Павлодар

Павлодар
	Қала
	Павлодар
	Логотипі
Әкімшілігі
Ел	Қазақстан
Статусы	Облыс орталығы
Облысы	Павлодар облысы
Әкімі	Хасар Айтпекұлы Хабылбеков
Тарихы мен географиясы
Координаттары	52°18′ с. е. 76°57′ ш. б. / 52.300° с. е. 76.950° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 52°18′ с. е. 76°57′ ш. б. / 52.300° с. е. 76.950° ш. б. (G) (O) (Я)
Құрылған уақыты	9 ғасырдың басы (Имакия); 1720 (форпост)
Қала статусы	1861
Жер аумағы	633,3 км²
Уақыт белдеуі	UTC+5:00
Тұрғындары
Тұрғыны	367,7 мың адам (2023)
Ұлттық құрамы	қазақтар 49,35 % ; орыстар 39,88 % ; украиндар 3,52 % ; немістер 2,09 % ; татарлар 1,95 % ; белорустар 0,45 % ; ингуштар 0,34 % ; басқалары 2,42 %
Этнохороним	павлодарлық
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	+7 7182
Пошта индекстері	140000 — 140017
Автомобиль коды	S, 14
	Павлодар қаласының әкімдігі; (қаз.) (орыс.)
	Павлодар картада Павлодар
	Павлодар шекарасы
	Ортаққордағы санаты: Павлодар

Павлодар — Қазақстанның солтүстік-шығысындағы қала (1861 жылдан), өзімен аттас облыс орталығы (1938 жылдан), ірі темір жол станциясы, өзен айлағы және әуе порты. Павлодар қаласы Ертіс өзенінің жағасында орналасқан. Қаланың климаты орташа, күрт континенталды. Облыс орталығының ауданы 633 шаршы км құрайды, 01.05.2023 ж. халық саны 367,7 мың адам. Қала аумағының құрамына Кенжекөл ауылдық округі, Атамекен кенті, Павлодар, Мойылды, Жетекші ауылдары кіреді.

Павлодар-тарихи терең бай көп этностық қала. Қимақ қағанаты кезінде, қазіргі қала аумағында қағанат билеушісінің жазғы резиденциясы болған ортағасырлық Имакия қаласы орналасқан. 1720 жылы Алтын Орда мен Қазақ хандығы кезеңіндегі тарихи дамуды байланыстыра отырып, қаланың орнында форпост пайда болады. 1838 жылы форпост станицаға айналды, ал, 1861 жылы сәуірде Павлодар атаумен штаттан тыс қала мәртебесін алды. 1868 жылы қала уездік мәртебеге ие болды, 1938 жылы Павлодар облысының орталығына айналады.

Қала республиканың негізгі өнеркәсіптік аймақтарының бірі. Үлкен табиғи-ресурстық қор, дамыған өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымның болуы, жоғары ғылыми-техникалық әлеует, дамыған банк саласы, шағын және орта бизнестің серпінді дамуы, жоғары дәрежелі мамандардың болуы, Орталық Азия мен Сібір арасындағы рөлді байланыстыратын қазіргі заманғы көлік-коммуникациялық инфрақұрылым әр түрлі елдер мен континенттердің өнеркәсіпшілері мен кәсіпкерлерінің назарын аударады.

Жергілікті билік органдары

Жергілікті атқарушы орган – әкім басқаратын Павлодар қаласының әкімдігі, оны қызметке жергілікті өкілді орган – Павлодар қалалық мәслихатының келісімімен облыс әкімі тағайындайды.

Павлодар қаласы әкімдігінің ресми интернет ресурсы: https://www.gov.kz/memleket/entities/pavlodar-pvl?lang=kk

Павлодар қалалық мәслихатының ресми интернет ресурсы: https://www.gov.kz/memleket/entities/maslihat-pavlodar-pvl?lang=kk

Ресми символы

Павлодар қаласының ресми символы Павлодар қалалық мәслихатының 2015 жылғы 22 қазандағы «Павлодар қаласы елтаңбасының эскизін бекіту туралы» шешімімен бекітілген мемлекеттік рәміздердің түс гаммасында орындалған дөңгелек пішінді болып табылады. Ортасында Ертіс өзенінің символдық толқындарымен жуылатын «Павлодар» деген жазу орналасқан. Елтаңбаның жоғарғы жағында «Шаңырақ» орналасқан, киіз үйдің негізгі элементтерінің бірі, одан индустриялық қаланың сұлбасына энергия мен дамуды бейнелейтін күн сәулесі әртүрлі жаққа тарайды. Елтаңбаның негізіне қаланың өнеркәсібін бейнелейтін тегершік элементі қолданылады. Елтаңба жиектерінде сабақтастықты, дәстүр мен мәдениетті бейнелейтін ұлттық ою-өрнекпен көмкерілген.

