is a Drone Power. War is Boring (5 September 2015).
  12. ↑ Italian Air Force Orders P.1HH HammerHead UAS - Inside Unmanned Systems, Inside Unmanned Systems (5 March 2015). Тексерілді 21 желтоқсанның 2017.
  13. ↑ Ankit panda Is Myanmar Using Armed Chinese Drones For Counterinsurgency? (9 маусым 2016). Тексерілді, 9 маусым 2016.
  14. ↑ Kazakhstan purchases two Chinese Wing-Loong UCAVs (7 June 2016). Тексерілді, 7 қараша 2016.
  15. ↑ China's Weapons of Mass Consumption (20 March 2015). — «Since 2011, China has also sold the Wing Loong, an armed drone, to several countries in Africa and the Middle East, including Nigeria, Egypt, and the United Arab Emirates.»  Тексерілді, 7 қараша 2016.
  16. ↑ Yüzde 100 Yerli Milli İHA Bayraktar'dan gerçek mühimmat ile tam isabet (full video) (30 April 2016).
  17. ↑ Karayel UCAV MAM L Firing – Vestel Defence Industry 16.06.2016: Vestel UCAV's firing test video 1
  18. ↑ Karayel UCAV MAM-L Firing Test – Vestel Defence Industry 25.06.2016: Vestel UCAV's firing test video 2
  19. ↑ UAE revealed as Wing Loong II launch customer (26 January 2018). Басты дереккөзінен мұрағатталған 26 қаңтар 2018. Тексерілді, 26 қаңтар 2018.
  20. ↑ UAV Infrastructure Noted at the UAE's al-Safran Airbase. Belling Cat (2 October 2018).
  21. ↑ Drones by country: who has all the UAVs?, The Guardian (3 August 2012). Тексерілді 18 тамыздың 2015.
  22. ↑ "Robot Television Bomber" Popular Mechanics June 1940
  23. ↑ a b c Fred Kaplan The World as Free-Fire Zone. MIT Technology Review (June 7, 2013). Тексерілді, 17 маусым 2013.
  24. ↑ A Brief History of UAVs.
  25. ↑ Russia Buys A Bunch Of Israeli UAVs.
  26. ↑ Azoulai, Yuval Unmanned combat vehicles shaping future warfare. Globes (October 24, 2011).
  27. ↑ Levinson, Charles. Israeli Robots Remake Battlefield, The Wall Street Journal (January 12, 2010), бет  A10. Тексерілді 13 қаңтардың 2010.
  28. ↑ Haghshenass, Fariborz (September 2008), Iran's Asymmetric Naval Warfare, The Washington Institute for Near East Policy, p. 17, http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus87.pdf, retrieved 2013-12-07 
  29. ↑ UAV evolution – how natural selection directed the drone revolution (15 November 2012).Үлгі:Unreliable source?
  30. ↑ How Rogue Techies Armed the Predator, Almost Stopped 9/11, and Accidentally Invented Remote War, Wired (17 December 2015). Тексерілді 17 желтоқсанның 2015.
  31. ↑ The Toll Of 5 Years Of Drone Strikes. The Huffington Post (24 January 2014). Тексерілді, 5 қазан 2014.
  32. ↑ Ed Pilkington Former US military personnel urge drone pilots to walk away from controls (June 17, 2015). Тексерілді, 18 маусым 2015.
  33. ↑ a b India joins select group to develop UCAV technology, The Hindu (27 August 2007).
  34. ↑ Fixed Wing UAV: Buraq | Tunisia Aero Technologies Industries S.A. Tati-uas.com. Тексерілді, 22 қыркүйек 2013.
  35. ↑ Pakistan successfully tests first combat drone.
  36. ↑ Iran's Shahed-129 Combat Drone to Enter Serial Production. defense-update.com. Тексерілді, 2 қазан 2013.
  37. ↑ N. Korea developing unmanned attack aircraft from U.S. drones: source. Yonhap (5 ақпан 2012). Тексерілді, 19 маусым 2012.
  38. ↑ Farmer, Ben (6 February 2014) Successful test flight for Taranis stealth drone Мұрағатталған 29 шілденің 2018 жылы. Daily Telegraph, Page 12
  39. ↑ a b "Pentagon Sets Plan For New Bomber, Terminates J-UCAS Program" Мұрағатталған 8 сәуірдің 2006 жылы., by Jason Sherman, GlobalSecurity.org, 13 January 2006
  40. ↑ "Carrier UCAVs: The Return of UCAS" Мұрағатталған 10 мамырдың 2011 жылы., Defense Industry Daily, 7 February 2010
  41. ↑ Editorial Мұрағатталған 20 қазанның 2017 жылы., The New York Times, January 1, 2011 (January 2, 2011 p. WK7 NY ed.). Retrieved 2011-01-02.
  42. ↑ Gates Reveals Budget Efficiencies, Reinvestment Possibilities. Defense.gov. Басты дереккөзінен мұрағатталған 20 тамыз 2013. Тексерілді, 22 қыркүйек 2013.
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Ұшқышсыз_әуе_соғыс_аппараты&oldid=3150306» бетінен алынған