Базарбай Мәметов

Базарбай Мәметов (20 мамыр, 1888, Сарқант ауданы) — Алаш зиялысы, Алашорда үкіметінің мүшесі, Жетісудағы Алаш қозғалысының көрнекті мүшелерінің бірі, заңгер. 1888 жылы (екінші бір архивтік құжатта 1891 жылы туған деп көрсетілген) Жетісу облысы, Лепсі уезі, Балқаш-Лепсі болысында (қазіргі Сарқант ауданы) дүниеге келген.

Өмірбаяны

Найман тайпасының Садыр руынан шыққан. 1900-1911 жылдары Верный ерлер гимназиясында оқиды. Алғашында Мәскеудегі Алексеев әскери училищесіне оқуға ынтасы болғанымен, 1911 жылы Қазан университетінің заң факультетіне түсіп, оны 1917 жылы бітіріп шығады.

ЖОО-да оқып жүргенде-ақ, ол әр түрлі жұмыстарға белсене араласады. 1916 жылы атақты «маусым» жарлығы шыққанда Қазанда оқитын қазақ студенттері ішінде Б. Мәметов те бар, тыл жұмысына бара жатқан орыс тілін білмейтін қазақ жігіттеріне бас-көз болу үшін «Қазақ» газетінің бетінен «бүкіл ақ жүрек бауырларын» шақырып, үндеу жолдайды. Бұл үндеуді Ә. Бөкейханов «Бауырларым, ден сау, жас шақтарыңда жұрт үшін жұмылыңдар!» — деп жылы қабылдайды.

Ақпан төңкерісінен соң Алаш қозғалысына белсене араласады. 1917 жылғы шілде айындағы Жалпықазақтық съезде Жетісу облысынан бүкілресейлік Құрылтай жиналысына депутаттыққа ұсынылып және бүкілресейлік мұсылмандар кеңесіне (Шоро-и-Исламға) өкіл етіп сайланады.

Ал сол жылғы желтоқсанда өткен Жалпықазақтық съезде Алашорда үкіметінің мүшелігіне облыстардан тысқары, яғни жалпы қазақ атынан кіреді. Осының өзінен-ақ Б.Мәметовтің абыройының қаншалықты екенін аңғаруға болады.

Азамат соғысы жылдары басқа да ұлтжанды қазақ зиялылары сияқты Б.Мәметов те ақ пен қызылдың теке тіресінде тектен-текке қосақ арасында қалған қазақ жұртшылығын аман сақтап, қорғау мақсатында Семейде 1918 жылы 1 Алаш полкін жасақтауға және Жетісу жерінде қазақ жігіттерінен алаш сарбаздарын ұйымдастыруға ат салысады. Жетісуда С. Аманжоловпен бірге аштық-күйзеліске ұшыраған жұртшылыққа көмек комитетін ұйымдастырады.

1918 жылы 10-31 тамыз аралығында Лепсіде өткен Алаш орданың Жетісу облыстық 2 қазақ съезіне қатысып, оның кеңесінің мүшелігіне сайланады. Колчак үкіметі тарапынан большевиктермен қатысы бар деген жалған желеумен Алашорда мүшесі Лепсі көмек комитетінің төрағасы Б.Мәметов қуғын-сүргінге ұшырайды. Қуғынға ұшыраған Алаш зиялысы Б. Мәметовке М. Тынышпаев ара түсіп, адмирал Колчакқа хат жазады.

Жетісуда казак-орыстардың қазақ ауылдарына жасаған адам айтқысыз айуандық істерін, Отыншының ерлік өлімін Семейге алғаш жеткізген және осыларды «Абай» журналына жазған Б.Мәметов пен Ы. Жайнақов болатын.

Кеңес кезеңінде де Б. Мәметов қуғын-сүргінге ұшырап, 1928 жылы ұсталынып, тұтқындалады. 1931 жылы отбасымен Саратовқа жер аударылады.

Саратов, Қарақалпақстан, Жамбыл, Талдықорғанда әр түрлі шаруашылық қызметте болып, 1946 жылы Бөрлітөбе ауданында қайтыс болды. Кеңес Одағы Жоғарғы Кеңесінің 1989 жылғы 16 қаңтардағы Жарлығының 1 – бабына сәйкес «30-40 жылдар мен 50-ші жылдардың басында қуғын-сүргінге ұшырағандар мен құрбандарына байланысты әділдік орнатуға толықтыру іс-шаралары» негізге алынып, 1989 жылы 6 сәуірде Мәметов Базарбай ақталды.