Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі

Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі
Қазақ КСР елтаңбасы
Мемлекет	Қазақ КСР (1937–1991)
Түрі
Түрі	бірпалаталы парламент
Басшылығы
Төралқа төрағасы	Мақтай Сағдиев (соңғысы)
Жоғарғы Кеңес төрағасы	Серікболсын Әбділдин (соңғысы)
Құрылымы
Фракциялары	Жоғарғы Кеңес соңғы (12-) сайланымының фракциялары:      Қазақстан Коммунистік партиясы: 342      Тәуелсіздер: 18
Сайлауы
соңғы сайлауы	25 наурыз 1990
Жиналыс залы
Парламент үйі, Алматы
Тарихы
Құрылуы	1937
Ізашары	Қазақ КСР ОАК
Таратылуы	10 желтоқсан 1991
Ізбасары	Қазақстан Жоғарғы Кеңесі

Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының Жоғарғы Кеңесі (қысқартқанда Жоғарғы Кеңес) — 1937–1991 жылдары Қазақ КСР бірпалаталы ең жоғары заң шығарушы органы.

Тарихы

Қазақстан КСРО құрамындағы одақтас республика болып құрылғанға дейінгі алғашқы кезеңде (1920 қазан–1936 желтоқсан) республикада мемлекеттік биліктің заң шығарушы, өкім жүргізуші және бақылаушы органы міндетін Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасының Орталық Атқару Комитеті атқарды. 1936 жылы республика Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы болып қайта құрылды, Қазақ АСКР ОАК атауы Қазақ КСР ОАК деп өзгертілді.

Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің төрағасы, оның бірінші орынбасары, орынбасарлары, министрлер және Қазақ КСР мемлекеттік комитеттерінің төрағалары құрамымен Қазақ КСР үкіметі құрылды. Кезектен тыс сессиялар Жоғарғы Кеңес Төралқасының бастамасымен немесе депутаттардың кем дегенде үштен бір бөлігінің ұсынысымен шақырылды. Жоғарғы Кеңес сессиясы оның мәжілістері, ал олардың аралығында Жоғарғы Кеңес тұрақты комиссиялары мен өзге де комиссияларының мәжілістері түрінде өткізіліп тұрды. Әрбір жаңадан сайланған Жоғарғы Кеңес өзінің бірінші сессиясында тұрақты жұмыс істейтін, өзінің бүкіл қызметінде Жоғарғы Кеңеске есеп беріп тұратын және оның сессиялары аралығындағы кезеңде Қазақ КСР жоғары мемлекеттік билік құзырын жүзеге асыратын органы – Жоғарғы Кеңестің Төралқасын сайлап отырды.

Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі мемлекеттік билік түрлерінің бірі саналатын сот жұмысы саласында да толық билікке ие болды. Ол сот төрелігін жүзеге асыру тәртібін, сот органдары жүйесін, оларды сайлау тәртібін, өкілеттігін, қылмыстық және тәртіптік жауапкершілігін белгіледі, сот ісін жүргізу қызметіне бақылау жасады.

Жоғарғы Кеңес төралқасының төрағасын, орынбасарын, хатшысын, мүшелерін және үкімет мүшелерін, Жоғарғы сот мүшелері мен халық заседательдерін өз міндеттерін орындаудан мерзімінен бұрын босатуға өкілетті болды.

Бұл Конституция өтпелі кезеңдегі жағдайды сипаттайтын құжат қызметін атқарып, елде жүргізіліп жатқан реформалар мен әлеуметтік-экономикалық, саяси міндеттерді шешуге бағытталды және екі жыл бойы Негізгі заң ретіндегі тарихи қызметін орындап шықты. Алайда, КСРО ыдырап, тәуелсіз мемлекеттілікті жүзеге асыра бастаған кезде қалыптасқан саяси, әлеуметтік-экономикалық жағдайда Қазақстандағы бұрынғы халық депутаттарының кеңестері түріндегі өкілетті органдар жүйесі республиканы дағдарыстан алып шығуға дәрменсіз болды. Ескі өкілетті билік жүйесімен және олардың заң шығарушылық әдістерімен нарықтық экономикаға бет алған жаңа қоғам орнату мүмкін емес еді.

Кеңестік дәуірде сайланған соңғы Жоғарғы Кеңес елде қалыптасқан осындай жағдайда өз отырыстарын өткізуге қажетті депутаттар санын жинай алмайтыны айқын болғандықтан өзін-өзі таратуға мәжбүр болды.

1993 жылғы 28 қаңтарда Конституцияға енгізілген өзгерістерден кейін Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің орнын біпалаталы Қазақстан Жоғарғы Кеңесі алды.

