Мазмұнға өту

Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі
Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі
Қазақ КСР елтаңбасы
Мемлекет

 Қазақ КСР (1937–1991)

Түрі
Түрі

бірпалаталы парламент

Басшылығы
Төралқа төрағасы

Мақтай Сағдиев (соңғысы)

Жоғарғы Кеңес төрағасы

Серікболсын Әбділдин (соңғысы)

Құрылымы

Фракциялары

Жоғарғы Кеңес соңғы (12-) сайланымының фракциялары:      Қазақстан Коммунистік партиясы: 342      Тәуелсіздер: 18

Сайлауы
соңғы сайлауы

25 наурыз 1990

Жиналыс залы

Парламент үйі, Алматы

Тарихы
Құрылуы

1937

Ізашары

Қазақ КСР ОАК

Таратылуы

10 желтоқсан 1991

Ізбасары

Қазақстан Жоғарғы Кеңесі

Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының Жоғарғы Кеңесі (қысқартқанда Жоғарғы Кеңес) — 1937–1991 жылдары Қазақ КСР бірпалаталы ең жоғары заң шығарушы органы.

Қазақстан КСРО құрамындағы одақтас республика болып құрылғанға дейінгі алғашқы кезеңде (1920 қазан–1936 желтоқсан) республикада мемлекеттік биліктің заң шығарушы, өкім жүргізуші және бақылаушы органы міндетін Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасының Орталық Атқару Комитеті атқарды. 1936 жылы республика Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы болып қайта құрылды, Қазақ АСКР ОАК атауы Қазақ КСР ОАК деп өзгертілді.

Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің төрағасы, оның бірінші орынбасары, орынбасарлары, министрлер және Қазақ КСР мемлекеттік комитеттерінің төрағалары құрамымен Қазақ КСР үкіметі құрылды. Кезектен тыс сессиялар Жоғарғы Кеңес Төралқасының бастамасымен немесе депутаттардың кем дегенде үштен бір бөлігінің ұсынысымен шақырылды. Жоғарғы Кеңес сессиясы оның мәжілістері, ал олардың аралығында Жоғарғы Кеңес тұрақты комиссиялары мен өзге де комиссияларының мәжілістері түрінде өткізіліп тұрды. Әрбір жаңадан сайланған Жоғарғы Кеңес өзінің бірінші сессиясында тұрақты жұмыс істейтін, өзінің бүкіл қызметінде Жоғарғы Кеңеске есеп беріп тұратын және оның сессиялары аралығындағы кезеңде Қазақ КСР жоғары мемлекеттік билік құзырын жүзеге асыратын органы – Жоғарғы Кеңестің Төралқасын сайлап отырды.

Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі мемлекеттік билік түрлерінің бірі саналатын сот жұмысы саласында да толық билікке ие болды. Ол сот төрелігін жүзеге асыру тәртібін, сот органдары жүйесін, оларды сайлау тәртібін, өкілеттігін, қылмыстық және тәртіптік жауапкершілігін белгіледі, сот ісін жүргізу қызметіне бақылау жасады.

Жоғарғы Кеңес төралқасының төрағасын, орынбасарын, хатшысын, мүшелерін және үкімет мүшелерін, Жоғарғы сот мүшелері мен халық заседательдерін өз міндеттерін орындаудан мерзімінен бұрын босатуға өкілетті болды.

Бұл Конституция өтпелі кезеңдегі жағдайды сипаттайтын құжат қызметін атқарып, елде жүргізіліп жатқан реформалар мен әлеуметтік-экономикалық, саяси міндеттерді шешуге бағытталды және екі жыл бойы Негізгі заң ретіндегі тарихи қызметін орындап шықты. Алайда, КСРО ыдырап, тәуелсіз мемлекеттілікті жүзеге асыра бастаған кезде қалыптасқан саяси, әлеуметтік-экономикалық жағдайда Қазақстандағы бұрынғы халық депутаттарының кеңестері түріндегі өкілетті органдар жүйесі республиканы дағдарыстан алып шығуға дәрменсіз болды. Ескі өкілетті билік жүйесімен және олардың заң шығарушылық әдістерімен нарықтық экономикаға бет алған жаңа қоғам орнату мүмкін емес еді.

Кеңестік дәуірде сайланған соңғы Жоғарғы Кеңес елде қалыптасқан осындай жағдайда өз отырыстарын өткізуге қажетті депутаттар санын жинай алмайтыны айқын болғандықтан өзін-өзі таратуға мәжбүр болды.

