Британ монархтарының тізімі

Ұлыбритания елтаңбасы

Британ монархиясының, яғни, Ұлыбритания Патшалығы мен Ұлыбритания және Солтүстік Ирландия Біріккен Патшалығының 12 монархы болған. Жаңа Ұлыбритания Патшалығы Англия және 1603 жылдың 24 наурызынан жеке уния негізінде Стюарттар әулетінің басқаруында болған Шотландия Патшалықтарының бірігуінің нәтижесінде 1707 жылдың 1 мамырында құрылды. 1807 жылдың 1 қаңтарында Ұлыбритания Ирландия патшалығымен біргіп, Ұлыбритания және Ирландия Біріккен Патшалығын құрды. Кейін Ирландия өз тәуелсіздігін алғаннан соң мемлекеттің атауы Ұлыбритания және Солтүстік Ирландия Біріккен Патшалығы болып өзгертілді.

Британия мен Англия патшаларының тұқымдық ағашы IX—XXI ғасырлар

Төменде Англия, Шотландия, Ирландия, Ұлыбритания және Біріккен Корольдіктің монархтарының тізімі, яғни Британ аралдарында болған немесе бар мемлекеттер, атап айтқанда:

• Англия патшалығы (871—1707, оның ішінде Уэльстің қосылуынан кейін);
• Шотландия патшалығы (843—1707);
• Ирландия жері (1177—1541);
• Ирландия патшалығы (1541—1801);
• Ұлыбритания патшалығы (1707—1801, Англия мен Шотландия униясынан кейін);
• Ұлыбритания және Ирландия Біріккен Патшалығы (1801—1927, Ұлыбритания мен Ирландия униясынан кейін);
• Ұлыбритания және Солтүстік Ирландия Біріккен Патшалығы (1927 жылдан бастап, Ирландия Республикасының тәуелсіздігі жарияланғаннан кейін).

Ерте орта ғасырда Британ аралдарында басқа да бірқатар мемлекеттер болды, монархтардың тізімі келесі мақалаларда:

• Брит патшаларының тізімі (I—VII ғасырлар)

Англияны құрған мемлекеттер:

• Ағылшын-саксондардың Жоғарғы патшалары (V—VII ғасырлар)
• Гептархия (VI—X ғасырлар)
  • Шығыс Англия патшаларының тізімі (шам. 600 — 890)
  • Эссекс патшаларының тізімі (604-828)
  • Кент патшаларының тізімі (455—827)
  • Суссекс патшаларының тізімі (477—919)
  • Уэссекс патшаларының тізімі (519—1066)
  • Мерсия патшаларының тізімі (626—919)
  • Нортумбрия патшаларының тізімі (547—955)

Шотландияны құрған мемлекеттер:

• Пикт патшаларының тізімі (VI ғасыр — 843)
• Дал Риада патшаларының тізімі (V ғасыр — 843)
• Стратклайд патшаларының тізімі (V ғасыр — 1034)

Уэльс патшалығы:

• Гвинед патшалығының билеушілер тізімі (V ғасыр — 1282)
• Брихейниог патшалығының билеушілер тізімі (V—XI ғасыр)
• Поуис патшалығының билеушілер тізімі (V ғасыр — 1160)
• Дехейбарт патшалығының билеушілер тізімі (X ғасыр — 1271)
• Гвент патшалығының билеушілер тізімі (V—XI ғасыр)
• Морганнуг патшалығының билеушілер тізімі (VI ғасыр — 1090)

Ирландия патшалығы:

• Ирландия монархтарының тізімі (1934 б.з.б. - 1186)
• Дублин патшалары
• Коннахт патшалары
• Лейнстер патшалары
• Мунстер патшалары

Басқа мемлекеттер:

• Мэн патшаларының тізімі (V ғ. - 1504)
• Аралдар патшалығының билеушілер тізімі (1156-1493)
• Думнония
• Британияның оңтүстік-шығысындағы кельттік мемлекеттер
• Караузия мен Аллект мемлекеттері (286—294)

