Райымбек ауданы

Райымбек ауданы – Алматы облысының аумақтық-әкімшілік бөлік. Алматы облысының Райымбек ауданының жер аумағы 14,2 мың шақырымды құрайды. 2002 жылғы есеп бойынша ауданда 82,6 мың адам тұрады. Аудан бюджетінің шығысы биыл 2 млрд 520,6 млн теңге көлемінде жоспарланған. Бұл өткен жылғыдан 14,9 пайызға жоғары. 2009 жылы 2 млрд 968,0 млн теңгеге жетсе, 2010-2011 жылдары 3 млрд теңгенің үстіне шығады деп көзделуде. Бұл бірқатар әлеуметтік мәселелердің шешілуіне алып келері анық.

Райымбек ауданы табиғатқа ғана бай емес, тарихы да тереңнен сыр шертеді. Ежелгі сақ дәуірінің, үйсіндер мәдениетінің белгілері қалған Қарашоқы, Таңбалы тас, Тұйық, Ақтастының алтыны, Байынқол мен Шалкөденің көнерген алтын кеніштері, Жібек жолы, Шығу, Құмтекей қаласының орындары бар. Шоқан Уәлихановтың Қашғарияға сапары осы өңір арқылы өткен.

1997 жылы Нарынқол мен Кеген аудандарының біріктірілуінен Райымбек ауданы құрылды. Бұл таулы өңірге өзіндік қиындықтарын ала келді. Ел-жұрттың, әсіресе, шекараға жақын жердегі мекендерін тастап, аудан орталығына, Алматы қаласына қарай көшуіне алып келді.

Айта кету керек, Нарынқол 1936 жылдан 1997 жылға дейін аудан орталығы болды. Еліміздің оңтүстік-шығысындағы ең шеткі аймағы. Кегеннен шығысқа қарай 98 шақырым жерде, Нарынқол мен Байынқол өзендерінің қосылған тұсында, Меридианальный жотасының солтүстік баурайында, тау алдының қоңыржай ылғалды агроклиматтық белдемінде орналасқан. 2004 жылғы мәлімет бойынша Нарынқол ауылында 8,8 мың адам тұрады. Бұл елді мекеннің іргесі 1872 жылы аңшылар тұрағы ретінде қаланған.

«Ел боламын десең – бесігіңді түзе» дегендей, мемлекет болған соң, есігің құлыптаулы, шекараң қырағы күзетте болғаны жөн. Алдағы уақытта шекара маңындағы ауылдардың жағдайын дұрыстау арқылы сол жердің тұрғындарын тұрақтандыруға қол жеткізгеніміз абзал болар еді. Ол үшін сол өңірді жан-жақты дамытуға көңіл бөлу қажет. Аудан экономикасын ілгері бастырып отырған мал шаруашылығы мен егін өндірісі болып келеді. Облыста бұл аудан дотациялық аудан болып саналады. Жаңа кәсіпорындар мен жұмыс орындарының ашылуы ауданның Алматыдан және облыс орталығы Талдықорғаннан жол қашықтығына көп байланысты.

Осындай табиғаты сұлу өңірде еліміздің келешегі үшін аянбай еңбек етіп жүрген азаматтар қаншама?! Алайда, олардың бүгінгі таңда көріп отырған қиындықтары да аз емес. Таулы өңір көркем болғанымен, жол қатынасын дамытуда өзіндік проблемалары да бар екені даусыз.

Бүгінде бірқатар өңірлерде автокөлік жолына, ауыз суға қатысты әлеуметтік мәселелер шешіліп жатқанымен, ауылдықтарды толғандыратын жайттар әлі де аз емес. Оған шалғай ауылдарды аралау барысында көз жеткіздік.

Біріншіден, көлік инфоқұрылымының жағдайын атап өткім келеді. Райымбек ауданының аумағындағы 810 шақырымдық автокөлік жолының 273-і республикалық маңызы бар жолға жатқызылса, 537 шақырымы облыстық және жергілікті жолдар болып есептеледі. Басқа жол түгілі, аудан орталығынан ең шалғай орналасқан Жалаңаш-Саты-Күрметі-Көлсайға алып баратын республикалық маңызы бар автокөлік жолының жағдайы да сын көтермейді. Аталған жол 1980 жылдан бері күрделі жөндеуден өтпеген.

Жол азабы халықтың жанына қатты батып отыр. Бұл аймақта орналасқан 9 елді мекеннің тұрғындары аудан орталығына – 3-4 тіпті 5 сағат, Алматыға - 7 сағат жол жүреді. Ойылған жолдар жүйкесін жеген автокөлік иелері жұмсақ жерлерді қуалап жүріп, бос жатқан мыңдаған жайылымдарды таптап, жасыл жайлаулардың берекесін қашырып, мал санының артуына кедергі келтіруде.

Сонымен қатар аталған автокөлік жолының және бір аса маңыздылығын айтқанымыз жөн. Сол жол табиғи мол байлығының арқасында Қазақстанның інжумаржаны атанған Көлсай көліне алып барады. Тек қана 2007 жылдың өзінде Көлсай көліне 20 мыңнан астам саяхатшы келген. Жол қатынасы жақсарса, бүл аймаққа саяхаттап келіп демалушылар саны әлдеқайда көбейіп, туризмнің дамуынан облыс, аудан бюджетіне қыруар пайда түсірі даусыз.

