Константин Устинович Черненко

Константин Черненко орыс. Константин Черненко
Константин Черненко КСРО-ның 60-жылдық мерейтойында, 1982
Лауазымы
Ту КСРО Жоғарғы Кеңесінің Төралқасының төрағасы Ту
11 сәуір 1984 — 10 наурыз 1985
Премьер-Министр	Николай Тихонов (1980—1985)
Ізашары	Юрий Андропов Василий Кузнецов (м.о.)
Ізбасары	Андрей Громыко Василий Кузнецов (м.о.)
Ту КОКП ОК Бас хатшысы Ту
13 ақпан 1984 — 10 наурыз 1985
Ізашары	Юрий Андропов
Ізбасары	Михаил Горбачёв
Ту КОКП ОК саяси бюросының мүшесі Ту
27 қараша 1978 — 10 наурыз 1985
Ту КОКП ОК Хатшысы Ту
5 наурыз 1976 — 13 ақпан 1984
Өмірбаяны
Партиясы	КОКП
Білімі	Жоғарғы партия мектебі, Кишинёв педагог институы (қазіргі Ион Крянге атындағы мемлекеттік педагогикалық университет)
Діні	атеист
Дүниеге келуі	6 (19) желтоқсан 1906 (1906-12-19) Большая Тесь, Енисей губерниясы, Ресей империясы
Қайтыс болуы	10 қараша 1982 (1982-11-10) (75 жас) Мәскеу, РКФСР, КСРО
Жерленді	Кремль қабырғасы, Мәскеу
Әкесі	Устин Демидович Черненко
Анасы	Харитина Фёдоровна Черненко (Терскова)
Жұбайы	1) Фаина Васильевна Черненко (1911—1969) 2) Анна Дмитриевна Черненко (Любимова) (1913—2010)
Балалары	Бірінші некеден: ұлы: Альберт (1935–2009), қызы: Лидия (1939–2018) Екінші некеден: қыздары: Елена (1945 ж.т.), Вера (1947 ж.т.), ұлы: Владимир (1951–2006).
Әскери қызметі
Қызмет еткен жылдары	1931—1933
Құрамында болды	КСРО
Атағы	Қызыл Армия солдаты
Басқарды	КСРО МҚК шекара әскерлері
Қолтаңбасы
Марапаттары	КСРО: 1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысындағы қажырлы еңбегі үшін медалі Шетелдік:
Константин Черненко Ортаққорда

 Константин Устинович Черненко (24 қыркүйек 1911, Большая Тесь, Енисей губерниясы – 10 наурыз 1985, Мәскеу) — кеңестік мемлекет қайраткері, КОКП ОК бас хатшысы (1984–1985), КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының төрағасы (1984—1985). Үш мәрте Социалистік еңбек ері (1976, 1981, 1984).

Өмірбаяны

Ерте жылдары

Черненко 1911 жылы 24 қыркүйекте Сібірдегі Большая Тесь ауылындағы (қазіргі Красноярск өлкесінің Новосёлово ауданы) кедей отбасыда дүниеге келген.

Черненко 1929 жылы Комсомолға қабылданды. 1931 жылы ол КОКП-ның толық мүшесі болды. 1930–1933 жылдары Кеңес-Қытай шекарасында кеңестік шекарашылар қатарында қызмет етті. Әскери борышын өтеп, Красноярск қаласына пропагандист болып оралды. 1933 жылы Новосёлов аудандық партия комитетінің пропаганда бөлімінде жұмыс істеді. Біраз жылдан кейін Уярск райкомында сол бөлімшенің меңгерушісі болып тағайындалды.

Черненко партия қатарында тұрақты көтеріліп, Красноярск партиялық ағарту үйінің директоры болды. Кейінірек ол, 1939 жылы, Красноярск өлкелік комитетінің Агитпроп бөлімі меңгерушісінің орынбасары лауазымының иегері болды. 1940 жылдардың басында ол Фёдор Кулаковпен тығыз қарым-қатынаста болып, өлкелік партия комитетінің пропаганда жөніндегі хатшысы болып тағайындалды. 1945 жылы ол Мәскеудегі Жоғарғы партия мектебінің дипломын алып, кейін 1953 жылы мектеп мұғалімдерінің сырттай курсын бітірді.

