Үйтас-айдос

Үйтас-Айдос — қола дәуірінен сақталған ескерткіш. Қарағанды облысы Ұлытау ауданындағы Сарыкеңгір өзенінің оң жағалауында, Үйтас-Айдос(қолжетпейтін сілтеме) қыстағынан оңтүстік-шығысқа қарай 2 км жерде орналасқан.

1984 — 85 ж. Жезқазған облысы тарихи-өлкетану мұражайының экспедиция (жетекшісі Э.Р. Усманова, В.В. Варфоломеев) жұмыстары барысында зерттелді. Ауданы шамамен 5000 м2 жерде шашырай орналасқан 17 қоршау қола дәуірінің екі кезеңіне, яғни нұра (б.з.б. 15 — 13 ғасырлар) және беғазы-дәндібай (б.з.б. 13 — 9 ғасырлар) мәдениеттері кезеңдеріне жататыны анықталды. Қазылған 14 нысанның 10-ы Нұра бойындағы ескерткіштерге жатады. Зираттың шығыс жағын ала оқшаулау тұрған бұл қоршаулар тігінен орнатылған ірі қақпа тастардан құралған және пішіні жағынан сопақша, кейде тікбұрышты түрде жасалған. Бұлардан ашылған барлығы 13 қабір 2 түрге бөлінеді: қарапайым топырақ қабірлер және тас жәшіктер. Екі қабірде мәйіт (екеуі балалардікі) жерленсе, 11 қабірде (барлығы ересектердікі) олар өртеліп, күлі жерленген. Заттай деректерді көптеп табылған бүйірі шығыңқы, тарақ қалыппен басылған өрнектері бар қыш ыдыстар, қола әшекейлер, тас садақ жебесі құрайды. Беғазы-дәндібай мәдениетіне қарасты қалған 4 қоршау (3, 4, 5, және 13 қоршаулар) басқаша үлгімен жасалғаны анықталды. Мұндағы ең үлкен орталық қоршау шаршы пішіндес, бұрыштары әлемнің 4 тарапына қаратылған. Үлкен қақпа тастардан жалпағынан қаланған, ені 1,5 — 1,7 м болатын қабырғаларының әрқайсысының ұзындығы 6,6 метр Ортадағы тоналған шұңқыр қабірдің аумағы 3,2*2,4 метр, тереңдігі қазіргі жер бетінен сәл ғана төмен, яғни мұнда мүрдені үстіңгі шым қабаты ғана алынып, тегістелген жер табанына қойған. Қоршау ішінен 5 сәнді қыш ыдыстың бөлшектері табылды. Зерттеу барысы 13-қоршаудың осыған ұқсас үрдіспен жасалғанын көрсетті. Оның өлшемдері 3,6*3 метр, ортасындағы саяз қабірдің аумағы 1,6*1,2 метр Бұл нысаннан қазба нәтижесінде сәнді өрнектелген беғазы қышынан басқа, киммерилік порыммен құйылған қола қанжар табылған.

Зерттелген басқа қоршаулардан қыш ыдыс бөлшектері, қола найза ұшы, сүйек садақ жебелері алынды. Қыш көзелер, негізінен белдеулі қыш ыдыс түріне жатады, мұның ішіндегі бір көзенің Батыс Сібір өлкесінен табылған ыдысқа ұқсайтыны байқалған. Өз кезегінде мұндай деректер Орталық Қазақстанды мекендеген көне беғазылық тайпалардың алыс-жақындағы көршілерімен тығыз байланыста болғанын көрсетеді.

Дереккөздер

inform.kz(қолжетпейтін сілтеме)