Байқоңыр (қала)
Басқа мағыналар үшін Байқоңыр деген бетті қараңыз.| Қала | |||||
| Байқоңыр | |||||
 | |||||
| |||||
| Әкімшілігі | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Ел | |||||
| Статусы |
Республикалық маңызы бар қала | ||||
| Тарихы мен географиясы | |||||
| Координаттары |
45°37′ с. е. 63°19′ ш. б. / 45.617° с. е. 63.317° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 45°37′ с. е. 63°19′ ш. б. / 45.617° с. е. 63.317° ш. б. (G) (O) (Я) | ||||
| Құрылған уақыты |
1955 | ||||
| Бұрынғы атаулары |
Ленинск (1996 дейін) | ||||
| Қала статусы |
1965 | ||||
| Жер аумағы |
57 км² | ||||
| Орталығының биiктігі |
100 м | ||||
| Уақыт белдеуі | |||||
| Тұрғындары | |||||
| Тұрғыны |
34 604[1] адам (2023) | ||||
| Сандық идентификаторлары | |||||
| Телефон коды |
+7 73622 | ||||
| Пошта индекстері |
468320-710501 | ||||
| Автомобиль коды |
94RUS | ||||
|
baikonuradm.ru (орыс.) | |||||
Байқоңыр шекарасы
| |||||
 Ортаққордағы санаты: Байқоңыр | |||||
Байқоңыр (орыс. Байконур) — Қазақстанның Республикалық маңызы бар қаласы. Байқоңыр қаласы «Байқоңыр» ғарыш айлағымен мен бірге 2050 жылға дейін Ресейге жалға берілуде. Ресей Федерациясымен қарым-қатынаста ресейлік жалдау мерзімі ішінде ол Ресей Федерациясының федералдық маңызы бар қаласына сәйкес мәртебеге ие, бірақ Ресей Федерациясының субъектісі болып табылмайды.
Байқоңыр (1996 жылға дейін Ленинск қаласы) — Қызылорда облысының Қармақшы ауданындағы қала. Төретам темір жол стансасынан батысқа қарай 2 км жерде, Сырдария өзенінің оң жағалауында, Тұран жазығының қуаң белдемінде орналасқан. Тұрғыны 77 мың адам (2018).
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қаланың іргесі 1955 жылы Байқоңыр ғарыш айлағын салуға байланысты қаланған. 1960 жылы қаланың тұрғыны 40 мыңға, ал 1975 жылы 74 мыңға жетті.
1995 жылдың желтоқсан айына дейін Ленинск деп аталатын болған. КСРО-да жабық қала мәртебесіне болған. Қалада өткізу режимі бар.
Бірнеше мың га жерді алып жатқан қала ұзақ жылдар бойына “аса құпия” нысан болып саналды. Жергілікті тұрғындар да, әскери мамандар да қаланы “10-алаң” деп атап келген. Ал қалаға іргелес жатқан “Крайний” әуежайы мен көптеген шаруашылық мекемелері және Төретам темір жол стансасы “9-алаңға” кіреді.
Географиясы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Климаты тым континенттік. Қысы суық, жазы ыстық әрі қуаң. Қаңтардың көпжылдық орташа температурасы –11°С, кейбір күндері -35°С-қа төмендейді; шілдеде 26°С, кейбір күндері 45°С-қа дейін көтеріледі. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 100 мм шамасында. Байқоңырдың жер қыртысы палеоген кезеңінің құмтасты және тақтатасты жыныстарынан түзілген. Оның бетін Сырдария аңғарының шөгінділері жапқан. Шалғынды-боз және бозғылт құмдақты топырағында баялыш, күйреуік, жусан, сораң шөптесіндер басым.
Инфрақұрылымы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қалада Мәскеу авиация институтының филиалы "Восток", электр техникалық колледжі, ірі есептеу орталығы, әскери аурухана, емхана, әуежай "Крайний", электр стансасы, түрлі мәдениет ошақтары, көптеген сауда, тұрмыс қажетін өтейтін кәсіпорындар жұмыс істейді. Қалада Ресей өкілетіне қарасты 8 мектеп және Қазақстанға қарайтын, Қармақшы Аудандық Білім Бөліміне қарасты 5 мектеп жұмыс жасайды. Байқоңыр қаласының орталық алаңына бас конструкторлар С.П. Королев пен М.Г. Янгельдің ескерткіштері, сондай-ақ, тұғырға С.П. Королев құрастырған ғарыш кемесі орнатылған. Қаланың демалыс саябағында зымырандарды сынақтан өткізу кезінде қаза болғандардың (200-ден астам) бауырластар зираты, ғарышты зерттеу тарихы музейі бар. Көптеген көшелердің аттары Байқоңыр ғарыш айлағында үлкен үлесін қосқан адамдардың құрметіне қойылған. Байқоңыр қаласы мен ғарыш алаңына қажетті құрал-жабдық, техника, құрылыс материалдары, т.б. заттар Төретам темір жол стансасы арқылы жеткізіледі. Қала инфрақұрылымына енетін көптеген кәсіпорындар мен мекемелер Байқоңыр ғарыш алаңымен бірге 1993 жылы Ресей Федерациясына 20 жылға жалға берілді.[2]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- ↑ «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, II том;
Сыртқы сілтеме[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Байқоңыр Мұрағатталған 9 наурыздың 2017 жылы. — Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)
.svg)
| |||||||||||||||||||||||||