Классикалық музыка

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Атақты композиторлар (солдан оңға қарай):
жоғарғы қатарда — Антонио Вивальди, Иоганн Себастьян Бах, Георг Гендель, Вольфганг Амадей Моцарт, Людвиг ван Бетховен;
екінші қатарда — Джоаккино Россини, Феликс Мендельсон, Фредерик Шопен, Рихард Вагнер, Джузеппе Верди;
үшінші қатарда — Иоганн Штраус, Иоганнес Брамс, Жорж Бизе, Пётр Ильич Чайковский, Антонин Дворжак;
төменгі қатарда — Эдвард Григ, Эдуард Элгар, Сергей Рахманинов, Джордж Гершвин, Арам Хачатурян.

Классикалық музыка ( лат. classicus - «үлгілі» ) ұғымын көбіне классицизм кезеңіндегі, оның кейінгі Ағарту дәуіріндегі жазылған музыкамен байланыстырады. Әсіресе Еуропаның дәстүрлі музыкалық өнерінің туындыларымен.

Егер де классикалық музыка деп Еуропадан басқа жерге қатысты қолданса - бұл түсінік қазіргі заман музыкасынан тыс, ертеден келе жатқан дәстүрлі музыканы айқындайды. Мысалы, классикалық араб музыкасы, классикалық түрік музыкасы, классикалық қытай музыкасы, т.б.


Тарихы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ежелгі заман

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Батыс классикалық музыкасы ресми түрде ертедегі христиан шіркеуі жасаған музыкадан басталады. Ертедегі шіркеу ежелгі Грекия мен Римнің басым музыкасынан алшақтағысы келген болуы мүмкін, өйткені сол ежелгі мемлекеттерде христиан діні қудаланған пұтқа табынушылардың діні болғандай көрсетті. Осылайша, христиан шіркеуінің музыкасына, демек, тұтастай алғанда батыс классикалық музыкасына бұрынғы ежелгі музыканың қаншалықты әсер еткені нақты белгісіз. Сол кездің адамдары музыканың құрылуы туралы жалпы көзқарасты ежелгі грек және рим музыка теоретиктерінен және ойшыларынан алды. Грек-рим қоғамында сияқты ерте заманда музыканы оқыту өте маңызды болды; арифметика, геометрия және астрономиямен қатар музыка орта ғасырлардағы стандартты гуманитарлық білім берудің, куәдриуиемнің, маңызды бір бөлігі еді. Музыкаға деген жоғары құрметті алғаш рет ғалымдар Кассиодор, Севильялық Исидор және Боэций көрсетті, олар Пифагор, Аристотель және Платон сияқты ойшылардың көзқарастарын ортағасырлық музыка теориясына қосып, оның дамуында шешуші рөл атқарды. Дегенмен, ортағасырлық музыка теоретиктері мен сазгерлері грек және рим жазбаларын үнемі қате немесе бұрыс түсінетін. Бұл ортағасырлық музыканттарға қол жетімді грек-римдік музыкалық шығармалардың болмауына байланысты болды, Севильялық Исидор "егер дыбыстар адамның есінде қалмаса, олар өледі, өйткені оларды жазу мүмкін емес" деп мәлімдеді. Сол кездерде ежелгі Грекияда нота жазу жүйесінің болғаны туралы бейхабар ортағасырлық сазгерлер үшін музыкалық шығармаларды парақ үстіне жазудың өзі қиыншылық тудыратын.

Классикалық музыканың ежелгі дүние музыкасымен кей анық байланыстары бар. Музыкалық шығармалардағы монофония, импровизация және мәтіннің маңыздылығы сияқты негізгі элементтер ерте ортағасырлық музыкада да, көптеген ежелгі өркениеттердің музыкасында да байқалады. Аристоксен мен Пифагордың идеяларынан жасалған шіркеу әуендері мен грек мәдениеті музыка дамуына үлкен әсер етті. Ежелгі Грекияның аулос және лира (кіші арфаға ұқсас ішекті аспап) сияқты аспаптары қазіргі симфониялық оркестр аспаптарының дамуына әсер етті.

Ортағасыр

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Толық мақаласы: Ортағасырлық музыка
Ортағасырлық фиелдегі ойын (14 ғасырлы манускрипт)

Ортағасырлық музыка 476 жылы Батыс Рим империясы құлағаннан кейін шамамен 1400-ші жылға дейінгі Батыс Еуропа музыкасын қамтиды. Монофониялық ән, сондай-ақ жазық ән немесе григориан әні ретінде белгілі, шамамен 1100 жылға дейін үстемдік етті. Христиан дін қызметшілері шіркеу әндерді жазуды стандарттау үшін алғашқы еуропалық нота жазу жүйесін құрады. [1][2] Хор ән шырқау монофониялы әннен кейінгі ортағасырда Ренессансқа, соның ішінде мотет сияқты күрделі түрлерге дейін дамиды. Ерте ортағасырлық кезеңде литургиялық жанрдағы дауысты музыка, атап айтқанда, Григориандық әндер бір дауысты болды, жалғыз дауысты әуен жолағын қолданды.[3] Дербес дауысты әуендері бар полифониялы дауысты стильдер кейнігі ортағасырлық дәуірде пайда бола бастады, 13 ғасырдың аяғы мен 14 ғасырдың басында кең тарады. Ортағасырлық сазгерлердің арасында Бинген Хильдегард, Леонин, Перотин, Филипп де Витри, Гийом де Машо, Фрәншеске Ландини және Йоан Шиһония бар.