Құқығы және міндеттері

Қазақ КСР Жоғарғы Кеңес республиканың қарауына жатқызылған барлық мәселелерді шешуге құқылы болды, әрі оған республика аумағында жоғары заң шығарушы орган ретінде заң шығарудың бүкіл өкілдік билігі жүктелді. Оның құзырына Қазақ КСР Конституциясын, шаруашылық құрылыстағы, экономикалық, әлеуметтік-мәдени өмірдегі алуан түрлі мәселелер бойынша заң қабылдау және өзгерту, сондай-ақ құқықтық-нормативтік сипаты бар заңи құжаттарды, үкімет құрамына және Конституцияға өзгерістер енгізетін барлық жарлықтарды ресми түрде бекіту өкілеттігі берілді. Жоғарғы Кеңес Қазақ КСР экономикалық және әлеуметтік дамуы жөніндегі мемлекеттік жоспарларын, мемлекеттік бюджетін және олардың атқарылуы туралы есептерді бекітті.

Шақырылымдары

№	Қызметі		Сайлауы
1	1938	1946	1937
2	1947	1950	1947
3	1951	1954	1951
4	1954	1959	1954
5	1959	1962	1959
6	1963	1966	1963
7	1967	1970	1967
8	1971	1974	1971
9	1975	1979	1975
10	1980	1984	1980
11	1985	1989	1985
12	1990	1993	1990
13	1994	1995	1994

Жоғарғы Кеңес Төралқасының төрағалар тізімі

Реті	Суреті	Аты-жөні	Қызметі
Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының төрағасы
1		Әбдісәмет Қазақбаев (1898–1959)	17 шілде 1938	қаңтар 1947
—		Иван Куприянович Лукьянец (1902–1994)	қаңтар 1947	20 наурыз 1947
2		Даниял Керімбаев (1909–1982)	20 наурыз 1947	23 наурыз 1954
3		Нұртас Дәндібайұлы Оңдасынов (1904–1989)	наурыз 1954	наурыз 1955
4		Жұмабек Ахметұлы Тәшенов (1915–1986)	19 сәуір 1955	20 қаңтар 1960
5		Фазыл Кәрімұлы Кәрібжанов (1912–1960)	20 қаңтар 1960	25 тамыз 1965
—		Капитолина Николаевна Крюкова (1914–2002)	25 тамыз 1960	3 қаңтар 1961
6		Исағали Шәріпов (1905–1976)	3 қаңтар 1961	5 сәуір 1965
7		Сабыр Біләлұлы Ниязбеков (1912–1989)	5 сәуір 1965	20 желтоқсан 1978
8		Исатай Әбдікәрімов (1923–2011)	желтоқсан 1978	желтоқсан 1979
9		Саттар Нұрмашұлы Имашев (1925–1984)	13 желтоқсан 1979	22 ақпан 1984
—		Андрей Павлович Плотников (1912–1991)	22 ақпан 1984	22 наурыз 1984
10		Бәйкен Әшімұлы Әшімов (1917–2010)	22 наурыз 1984	27 қыркүйек 1985
11		Саламат Мұқашұлы Мұқашев (1927–2004)	27 қыркүйек 1985	9 ақпан 1988
12		Зақаш Қамалиденұлы Қамалиденов (1936–2017)	9 ақпан 1988	желтоқсан 1988
—		Вера Васильевна Сидорова (1934 туған)	6 желтоқсан 1988	10 наурыз 1989
13		Мақтай Рамазанұлы Сағдиев (1929–2012)	10 наурыз 1989	22 ақпан 1990

Жоғарғы Кеңес төрағалары тізімі

Реті	Суреті	Аты-жөні	Қызметі
Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы
1		Сәлкен Дәуленұлы Дәуленов (1907–1984)	15 шілде 1938	25 қыркүйек 1939
2		Нұрмұхамед Бозжанов (1906–1944)	25 қыркүйек 1939	16 желтоқсан 1944
3		Ғабдолла Шоланов (1907–1966)	шілде 1945	18 наурыз 1947
4		Жақыпбек Жанғозин (1913–1969)	18 наурыз 1947	28 наурыз 1951
5		Ғабдолла Шалқарұлы Қаржаубаев (1904–1985)	28 наурыз 1951	28 наурыз 1955
6		Шәкір Қарсыбайұлы Қарсыбаев (1913–1995)	28 наурыз 1955	27 наурыз 1959
7		Сақтаған Бәйішұлы Бәйішев (1909–1982)	27 наурыз 1959	20 наурыз 1963
8		Асқар Закарияұлы Закарин (1908–1990)	20 наурыз 1963	11 сәуір 1967
9		Шахмардан Есенұлы Есенов (1927–1994)	11 сәуір 1967	13 тамыз 1974
10		Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов (1902–1985)	13 тамыз 1974	16 шілде 1975
11		Саттар Нұрмашұлы Имашев (1925–1984)	16 шілде 1975	13 желтоқсан 1979
12		Қилыбай Үсенұлы Медеубеков (1929—2015)	13 желтоқсан 1979	22 ақпан 1990
13		Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев (1940–)	22 ақпан 1990	24 сәуір 1990
14		Ерік Мағзұмұлы Асанбаев (1936–2004)	24 сәуір 1990	16 қазан 1991
—		бос орын	16 қазан 1991	11 желтоқсан 1991