Тарих

Павлодар-тарихи терең бай көп этностық қала. Қимақ қағанаты кезінде, қазіргі қала аумағында қағанат билеушісінің жазғы резиденциясы болған ортағасырлық Имакия қаласы орналасқан. 1720 қаланың орнында форпост пайда болды, 1838 жылы форпост станцияға айналды, ал 1861 жылы сәуірде Павлодар атаумен штаттан тыс қала мәртебесін алды. 1868 жылы қала уездік мәртебеге ие болды, 1938 жылы Павлодар облысының орталығына айналады.

Кеңес өкіметіне дейін Павлодар негізінен ауыл шаруашылығы шикізаттарын өңдейтін, техникамен нашар жабдықталған кішігірім кәсіпорындардан тұратын өнеркәсіп пен сауда орталығы ғана болды. Мәдени-ағарту мекемелерінен небары 6 бастауыш мектеп, 1 қоғамдық кітапхана мен клуб жұмыс істеді.

Қаланың ірі өнеркәсіп орталығына айналуына 1938 жылы өзімен аттас облыстың құрылуы және 1953 жылы Оңтүстік Сібір темір жол магистралінің салынуы үлкен әсер етті.

Халқы

Павлодар қаласы халқының саны^[3]

1897	1959	1970	1979	1989	1991	1999	2004	2005	2006
7738	90 096	187 070	272 895	330 748	342 500	300 503	286 538	291 408	295 696

2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016
300 226	303 955	317 289	320 362	322 037	322 305	325 465	329 839	332 771	335 185

Тұрғындар саны — 333 479 адам (1 қаңтар 2012 ж. бойынша), бірнеше ауылдық аймақтарындағы тұрғындарымен қоса 360 502 адам (1 қаңтар 2020 жылғы санақ бойынша).

2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындысы бойынша халқының саны (1999, 2009, 2021)^[4]^[5]
1999	2009	2021	2021 2009-ға пайызбен	Ерлер 2009	Ерлер 2021	2021 2009-ға пайызбен	Әйелдер 2009	Әйелдер 2021	2021 2009-ға пайызбен
300503	▲317289	▲333190	105	143917	▲153842	106,9	173372	▲179348	103,4

Ұлттық құрамы (1 қаңтар 2020 ж. бойынша):

Қазақтар — 172 010 адам. (47,71 %)
Орыстар — 148 207 адам. (41,11 %)
Украиндықтар — 13 695 адам. (3,8 %)
Немістер — 7 762 адам. (2,15 %)
Татарлар — 7 111 адам. (2,04 %)
Басқалары — 11 717 адам. (1,65 %)
Барлығы — 360 502 адам. (100,00 %)

Экономика

Павлодарда 8 жүйе құраушы кәсіпорын жұмыс істейді: «Қазақстаналюминий» АҚ, «Қазақстан электролиз зауыты» АҚ, «Павлодар мұнай-химия зауыты» ЖШС, «ПавлодарЭнерго» АҚ, «Қазэнергокабель» АҚ, «Каустик» АҚ (химия зауыты), «KSP Steel» ЖШС ПФ, «Кастинг» ЖШС ПФ. Сондай-ақ, экспортқа бағдарланған болат және жіксіз құбырлар шығаратын металлургиялық кәсіпорындар, мұнай өңдеу, кокс шығару, электр, электрондық және оптикалық жабдықтар өндіру жөніндегі кәсіпорындар, өңдеу өнеркәсібі кәсіпорындары жұмыс істейді.

Қаланың солтүстік бөлігінде инвестициялық жобаларды дамыту үшін «Павлодар» АЭА инфрақұрылымының толық кешені бар қазіргі заманғы инвестициялық алаң құрылды.