Монархтар тізімі

Англия монархтары Аты Портрет Шынайы есімі Билік еткен жылдары Уэссекс әулеті Альфред Ұлы ағыл. Ælfred the Great 871—899 Эдуард Үлкен ағылш. Eadweard the Elder 899—924 Этельвирд(*) ағылш. Æðelweard 924 Этельстан Даңқты ағылш. Æðelstan the Glorious 924—939 Эдмунд I ағылш. Eadmund I the Magnificent 939—946 Эдред ағылш. Eadred 946—955 Эдвиг Әдемі ағылш. Eadwig All-Fair 955—959 Эдгар Бейбітшілік сүйгіш ағылш. Eadgar the Peaceable 959—975 Эдуард Азап шегуші ағылш. Eadweard II the Martyr 975—978 Этельред Ақылсыз ағылш. Æðelred II Unræd 978—1013 1014—1016 Эдмунд II Берік ағылш. Eadmund II Ironside 1016 (*) Билік еткені күмәнді. Даттық корольдер Свен I дат. Svend Tveskæg ағылш. Sweyn I Forkbeard 1013—1014 Кнуд Ұлы дат. Knud den Store ағылш. Cnut the Great 1016—1035 Гарольд I дат. Harald Harefod ағылш. Harold Harefoot 1035—1040 Хардекнуд дат. Hardeknud ағылш. Harthacnut 1040—1042 Реставрация Уэссекс әулеті Эдуард Дәріптеуші ағылш. Eadweard the Confessor 1042—1066 Гарольд II Годвинсон ағылш. Harold Godwinson 1066 Эдгар Этелинг ағылш. Eadgar Ætheling 1066 Норман әулеті 1066 жылы нормандардың жаулау жорықтарынан кейін Англияда корольдерді «нумерациялау» француз дәстүрі пайда болды. Вильгельм I Жаулаушы ағылш. William I the Conqueror/the Bastard 1066—1087 Вильгельм II Жирен ағылш. William II Rufus 1087—1100 Генрих I Боклерк ағылш. Henry I Beauclerc 1100—1135 Стефан Блуастық ағылш. Stephen of Blois 1135—1154 Матильда Императрицасы ағылш. Empress Matilda 1141 Плантагенеттер 1154 ж. билік Матильда мен Жоффруа V Плантагенет, Анжу графының ұлына берілді. Генрих II Плантагенет ағылш. Henry II Curtmantle 1154—1189 Генрих Жас король ағылш. Henry the Young King 1170—1183 Ричард I Арыстан жүректі ағылш. Richard the Lionheart 1189-1199 Иоанн ағылш. John Lackland 1199—1216 Ханзада Людовик Француздық (**) ағылш. Prince Louis of France 1216—1217 Генрих III Винчестер ағылш. Henry III of Winchester 1216—1272 Эдуард I Ұзынаяқты ағылш. Edward I Longshanks 1272—1307 Эдуард II Карнарвон (***) ағылш. Edward II of Carnarvon 1307—1327 Эдуард III Виндзорлық (****) ағылш. Edward III of Windsor 1327—1377 Ричард II ағылш. Richard II 1377—1399 (**)Ол Лондонда 1616 жылдың 16 мамырында Англия королі деп жарияланды, бірақ о да тәж кигізу салтанаты болмады. Англияның жартысынан көбін бақылады, бірақ 1217 жылы таққа деген құқықтарынан бас тартуға мәжбүр болды. (***) Последним независимым правителем Уэльса был Лливелин ап Грифид. Уэльстің соңғы тәуелсіз билеушісі Лливелин ап Грифид болды. Әрі қарай Уэльс Англияға қосылды. 1284 жылы Эдуард I өзінің мұрагері Эдуард II-ні Уэльс ханзадасы деп жариялады. (****) Эдуард III француз тағына құқықтарын мәлімдеді. Франция королі атағын, оның мұрагерлері 1801 жылға дейін пайдаланды. Ланкастерлер әулеті 1399 жылы Ричард II-ні Плантагенеттер әулетінің бір бұтағы Генрих Ланкастер тақтан құлатты. Генрих IV Болингброк ағылш. Henry IV of Bolingbroke 1399—1413 Генрих V ағылш. Henry V 1413—1422 Генрих VI ағылш. Henry VI 1422—1461 1470—1471 Йорктер әулеті 1461 жылы Алқызыл мен Ақ раушан соғысы кезінде Генрих VI-ны Плантагенеттер әулетінің басқа бұтағы Эдуард Йорк тақтан құлатты. Эдуард IV ағылш. Edward IV 1461—1470 1471—1483 Эдуард V (әкесінің екі жақты некесі үшін некесіз туған деп