Форт-Шевченко

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Қала
Форт-Шевченко
Елтаңбасы
Елтаңбасы
Әкімшілігі
Ел

 Қазақстан

Облысы

Маңғыстау облысы

Ауданы

Түпқараған ауданы

Әкімі

Бауыржан Хамитұлы Молдабеков

Тарихы мен географиясы
Координаттары

44°31′ с. е. 50°16′ ш. б. / 44.517° с. е. 50.267° ш. б. / 44.517; 50.267 (G) (O) (Я)Координаттар: 44°31′ с. е. 50°16′ ш. б. / 44.517° с. е. 50.267° ш. б. / 44.517; 50.267 (G) (O) (Я)

Құрылған уақыты

1846

Алғашқы дерек

10 ғасыр

Бұрынғы атаулары

Новопетровское, Форт-Урицкий, Форт-Александровский

Қала статусы

1899

Жер аумағы

56,6523 км²

Климаты

шұғыл континенталды

Уақыт белдеуі

UTC+5:00

Тұрғындары
Тұрғыны

8 654[1] адам (2023)

Тығыздығы

153 адам/км²

Сандық идентификаторлары
Автомобиль коды

12

Форт-Шевченко картада
Форт-Шевченко
Форт-Шевченко

Форт-ШевченкоМаңғыстау облысындағы қала, Түпқараған ауданының әкімшілік орталығы.

Географиялық орналасуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Каспий теңізінің шығыс жағасында, облыс орталығы Ақтау қаласынан солтүстік-батысқа қарай 130 км жерде орналасқан[2].

Халқы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

1939 1959 1970 1979 1989 1999 2009 2021[3]
10175 11393 9485 3363 3476 3624 4888 8447

Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Орта ғасырларда бұл жерде теңіз айлағы – Кетікқала қалашығы орналасқан. Бекініс аумағында жүргізілген археол. қазбалар нәтижесі бойынша Кетікқала қалашығы 1015 ғ-ларда Еуропа мен Орталық Азияның экономикалық орталықтарымен сауда байланыстары болғанын айғақтайды. Каспий теңізінің шығыс жағалауын игеру мақсатында 1716 ж. Ресей патшасы Петр І-нің әмірімен А. Бекович-Черкасский басқарған экспедиция осы жерде алғашқы «Әулие Петр» орыс қамалының іргетасын қалады. 1846 ж. штабс-капитан М.И. Иваниннің басшылығымен Ново-Петровск бекінісі бой көтерді. 1857 жылдан бекініс маңында пайда болған қала Форт-Александровск, кеңес өкіметінің алғашқы жылдарында Форт-Урицкий, 1939 жылдан қазіргі атымен аталады.

XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басында көптеген орыс шаруалары келіп қоныстанды. Олар балық шаруашылығымен айналысты. Балық аулау мен итбалық соғу – Каспий теңізінің шығыс жағалауын мекендеген түрікпен және қазақ тайпаларының ежелгі кәсіптерінің бірі болған.[4]

Қаланың шетінде Қорғантас тауында қираған бекіністің қалдықтары сақталған. 1882 ж. Форт-Александровск Маңғыстау уезінің орталығы болып, 1896 ж. оған қала атағы берілді. 185057 ж. мұнда украинның ұлы ақыны Т.Г. Шевченко айдауда болды. 1932 ж. Шевченконың мемориалдық мұражайы ашылды. 1928 ж. Форт-Шевченкоға қала мәртебесі қайта берілді. 193963 жж. Шевченко ауданының орталығы, 1972 – 1992 жж. облыстық бағыныстағы қала болып келді. 1992 жылдан қала жаңадан құрылған Түпқараған ауданының орталығы, аудандық бағыныстағы қала[2].

Экономикасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Каспий теңізі қайраңынан табылған мұнайды игеруге байланысты Форт-Шевченко соңғы 5 жыл ішінде қауырт дами бастады. Шет ел мұнай-газ компаниялары базасы осы қалада орналасқан. 2006 жылы қаланың 160 жылдық мерейтойы өтті. Қалада ӨК, комбинат, автокөлік кәсіпорны, т.б. мекемелер бар[2].

Инфраструктурасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қалада баспахана, ауданға байланыс бөлімі, 4 мектеп, 6 балабақша, мәдениет үйі, 2 кітапхана, 3 мұражай, қонақ үй, автоматты телефон станция, аудандық аурухана мен емхана, дәріхана, санэпидемиологиялық станция жұмыс істейді. Облыс орталығымен және аудандағы елді мекендермен автомобиль жолы арқылы байланысады[2].

Қарауға тұрарлық жерлер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Форт-Шевченко қаласында 19 ғасырдың аяғы мен 20 ғасырдың басындағы азаматтық сәулет ескерткіштері орналасқан. Қалада Маңғыстау өлкесі тарихында елеулі із қалдырған белгілі тас өңдеу шебері Ідіріс Серікбаев, бай кәсіпкер, меценат З. Дубский, түрікмен ақыны Хатам-шайыр, жырау Мұрын Сеңгірбайұлы, т.б. тұрған. Қаладағы тарихи ғимараттар: Ново-Петровск бекінісінің қалдықтары (1846), Шевченко мемориалдық мұражайы (184757), Төменгі (1851) және Жоғарғы (1862) Түпқараған шамшырақтары, халық үйі (188082), Қорғантас түбіндегі ғибадатхана (1891), қалалық байланыс торабының ғимараттары (1912), Қ.Серікбаевтың тұрған үйі (1929), М.Сеңгірбайұлының тұрған үйі (20 ғ-дың ортасы, қазіргі Мұрын жырау мемориалдық мұражайы), т.б.; бұлардың барлығы да мемлекеттік қорғауға алынған.[2]

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
  2. a b c d e «Батыс Қазақстан облысы» энциклопедиясы, Алматы, 2002;
  3. 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары
  4. Источник: https://e-history.kz/kz/news/show/714/© Мұрағатталған 3 шілденің 2020 жылы. e-history.kz Маңғыстау сапары: Түпқараған таңғажайыптары