Тюдорлар
| Тюдорлар ағыл. Tudors | |
 Тюдорлардың раушаны тек осы әулеттің геральдикалық белгісі ғана емес, бүкіл Англияның да бейнесі болды | |
| Елі | |
|---|---|
| Құрылды | |
| Негізін салушысы | |
| Соңғы басшысы | |
| Титулдары | |
| Ұлты | |
| Биліктен құлауы | |
Тюдорлар (ағыл. Tudors, жекеше түрде Tudor) — 1485 – 1603 жылдардағы Англияның патша әулеті.
Тюдор әулетінің тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Әулет Койлхен руы тармақтарының бірі болып саналатын валлилік (ap Tuddur) ақсүйектер үйінен шығады, осылайша бүкіл Британияны билеуге құқығы бар.
Ағылшын тарихындағы рөлі Маредидтың ұлы, Генрих V-нің жесірі Француздық Екатеринаға үйленген Оуэн Тюдордан басталады. Осы некеден екі ұл туды - Эдмунд және Джаспер - олардың кіндіктес ағасы Генрих VI оларға Ричмонд пен Пембрук графы атағын берді. Эдмунд Тюдор Ланкастерлер үйінің негізін салушы Джон Гонттың шөбересі, ресми түрде таққа құқы жоқ Маргарите Бофортқа үйленіп, тағы да туыс болды. Осы некеден болашақ Генрих VII (1457) туды.
Соңғы Ланкастер қайтыс болғаннан кейін, ханзада Эдуард (1471), ланкастер партиясы Францияда болған Генрих Тюдордың кандидатурасын қолдады, бірақ басқа да үміткерлер болған, олардың да Бофорттармен туыстық қатынасы болды (мысалы, Бекингэм герцогы). III Ричард Англиядағы дағдарысты пайдаланып билікті басып алған соң, Генрих Уэльске келіп, елге терең еніп, Босворт түбіндегі шайқаста Ричардты жеңді және 1485 жылы 22 тамызда король атанды. Генрих таққа құқықтарын IV Эдуард-тің қызы Елизаветаға үйленіп бекітті; осылайша Ланкастер және Йорк үйлері бірікті.
VII Генрих кейін, оның ұлы VIII Генрих, содан кейін оның үш баласы елді биледі: VI Эдуард, I Мария және I Елизавета. Эдуард пен Марияның патшалық құруының арасында тақты бірнеше күн бойы VII Генрихтің шөбересі леди Джейн Грей басып алды.
VIII Генрих балалары ұрпақ қалдырмағандықтан, I Елизавета қайтыс болғаннан кейін Тюдор әулеті тоқтады. Әулеттің ең жақын туысы - VIII Генрих-тың апайы Маргарита Тюдордың ұлы, V Яков-тің қызы, Мария Стюарттың ұлы, Шотландия патшасы - VI Яков болды. Осылайша, Елизаветадан кейін билік Яковке (Англияда I Яков болды) өтіп, Стюарттар әулеті Британ аралының екі патшалықында да билік етті.
Тюдорлар кезеңі – Англияның Ренессанс кезеңі, абсолютизмнің пайда болуы, елдің еуропалық саясатына белсене қатысуы, мәдениеттің гүлденуі (материалдық және рухани), экономикалық реформалар (қоршау), халықтың көп бөлігінің кедейленуіне (пауперизациясына) алып келеді. Кезеңнің ең драмалық оқиғаларының бірі - VIII Генрих-тің жеке себептері бойынша қабылданған - Ағылшындық реформация (жаңа некеге Рим санкцияларының жоқтығы), Мария кезінде протестанттарға қарсы реформаның және қуғын-сүргіннің басталуы, Елизаветадағы англиканизмге жаңадан қайтып оралу
Тюдорлардың кезінде Англия Америкаға (Кабот экспедициясы - XV ғасырдың соңы) жетті және оны отарлай бастады. Ұлттың бірлігін нығайтатын маңызды саяси оқиға - 1588 жылы испандық «Жеңілмейтін армаданы» жеңу болды.
Тағы қараңыз
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Әдебиет
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- Полидор Вергилий. Англия тарихы
- Эдвард Холл. Екі мәртебелі әулет Ланкастерлер мен Йорктердің бірігуі
- Тененбаум Б. Тюдорлар; «Алтын ғасыр».
Көркем әдебиетте:
- Бертрисс Смолл «Blaze Wyndham» сериясы - Генрих VIII-нің дәуірімен байланысты сюжеттік романдар - «Блэйз Виндхэм» және «Есіңе түсір мені, махаббатым». Оның қызы Елизавет Тюдор басқарған дәуірі жазушының басқа сериясынан шыққан романдарында - «Sky O'Malley».