танылғандықтан, тәж кигізу салтанаты болмады) ағылш. Edward V 1483 Ричард III ағылш. Richard III 1483—1485 Тюдорлар әулеті 1485 жылы тақ Ланкастердің ұрпағына, Тюдор әулетінің негізін қалаушы Генрих Тюдорға берілді. Генрих VII ағылш. Henry VII 1485—1509 Генрих VIII (***) ағылш. Henry VIII 1509—1547 Эдуард VI ағылш. Edward VI 1547—1553 Леди Джейн Грей, «Тоғыс күндік королева» ағылш. Lady Jane Grey, The Nine Days' Queen 1553 Мария I Қанішер ағылш. Mary I 1553—1558 Филипп ағылш. Philip 1554—1558 (Мария I-нің күйеуі ретінде) Елизавета I ағылш. Elizabeth I 1558—1603 (***)1199 жылдан бастап Ирландияның иелігі де ағылшын тәжіне бағындырылды. 1541 жылы Ирландия патшалығы құрылды. Король Генрих VIII ирландық парламент Ирландия королі атағын берген алғашқы ағылшын королі болды. Шотландия монархтары Аты Портрет Шынайы есімі Билік еткен жылдары Макальпиндер әулеті Кеннет I шотл. Cináed mac Ailpín 843-858 Дональд I шотл. Domnall mac Ailpín 858-862 Константин I шотл. Causantín mac Cináeda 862-877 Эд Ақаяқты шотл. Aed 877-878 Клайд әулиеті Эохейд шотл. Eochaidh 878-889 Гирик шотл. Giric mac Dungail 878-889 Реставрация Макальпиндер әулеті Дональд II шотл. Domnall mac Causantín 889-900 Константин II шотл. Causantín mac Áeda 900-943 Малькольм I шотл. Máel Coluim mac Domnaill 943-954 Индульф шотл. Idulb mac Causantín 954-962 Дуфф шотл. Dub mac Maíl Coluim 962-967 Кулен шотл. Cuilén mac Iduilb 967-971 Кеннет II шотл. Cináed mac Maíl Choluim 971-995 Амлаф шотл. Amlaíb mac Ilduilb 973-977 Константин III шотл. Causantín mac Cuilén 995-997 Кеннет III шотл. Cináed mac Duib 997-1005 Малькольм II шотл. Máel Coluim mac Cináeda 1005-1034 Данкельд әулеті Дункан I шотл. Donnchad mac Crínáin 1034-1040 Морей әулеті Макбет шотл. Mac Bethad mac Findláich 1040-1057 Лулах шотл. Lulach mac Gillai Comgain 1057-1058 Данкельд әулеті Малькольм III шотл. Máel Coluim mac Donnchada 1058-1093 Дональд III шотл. Domnall mac Donnchada 1093-1094 1094-1097 Эдмунд шотл. Etmond mac Maíl Choluim 1094-1097 Дункан II шотл. Donnchad 1094 Эдгар шотл. Etgair mac Maíl Choluim 1097-1107 Александр I шотл. Alasdair mac Maíl Choluim 1107-1124 Дәуіт I шотл. Dabíd mac Maíl Choluim 1124-1153 Малькольм IV шотл. Máel Coluim mac Eanric 1153-1165 Вильгельм I Арыстан шотл. Uilliam Garm 1165-1214 Александр II шотл. Alasdair II 1214-1249 Александр III шотл. Alasdair III 1249-1286 Маргарита Норвегиялық Қыз ағыл. Margaret, Maid of Norway}} 1286-1290 Баллиолдар Маргарита қайтыс болғаннан кейін Англия королі Эдуард I-нің төрағалығымен шотландиялық тәждің мұрагерлігі процесі өтті, оның жеңімпазы Иоанн Баллиоль болды. Иоанн I Баллиол ағыл. John Balliol 1292-1296 Брюстер әулеті 1306 жылы Тәуелсіздік үшін соғысы кезінде Роберт Брюс патша болып жарияланды. Роберт I шотл. Roibert a Briuis ағыл. Robert the Bruce 1306-1329 Дәуіт II ағыл. David II 1329-1371 Баллиолдар әулеті Эдуард Баллиол ағыл. Edward Balliol 1332-1336 Стюарттар әулеті Роберт II ағыл. Robert II 1371-1390 Роберт III ағыл. Robert III 1390-1406 Яков I ағыл. James I 1406-1437 Яков II ағыл. James II 1437-1460 Яков III ағыл. James III 1460-1488 Яков IV ағыл. James IV 1488-1513 Яков V ағыл. James V 1513-1542 Мария I ағыл. Mary Stuart 1542-1567 Яков VI ағыл. James VI 1567-1625 Ұлыбритания Есімі (Өмір сүрген