Өнеркәсібі

Павлодардың қазіргі өнеркәсібінің қалыптасуына шетелдік және республикалық маңызы бар машина жасау мен металл өңдеу, түсті металлургия, мұнай өңдеу, химия өнеркәсібі, энергетика, құрылыс материалдары салалары күшті ықпал етуде. Өнеркәсіп кәсіпорындары тиісінше бірнеше акционерлік қоғамдар мен серіктестіктерге біріккен. Электр қуатын өндіру саласында құрамында Екібастұз көміріне негізделген қуатты 3 ЖЭС және ЖЭО жұмыс істейді. Машина жасау мен металл өңдеу саласы трактор, арнаулы құрал-саймандар, кеме және автомобиль жөндеу зауыттарынан, түсті металлургия Торғай бокситі негізінде жұмыс істейтін алюминий зауытынан, мұнай өңдеу өнеркәсібі Омбы қаласынан (Ресей) тартылған ұзындығы 400 км мұнай құбыры негізінде жұмыс істейтін мұнай-химия зауытынан, химия өнеркәсібі 1965 жылдан бастап тұз байланатын көлдер негізінде тыңайтқыштар шығаратын химия зауытынан, құрылыс материалдары өнеркәсібі бірнеше құрылыс басқармалары мен комбинаттарынан тұратын “Павлодаржилстрой” тресінен, кірпіш, асфальт-бетон шығаратын кәсіпорындарынан, тамақ өнеркәсібі ет, сүт, ұн-жарма, нан, арақ-шарап, сыра, сусындар және балық кәсіпорындарынан, жеңіл өнеркәсіп саласы екі тігін фабрикасынан және хром зауытынан тұрады. Сырттан әкелінетін шикізат негізінде жиһаз фабрикасы мен картон-рубероид зауыты жұмыс істейді.

Мәдениет және спорт

Павлодар қаласының барлық тұрғындары үшін ерекше мақтаныш және сүйікті демалыс орны Ертіс өзенінің жағалауы болып табылады, ол жағалау бойы 6 километрге созылды. Павлодар жағалауы табиғи рельефті ескере отырып, террассалық принцип бойынша салынған, соның арқасында барлық жерлерден өзен мен Ертіс өзенінің жайылмаға көркем көрінісі ашылады.

Қаланың қазіргі келбетіне дәстүрлі сәулет стилінің элементтері енеді. Мәшһүр Жүсіп мешіті пен Благовещенский кафедралды соборы, ал Бас Поштадағы мұнаралы сағат осы күнге дейін қаланың визит карточкасы болып саналады.

Павлодар қаласының мәдени өмірі де бай және сан түрлі. Қалада 7 мәдениет сарайы мен үйлері, 2 драма театры (А. П. Чехов атындағы Павлодар облыстық драма театры, Ж. Аймауытов атындағы Павлодар облыстық қазақ музыкалық драма театры), 13 кітапхана, 9 мұражай бар, олардың ішінде Павлодар Ертіс өңірінің тарихи маржаны — Г.Потанин атындағы тарихи-өлкетану мұражайы, Бұқар жырау атындағы әдебиет мұражайы, Н. Шафердің жеке коллекциясы негізінде құрылған Қазақстандағы жалғыз мұражай-үйі, онда 25 мың музыкалық пластиналар жинақталған. 2019 жылы Павлодарда елімізде теңдесі жоқ «Ertis» жаратылыстану ғылымдарының мультимедиялық мұражайы ашылды.

Сондай-ақ, қалада И. Байзақов атындағы облыстағы жалғыз филармония орналасқан, оған Р. Омаров атындағы Қазақ халық аспаптар оркестрі, симфониялық оркестр, джаз оркестрі, камералық хор, халық аспаптар ансамблі және т. б. кіреді.

Апта сайын жазғы кезеңде қала тұрғындары мен қала қонақтарының сүйікті орнына айналған open air «Ertis promenade» фестивалі өтуде. Бұл үшін Орталық жағалаудағы төменгі қабатта әр түрлі мәдени-бұқаралық іс-шаралар өткізілетін сахна орнатылған, қазақстандық және шетелдік эстрада жұлдыздары өнер көрсетеді. Павлодар мен спорттық өмірімен де белгілі. Қалада 4 стадион, 12 бассейн, олардың ішінде облыстағы жалғыз 50 метрлік «Ertis Olympic» олимпиадалық бассейні, 142 спорт залы, 3 шаңғы базасы бар. Павлодар қаласының солтүстік бөлігінде «Sport city» спорт қалашығының құрылысы басталды, 2019 жылы толық өлшемді жабық футбол манежі пайдалануға берілді, Мұз аренасының құрылысы аяқталуда. Павлодарлықтар өз жерлестерінің жетістіктерін мақтан тұтады, олар қала атынан түрлі жарыстарда, республикалық және халықаралық деңгейде өнер көрсетіп, чемпион және жүлдегер атануда. Павлодар қаласының спорттық мақтанышы – «Ертіс» футбол командасы Қазақстан чемпионатының бес дүркін иегері.

