Дәрілік қаратамыр
| Дәрілік қаратамыр | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Екі-есімді атауы | ||||||||||||||||
| Cynoglоssum officinаle |
Дәрілік қаратамыр[1] (лат. Cynoglоssum officinаle) – айлауыктар тұқымдасы, қаратамыр туысына жататын көп жылдық шөптесін өсімдік.
Ботаникалық сипаты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Биіктігі 40-80 (100) см-ге жетеді.
- Өсімдікті түгелдей бозғылт түсті түк басқан, төменгі жағындағы түктері тікірейген, ал жоғары бөлігіндердегі - жұмсақ әрі сабаққа жабысып тұрады.
- Сабағы тік, берік, көп қырлы, көбінесе дара болады. Жоғарғы жағына қарай сыпыртқы тәрізді бұтақталған.
- Тамыр сабақ жапырақтарының ұзындығы 10-20 см, ұзын сағақты, ұшы үшкірлеу қандауыр тәрізді, жалпақтығы 1-2 (5) см.
- Сабағының жапырақтары қысқа сағақты, қандауыр тәрізді, бір жүйкелі, ақ сұрғылт түсті, гүлшоғыры сыпыртқы тәрізді, гүлінің түсі қою қызыл, кейде көк түсті болады. Мамыр-маусым айларында гүлдейді. Маусым-шілде де жеміс салады.
- Тұқымы - жаңғақ, бүйірі қысыңқы, жұмыртқа тәрізді, ұзындығы 5-7 мм, тегіс, бет жағы кейде тікенекті болады.
Өсетін жері мен таралуы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дәрілік қаратамыр Орта Азияда, Ресейдің еуропалық бөлігінде, Сібірде, Кавказда өседі. Тропиктік және қоңыржай аймақтардың шалғынды алқаптары мен тау беткейлерінде кездесетін 55 түрі белгілі. Қазақстанның солтүстік-шығыс және оңтүстік аймақтарында (Павлодар, Ақтөбе облыстарында, Алтайда, Тарбағатайда, Жетісу (Жоңғар), Іле және Күнгей Алатауларында) кездеседі. Арамшөп ретінде жол жиегінде, қонысты жерлерде, алаңдарда, өзен аңғарларында, қиыршықтасты жерлерде өседі.
Құрамы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Өте улы өсімдік, тұқымы мен тамырында 0,12% алкалоидтар, циноглоссин, консолидин бар, оның әсері кураре (Оңтүстік Америка ормандарындағы өте улы өсімдік) уындай.
Жапырағы мен сабағында 0,1% эфир майы, шайыр, улы холин, бояғыш гумми (қызыл түске бояйды), тамырында илік заттар, шайыр және жапырағында 16,4% каротин болады.
Қолданылуы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- Халық медицинасында күзде жиналатын тамыры мен гүлдеген кезіндегі жапырақтары - өкпе, тырысқақ ауруларына қарсы және ауырсынуды басатын, тұтқырлықты арттыратын дәрі ретінде пайдаланылады.
- Тамырын тышқандарға қарсы у ретінде қолданады.
- Құрамында бояғыш заттар болғандықтан маталарды қызыл түске бояу үшін пайдаланылады.
Тағы қараңыз
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т.З. - 304 бет. ISBN 9965-893-64-0 (Т.З.), ISBN 9965-893-19-5