жылдары) Суреті Герб Басқару кезеңі Тәж кигізу жорасы Дереккөзі Басқаруын бастады Басқаруын аяқтады Стюарттар әулеті Яков I (ағыл. James I) (1566–1625) 24 наурыз 1603 27 наурыз 1625 Карл I (ағыл. Charles I) (1600–1649) 27 наурыз 1625 30 қаңтар 1649 Достастық пен Протекторат 1649 жылы Карл I өлім жазасына кесілгеннен кейін Англия республикаға айналды, содан кейін Англия және Шотландия Достастығы жарияланды, ал 1653 жылы Оливер Кромвель сайланған протекторат лауазымы құрылды. Оливер Кромвель (ағыл. Oliver Cromwell) (1599—1658) 16 (26) желтоқсан 1653 3 (13) қыркүйек 1658 Ричард Кромвель (ағыл. Richard Cromwell) (1626—1712) 3 қыркүйек 1658 25 мамыр 1659 Англия, Шотландия мен Ирландия корольдері 1660 жылы Стюарттар Англия, Шотландия және Ирландияның тағына оралды. Стюарттардың реставрациясы Карл II (ағыл. Charles II) (1630–1685) 29 мамыр 1660 6 ақпан 1685 Яков II (ағыл. James II) (1633–1701) 6 ақпан 1685 11 желтоқсан 1688 Мария II (ағыл. Mary II) (1662–1694) 13 ақпан 1689 28 желтоқсан 1694 Оран әулеті Вильгельм III Орандық (ағыл. William III of Orange) (1650–1702) 12 ақпан 1689 8 наурыз 1702 Стюарттар әулеті Анна (1665–1714) 8 наурыз 1702 1 мамыр 1707 Ұлыбритания мен Ирландия корольдері 1707 жылы Англия мен Шотландия біртұтас корольдік Ұлыбританияға біріктірілді. Стюарттар әулеті Анна (1665–1714) 1 мамыр 1707 1 тамыз 1714 Ұлыбритания және Ирландия Біріккен Патшалығының патшалары 1801 жылы Біріккен Корольдік пен Ирландия біртұтас мемлекетте біріктірілді Ұлыбритания және Ирландия Біріккен Патшалығы. Ганноверлер династиясы I Георг Георг Людвиг (1660–1727) 1 тамыз 1714 11 маусым 1727 20 қазан 1714 II Георг Георг Август (1683–1760) 11 маусым 1727 25 қазан 1760 11/22 қазан 1727 III Георг Георг Уильям Фредерик (1738–1820) 25 қазан 1760 29 қаңтар 1820 22 қыркүйек 1761 IV Георг Георг Август Фредерик (1762–1830) 29 қаңтар 1820 26 маусым 1830 19 шілде 1821 IV Вильгельм Уильям Генри (1762–1830) 26 маусым 1830 20 маусым 1837 8 қыркүйек 1831 Виктория Александрина Виктория (1762–1830) 20 маусым 1837 22 қаңтар 1901 28 маусым 1838 Саксен-Кобург-Гот династиясы VII Эдуард Альберт Эдуард (1762–1830) 22 қаңтар 1901 6 мамыр 1910 9 тамыз 1903 Виндзор династиясы V Георг Георг Фредерик Альберт Эрнст (1865–1936) 6 мамыр 1910 20 қаңтар 1936 22 маусым 1911 VIII Эдуард Эдуард Альберт Кристиан Георг Андрей Патрик Давид (1894–1972) 20 қаңтар 1936 11 желтоқсан 1936 жүргізілмеген VI Георг Георг Фредерик Альберт Эрнст (1895–1952) 11 желтоқсан 1936 6 ақпан 1952 12 мамыр 1937 II Елизабет Елизавета Александра Мария (1926–2022) 6 ақпан 1952 8 қыркүйек 2022 2 маусым 1953 III Чарлз Чарльз Филипп Артур Георг (1948–) 8 қыркүйек 2022 Британ монархиясының хронологиясы Тағы қараңыз Британ монархиясы Дереккөздер Ұлыбритания монархтары Ұлыбритания Патшалығы (1707—1800) Анна (1707—1714) • I Георг (1714—1727) • II Георг (1727—1760) • III Георг (1760—1820) Ұлыбритания және Ирландия біріккен патшалығы (1801—1927) III Георг (1760—1820) • IV Георг (1820—1830) • IV Вильгельм (1830—1837) • Виктория (1837—1901) • VII Эдуард (1901—1910) • V Георг (1910—1936) Ұлыбритания және Солтүстік Ирландия Біріккен Патшалығы (1927 бастап) V Георг (1910—1936) • VIII Эдуард (1936) • VI Георг (1936—1952) • II Елизабет (1952—2022) • III Чарлз (2022 жылдан бастап)