Көптеген ортағасырлық музыкалық аспаптар бүгінгі күнге дейін бар бірақ өзгеше түрде кездеседі бар. Ортағасырлық аспаптарға флейта, блокфлейта және лютня сияқты шертпелі ішекті аспаптар кірді. Орган мен скрипканың (немесе фиеленің) ерте нұсқалары да кең тараған. Еуропада ортағасырлық аспаптар көбінесе бурдон нотасымен жеке немесе анда-санда ансамбілдерде қолданылатын. Аспаптар кем дегенде 13-15 ғасырлар аралығында 'һаут' (шулы және діріл, ашық ауада қолдануға арналған) және 'басс' (тыныш және неғұрлым жақын) болып жіктелді.[4] Кейбір аспаптар шығыстан және ортағасырлық ислам әлемінен шығып бейімделген.[5] Мысалы, арабтың ребабысы лира, ребек және скрипка сияқты еуропалық ішекті аспаптардың атасы болып табылады.[6][7]

Ренессанс

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Толық мақаласы: Ренессанс музыкасы

Ренессанс дәуірі 1400-1600 жылдар арасында орын алды. Сол кездерден бастап жалпы аспаптарды көбірек, бірнеше жолақы нота жүйені және ерте басс аспаптарды қолдана бастады. Би әулеметті құбылыс ретінде кеңінен таралды, сондықтан биге арналған музыка жиі кездесетін. Сол уақыт ішінде нота жазуы және басқа нота элементтері дамыды.[8] Бұл музыканы сазгердің қатысуынсыз құрастыруға және орындауға мүмкіндік берді.[9] 15 ғасырда баспа машинасының өнертабысы музыканың сақталуы мен таралуына қатты әсер етті.[10]

Чиги кодексі деп аталатын туындының нота жазуының басы

Көптеген аспаптар Ренессанс (қайта өрлеу дәуірі) кезінде пайда болды немесе жетілдірілді. Кейбіреулері әлі күнге дейін бар болса, қалған кейбіреулері тек тарихи көріністерде ғана қолданылады. Аспаптар жез, ішекті, соқпалы, ағаш үрмелі болып жіктелді. Гильдия мамандары ойнайтын жезден жасалған аспаптарға ағаш корнет және труба кірді. Ішекті аспаптарға скрипка, ребек, арфа тәрізді лира, дауылпаз, гитара кірді. Клавишті аспаптарға клавесин және клавихорд кірді. Соқпалы аспаптарға үшбұрыш, еврей арфасы, бубен, қоңыраулар, дүңгіршектер, түрлі барабандар кірді. Ағаш үрмелі аспаптарға қос қамысты шавм, қамыс құбыры, көлденең флейта, блокфлейта, дульциан кірді. Қарапайым органдар негізінен шіркеулерде тұрған.[11] Баспа машинасының арқасында аспаттарды жасау нұсқалықтарын, техникалық сипаттамалар мен пайдалану нұсқауларын жасау орасан жеңілденді. Соның арқасында аспаптардың өздері ортақ стандарт бойынша жасала басталды [12]

Ренессанс дәуірі дауысты музыканың күрделі полифониялық стильдің өркендеуімен ерекшеленді. Монодия, мадригал комедиясы және интермедия сияқты ерте опера түрлері пайда болды. Шамамен 1597 жылы итальяндық композитор Жакопо Пери "Дафне" шығармасын жазды, бұл алғашқы опера туындысы. Ол сондай-ақ "Эвридица", қазіргі күнге дейін сақталған ең көне операсын жазды.

Қайта өрлеу дәуірінің көрнекті композиторлары: Жоскин де През, Джованни Пьерлуиджи да Палестрина, Джон Данстапл, Иоганн Оккегем, Орлан де Лассус, Гийом Дю Фай , Гиллес Бинчойс, Томас Таллис, Уильям Берд, Джованни Габриели, Карло Гесуалдо, Джон Дауланд, Джейкоб Обрехт, Адриан Виллаерт, Жак Аркадел және Сиприано де Роре.