Қала аумағындағы Ертістің жарлы келген оң жағалауында Еуразиядағы “Қаздар қонысы” (“Гусиный перелет”) деп аталатын гиппарион фаунасының орны сақталған. Бұл жерден палеонтологтар гиппарионның, мүйізтұмсықтың, еліктің, керіктің, cемсер тісті жолбарыстың, т.б. аңдардың сүйектерін тапқан.

Оқу орындары

Мұнда мемлекеттік 3 жоғарғы оқу орны бар:

С.Торайғыров атындағы Павлодар Мемлекеттік Университеті
Павлодар Мемлекеттік Педагогикалық Университеті
Павлодар Инновациялық Еуразиялық Университет
Қала мен облыс экономикасының көпшілік салаларына орта білікті кәсіптік мамандар даярлау жұмыстарымен 17 кәсіптік-техника мектеп пен 10 колледж айналысады.
Жалпы білім беретін 43 мектеп бар.
6 лицей.
Мектепке дейінгі бірнеше балалар бақшасы бар.

Туризм

Қаланың туристік әлеуеті 1913 жылы ашылған Мойылды шипажайымен ерекшеленеді. Шипажай Мойылды көлінің жанында орналасқан, ол жергілікті тұрғындар мен жақын өңірлердің арасында танымал.

Сондай-ақ, 1928 жылы ашылған неогенды жануарлардың ең ірі жерлеу орны болып табылатын «Қаз қонақ» табиғаттың бірегей палеонтологиялық ескерткіші болып табылады. 2019 жылы белгілі ескерткіш орналасқан жерде ашық аспан астындағы мұражай ашылды, миллиондаған жыл бұрын мекендеген жануарлардың көлемді мүсіндері орнатылды. Қаланың тарихи бөлігі де назар аудартады, онда XIX-XX ғасырдың ғимараттары сақталған, бүгінде жергілікті маңызы бар сәулет және тарих ескерткіштері болып табылады. Олардың ішінде 1899 жылы салынған Г. Потанин атындағы Тарихи-өлкетану музейі, 1897 жылы салынған Бұқар Жырау атындағы Әдебиет және өнер музейі, 1905 жылы салынған «Ақ-мешіт» мешіттін ғимараты т.б.

Денсаулық сақтау мекемелері

Денсаулық сақтау мекемелерінен:

13 аурухана мен диспансер;
4 емхана;
3 фельдш.-акушерлік амбулатория бар;
9 фельдшерлық пункт;
23 отбасылық-дәрігерлік амбулатория бар.

^[6]

Бауырлас қалалары

Ономастика сұрақтары

Қазақстан 1991 жылы тәуелсіздік жариялағаннан кейін елімізде даңқты тарихи тұлғалардың, қазақ мемлекетінің қалыптасуына елеулі үлес қосқан мемлекет қайраткерлерінің есімдерін халық жадында жаңғыртуға, сондай-ақ әртүрлі этностар өкілдеріне қазақ халқының тарихи қайраткерлерін жақынырақ тануға және қазақстандық қоғамда өзара келісімді нығайтуға бағытталған идеологиялық ескірген атауларды қайта атау бойынша жұмыстар дәйекті түрде жүргізілді.

Павлодар қаласының атын өзгерту мәселесі жиі талқыланады. Бірқатар қоғамдық бірлестіктер, бастамашыл топтар қаланы Кереку, Кимак, Сарыарқа және т. б. деп қайта атау туралы әртүрлі пікір білдірді. 2020 жылы Павлодар қаласын Ертіс қаласы деп қайта атау туралы мәселені қарастыру туралы ұсыныс түсті. Соңғы талқыланған нұсқалардың қатарында Ертіс-Баян және Ертісті.

Қазіргі уақытта атауды өзгерту мәселесі ресми түрде қаралмайды.

Айта кету керек, 1962 жылы Павлодар билігі Павлодар қаласының атауын Хрющевоград деп өзгертуге бастамашы болды. Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы Дінмұхамед Қонаевтың араласуынан кейінгі бастама сәтсіз болды.

Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Ұлттық құрылтайда сөйлеген сөзінде "Бұл шаруа кешенді және дәйекті түрде бір орталықтан атқарылуға тиіс. Ономастика бұл – ата-бабаларымызға байланысты я белгілі тұлғалардың туысқандарының ісі емес. Бұл – мемлекеттің шаруасы. Осы саладағы барлық рәсімдерді іс жүзінде реттеу маңызды. Онда аймақтардың ерекшелігімен қатар, жалпыұлттық басымдықтар да ескерілуі керек" - деп айтты.