1993 жылғы 28 қаңтарда Конституцияға енгізілген өзгерістерден кейін Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің орнын біпалаталы Қазақстан Жоғарғы Кеңесі алды.[1]

Құқығы және міндеттері

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қазақ КСР Жоғарғы Кеңес республиканың қарауына жатқызылған барлық мәселелерді шешуге құқылы болды, әрі оған республика аумағында жоғары заң шығарушы орган ретінде заң шығарудың бүкіл өкілдік билігі жүктелді. Оның құзырына Қазақ КСР Конституциясын, шаруашылық құрылыстағы, экономикалық, әлеуметтік-мәдени өмірдегі алуан түрлі мәселелер бойынша заң қабылдау және өзгерту, сондай-ақ құқықтық-нормативтік сипаты бар заңи құжаттарды, үкімет құрамына және Конституцияға өзгерістер енгізетін барлық жарлықтарды ресми түрде бекіту өкілеттігі берілді. Жоғарғы Кеңес Қазақ КСР экономикалық және әлеуметтік дамуы жөніндегі мемлекеттік жоспарларын, мемлекеттік бюджетін және олардың атқарылуы туралы есептерді бекітті.

Шақырылымдары

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қызметі Сайлауы
1 1938 1946 1937
2 1947 1950 1947
3 1951 1954 1951
4 1954 1959 1954
5 1959 1962 1959
6 1963 1966 1963
7 1967 1970 1967
8 1971 1974 1971
9 1975 1979 1975
10 1980 1984 1980
11 1985 1989 1985
12 1990 1993 1990
13 1994 1995 1994

Жоғарғы Кеңес Төралқасының төрағалар тізімі

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Реті Суреті Аты-жөні Қызметі
Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының төрағасы
1 Әбдісәмет Қазақбаев
(1898–1959)
17 шілде
1938
қаңтар
1947
Иван Куприянович Лукьянец
(1902–1994)
қаңтар
1947
20 наурыз
1947
2 Даниял Керімбаев
(1909–1982)
20 наурыз
1947
23 наурыз
1954
3 Нұртас Дәндібайұлы Оңдасынов
(1904–1989)
наурыз
1954
наурыз
1955
4 Жұмабек Ахметұлы Тәшенов
(1915–1986)
19 сәуір
1955
20 қаңтар
1960
5 Фазыл Кәрімұлы Кәрібжанов
(1912–1960)
20 қаңтар
1960
25 тамыз
1965
Капитолина Николаевна Крюкова
(1914–2002)
25 тамыз
1960
3 қаңтар
1961
6 Исағали Шәріпов
(1905–1976)
3 қаңтар
1961
5 сәуір
1965
7 Сабыр Біләлұлы Ниязбеков
(1912–1989)
5 сәуір
1965
20 желтоқсан
1978
8 Исатай Әбдікәрімов
(1923–2011)
желтоқсан
1978
желтоқсан
1979
9 Саттар Нұрмашұлы Имашев
(1925–1984)
13 желтоқсан
1979
22 ақпан
1984
Андрей Павлович Плотников
(1912–1991)
22 ақпан
1984
22 наурыз
1984
10 Бәйкен Әшімұлы Әшімов
(1917–2010)
22 наурыз
1984
27 қыркүйек
1985
11 Саламат Мұқашұлы Мұқашев
(1927–2004)
27 қыркүйек
1985
9 ақпан
1988
12 Зақаш Қамалиденұлы Қамалиденов
(1936–2017)
9 ақпан
1988
желтоқсан
1988
Вера Васильевна Сидорова
(1934 туған)
6 желтоқсан
1988
10 наурыз
1989
13 Мақтай Рамазанұлы Сағдиев
(1929–2012)
10 наурыз
1989
22 ақпан
1990

Жоғарғы Кеңес төрағалары тізімі

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Реті Суреті Аты-жөні Қызметі
Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы
1 Сәлкен Дәуленұлы Дәуленов
(1907–1984)
15 шілде
1938
25 қыркүйек
1939
2 Нұрмұхамед Бозжанов
(1906–1944)
25 қыркүйек
1939
16 желтоқсан
1944
3 Ғабдолла Шоланов
(1907–1966)
шілде
1945
18 наурыз
1947
4 Жақыпбек Жанғозин
(1913–1969)
18 наурыз
1947
28 наурыз
1951
5 Ғабдолла Шалқарұлы Қаржаубаев
(1904–1985)
28 наурыз
1951
28 наурыз
1955
6 Шәкір Қарсыбайұлы Қарсыбаев
(1913–1995)
28 наурыз
1955
27 наурыз
1959
7 Сақтаған Бәйішұлы Бәйішев
(1909–1982)
27 наурыз
1959
20 наурыз
1963
8 Асқар Закарияұлы Закарин
(1908–1990)
20 наурыз
1963
11 сәуір
1967
9 Шахмардан Есенұлы Есенов
(1927–1994)
11 сәуір
1967
13 тамыз
1974
10 Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов
(1902–1985)
13 тамыз
1974
16 шілде
1975
11 Саттар Нұрмашұлы Имашев
(1925–1984)
16 шілде
1975
13 желтоқсан
1979
12 Қилыбай Үсенұлы Медеубеков
(1929—2015)
13 желтоқсан
1979
22 ақпан
1990
13 Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев
(1940–)
22 ақпан
1990
24 сәуір
1990
14 Ерік Мағзұмұлы Асанбаев
(1936–2004)
24 сәуір
1990
16 қазан
1991
бос орын 16 қазан
1991
11 желтоқсан
1991

Дереккөздер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]