Барокко

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Толық мақаласы: Барокко Музыкасы
Барокко аспаптары, соның ішінде дауылпаз, клавесин, виола да гамба, лютна, барокко скрипка және барокко гитара

Барокко музыкасы өзінің күрделі тональды контрапунктімен және бассо континуосымен ағылш. basso continuo, үздіксіз бас дауысының қолданысымен танымал. Бұрынғы кезеңдерге қарағанда, барокко музыкасы күрделеніп, жетіліп кетті.[13] Соната түрінің дамуы канцонадан басталып, одан тағы вариация тәсілі дамыды. Диссонанс пен хроматизмді тиімді ойнау үшін негізгі және кіші клавиштер пайдаланылған.[14]

Клавесин және орган сияқты клавишті аспаптар көп қолданылған, ал скрипка болса қазіргі заманғы түрінен еш айырмашылығы болмады. Опера ерекше музыкалық драма жанырына айналды, ал кантата мен оратория сияқты дауысты шығарма түрлері кеңінен тарады. [15] Әншілер өз қойылымдарына сәнді ерекшеліктерді қоса бастады.[13]

Темпераменттің тепе-теңдігіне қатысты теориялар тәжірибеде кеңірек қолданыла бастады, өйткені ол күйге келтіру қиын клавишті аспаптарында хроматикалық мүмкіндіктердің кең ауқымын қамтамасыз етті. Дегенмен Й.С. Бах ондай тәсілді пайдаланбады.[16]

Барокко кезеңі өткен кезеңдердің аспаптарын және жаңа шыққан аспаптарды (мысалы, гобой, фагот, виолончель және фортепиано) қамтиды. Шом, циттерн, ракетт және ағаш корнет сияқты кейбір ескі аспаптар қолданыстан шығып қалды. Негізгі ішекті аспаптарға скрипка, альт, виолончель, контрабас, лютня, теорбо, мандолина, барокко гитара, арфа және дауылпаз кірді. Ағаш үрмелі аспаптар флейта, гобой, блокфлейта және фаготты қамтыды. Жезден жасалған аспаптарға корнет, серпент және тромбон кірді. Клавикорд фортепианоға дейін өзгерді.

Барокко мен одан кейінгі классикалық дәуір арасындағы басты айырмашылық ол барокко ансамбльдерінде қолданылатын аспаптар түрлері әлдеқайда аз стандартталған (бір келкілік) еді. Барокко ансамблі клавишті аспаптардың бірнеше түрлерін, ішекті аспаптарды, ағаш үрмелі, жезден жасалған және басс-континуода ойнайтын түрлі аспаптарды қамтиды. [17]

Барокко дауысты шығармаларына ораториялар мен кантаталар кірді.[18][19] Дінге қатысы жоқ музыка аз таралған еді және негізінен аспаптық музыка болды. Барокко өнерінің негізін діннің қасиеттілігі мен католик шіркеулерінің маңызы құрды.[20]

Осы дәуірдің негізгі композиторлары: Йоганн Себастьян Бах, Антонио Лучо Вивалди, Георг Фридрих Гендель, Йоганн Пачелбель, Генри Пурсел, Клаудио Монтеверди, Барбара Строцци, Доменико Скарлатти, Георг Филипп Телеман, Арканджело Корелли, Джеорг Филипп Телеманн, Алессандро Скарлатти, Жан-Филипп Рамо, Жан-Батист Люлли және Генрих Шютц.


Дереккөз

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
  1. ↑ Making Music and Having a Blast!: A Guide for All Music Students — Indiana University Press. — P. 173. — ISBN 978-0-253-00335-5.
  2. ↑ Guides Rough The Rough Guide to Classical Music — Rough Guides UK. — ISBN 978-1-84836-677-0.
  3. ↑ Hoppin, Richard (1978). Medieval Music. The Norton Introduction to Music History (1st ed.). New York: W. W. Norton & Company. ISBN 978-0-393-09090-1.
  4. ↑ Bowles, Edmund A. (1954). "Haut and Bas: The Grouping of Musical Instruments in the Middle Ages". Musica Disciplina. 8: 115–140. JSTOR 20531877.
  5. ↑ Sachs, Curt (1940), The History of Musical Instruments, Dover Publications, p. 260, ISBN 978-0-486-45265-4 
  6. ↑ rabab (musical instrument). Encyclopædia Britannica.
  7. ↑ Encyclopædia Britannica (2009), lira, Encyclopædia Britannica Online, https://www.britannica.com/EBchecked/topic/343204/lira, retrieved 20 February 2009 
  8. ↑ Grout, 1973, p. 61
  9. ↑ Grout, 1973, pp. 75–76
  10. ↑ Grout, 1973, pp. 175–176
  11. ↑ Grout, 1973, pp. 72–74
  12. ↑ Grout, 1973, p. 222–225
  13. ↑ a b Kirgiss Crystal Classical Music — Black Rabbit Books, 2004. — P. 6. — ISBN 978-1-58340-674-8.
  14. ↑ Grout, 1973, pp. 300–32
  15. ↑ Grout, 1973, pp. 341–355
  16. ↑ Grout, 1973, p. 378
  17. ↑ Baroque orchestral music.
  18. ↑ Cantata.
  19. ↑ Oratorio.
  20. ↑ "TheSacredBaroqueintheCatholicWorld". smarthistory. Retrieved 18 May 2023.


Өнер Бұл — өнер бойынша мақаланың бастамасы.
Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Классикалық_музыка&oldid=3359656» бетінен алынған