ҚР Көлік және коммуникациялар министрлігі көлік инфоқұрылымын дамыту комитетінің Алматы облыстық басқармасының мәліметіне сүйенсек, аталған автокөлік жолының қашықтығы 89 шақырымды құрайды. Осы жолды бастан-аяқ орташа және күрделі жөндеуден өткізіп, ал кейбір жекелеген бөліктерінде қалыпқа келтіру жұмыстарын жүргізу қажет деп есептеймін.

Үстіміздегі жылы бастапқы 21 шақырымға, одан кейін 78-ші шақырымнан 89-шы шақырымға дейін, яғни, барлығы 32 шақырымдық жолға орташа жөндеу жүргізуге қаржы бөлінді. Алайда, бұл жол азабын шегіп жүрген ауыл тұрғындарын қанағаттандырмай отыр.

Бүгінгі таңда 21-ші шақырымнан 43-ші шақырымға дейінгі жолды жөндеу үшін және және темірбетон құбырын салуға республикалық бюджеттен жалпы көлемі – 1 млрд 057 млн 242,0 мың теңге қаржы бөлінуі керек. Жобалау-сметалық құжаты 2006 жылы дайындалған және ол қазір ҚР Көлік және коммуникациялар министрлігінде.

Сондай-ақ Жалаңаш елді мекенінен Көлсай көліне дейінгі (43-ші шақырымнан 89-шы шақырымға дейінгі бөлік) жолды күрделі жөндеуден өткізуге және қалыпқа келтіру үшін жобалау-зерттеу жұмыстарын жедел жалғастыру қажет. Бұл жобаның құны 4,5 млрд. теңге көлемінде болмақ.

Жылдар бойы қордаланған мәселелер бір күнде шешіле қалмайтыны белгілі. Алматы облысының Райымбек ауданын аралап, сайлаушылармен кездесіп келгеннен кейін жоғарыда аталған өзекті мәселелерді қозғап, әріптесім Е.Омаров екеуіміз Премьер-министр Кәрім Мәсімовтың атына депутаттық сауал жолдадық. Енді бұл мәселелердің жүйелі түрде күн тәртібіне қойылуын үнемі назарда ұстап, оң шешімін табуы үшін атсалысымыз деп ойлаймын.

Сол секілді Көкпек – Кеген – Қырғызстан шекарасына дейінгі жолды күрделі жөндеуден өткізудің жобасы 2006 жылы жасалғанмен, жұмыс жоспарына енгізілмей қалып отырғаны қынжылтады. Біздің жолымыздың ойылып жатқаны, қырғыз жағының жолы жөнделіп тұрғанын көргенде, елдік намыстың да оянатыны анық.

Келесі мәселе – аудан орталығы Кеген селосында спорт кешенін салу. Спорттық сауықтыру кешенінің құны – 1,0 млрд теңгеге жуық. Аталған жоба жүзеге асса, буыны қатпаған жасөспірімдер жоғары биік нәтижелерге қол жеткізері анық және жастардың ауылда тұрақтауына зор ықпал жасайтыны сөзсіз. Әрі көптеген дарынды спортшылардың тұсауын кесіп, үлкен спорттық жолға салады. Ең бастысы, жұмсалған шығынды ақтайтыны анық. Ауданнан тәлім алған жас спортшылардың өсе келе Алматы қаласындағы байырғы спорт мектептерінде, жоғарғы оқу орындарында жан-жақты кәсіби жетілуін жалғастыруына да мол мүмкіндік ашылады.

Өйткені Райымбек ауданы ақындар мен батырлар ғана емес, талантты спортшылар өскен өңір. Ауылдардағы қарапайым жаттығу залдарында алғашқы қадамдарын бастаған Ардақ Назаров – ережесіз жекпе-жектен әлем чемпионы, Айсара Керімбекова – дзюдан әлем чемпионы, Руслан Жұмабеков – классикалық күрестен Азия чемпионы, Бауыржан Тәліпов – қазақша күрестен әлем чемпионы атанды.

Халықаралық жарыстарда осы спортшылардың құрметіне Мемлекетіміздің Әнұранымыз шырқалып, көк байрағымыз биікте желбіреді. Жоғарыда есімдері аталған спортшылар тәуелсіз еліміздің мақтанышы.

Райымбек ауданында тұрғындардың жағдайын жақсарту мақсатында таза мал өнімдерін өндіруге жол ашу керек. Бұл өңірде жылқы, сиыр малын көптеп өсіруге мүмкіндік бар. Сонымен қатар арқар миреносты қойлар да осы жердің табиғатына жақсы бейімделген. Мал өнімдерін, яғни, еті мен сүтін, жүні мен терісін іске асыратын шағын өндіріс орындарын ашу жөнінде нақты жобалар жүзеге асырылғаны абзал. Ол үшін Үкіметтік деңгейде мәселе көтерілуі қажет.

Әлемде тек қана туризмнің қаражатымен байып отырған елдер аз емес. Алматы өңірінің тұма табиғатын сақтап, туризмді жедел қарқынмен жүйелі түрде дамытар болсақ, жер жанаты – Жетісу талайды тамсандырар аймақ болатынына кәміл сенемін.