Билікке келуі

Константин Черненко (алдыңғы қатардың сол жақтан екінші отырған) КСРО-ның 60-жылдық мерейтойында, 1982

Черненконың еңбек жолындағы бетбұрыс 1948 жылы Коммунистік партияның Молдован Кеңестік Социалистік Республикасындағы пропаганда бөлімінің меңгерушісі болып тағайындалған кезінде болды. Сол жерде ол 1950–1952 жылдар аралығындағы Молдован Коммунистік партиясының бірінші хатшысы, Кеңес Одағының болашақ басшысы Леонид Ильич Брежневпен кездесіп, сеніміне ие болады.

Черненко Брежневпен бірге Мәскеуде жұмысқа тұрады да, 1956 жылы қаланың КОКП Орталық Комитетінде ұқсас пропаганда қызметін жалғастырды. 1960 жылы Брежнев Жоғарғы Кеңес Төралқасының төрағасы (Кеңес Одағының мемлекет басшысы) болып тағайындалғаннан кейін Черненко оның аппарат басшысы болды.

1964 жылы Кеңес Одағының басшысы Никита Сергеевич Хрущёв тақтан тайдырылып, оның орнына Брежнев келді. Брежнев партия жетекшісі болған кезде Черненко 1965 жылы Орталық Комитеттің жалпы бөлімінің меңгерушісі болып ұсынылып, оған Саяси Бюроның күн тәртібін белгілеу және Орталық Комитеттің көптеген қаулылары мен қаулыларының жобаларын дайындауға мандат берілді. Ол сондай-ақ партияның жетекші мүшелерінің әртүрлі кеңселеріндегі телефон тыңдаулары мен жасырын тыңдау құрылғыларын бақылаған. Оның тағы бір жұмысы күн сайын жүздеген партиялық құжаттарға қол қою болды, ол келесі 20 жыл бойы осы жұмыспен айналысты. Партияның Бас хатшысы болғаннан кейін де ол құжаттарға қол қоюын тоқтатпады (ауырумен байланысты қол қоя алмаған кезде, оның орнына факсимиле қолданылды).

1971 жылы Черненко Орталық Комитеттің толық мүшелігіне көтерілді. 1976 жылы хаттар бюросының хатшысы болып сайланды. 1977 жылы ол кандидат болды, ал 1978 жылы Саяси Бюроның толық мүшесі, партия иерархиясында Бас хатшыдан кейінгі екінші лауазым иесі болды.

Брежневтің соңғы жылдарында Черненко идеологиялық партия жұмысына толықтай араласты: шетелдегі кеңес делегацияларын басқарды, Брежневті маңызды жиналыстар мен конференцияларға ертіп жүрді, 1977 жылы КСРО Конституциясын қайта қараған комиссияның мүшесі ретінде жұмыс істеді.

1982 жылы қарашада Брежнев қайтыс болғаннан кейін бас хатшы лауазымы Черненкоға түседі деген болжам болды, бірақ ол партия ішінде өзінің кандидатурасына жеткілікті қолдау жинай алмады. Брежневтің денсаулығының нашарлауына көбірек көңіл бөлген МҚК бастығы Юрий Андропов бұл лауазымға қол жеткізді.

КСРО басшысы

Юрий Андропов 1984 жылы 9 ақпанда қайтыс болды. Андроповтың ізбасары Михаил Горбачёвтың болуын қалағанына қарамастан Константин Черненко КСРО-ның жаңа басшысы болып сайланды. Черненконың өзі айықпас дертке шалдыққан еді.

Черненконың айықпас дерті және үлкен жасынан ол, ең алдымен, келесі қолайлы кандидатты таңдауға уақыт бере алатын өтпелі көшбасшы ретінде қарастырылды.

Андроповты жерлеуде Черненко мадақтауды әрең оқыды. Жиналғандар оның айтқысы келген сөзінің мағынасын толықтай түсіне алмады. Ол тым жылдам, кей сөзді жұтып, жөтеле берді. Ол Ленин мавзолейінде жаңадан орнатылған жеделсаты арқылы көтеріліп, екі оққағардың көмегімен түсті.

Ол Қытаймен сауда пактісі туралы келіссөздер жүргізді. Қарым-қатынасты жақсарту керек деген үндеулерге қарамастан, Черненко Америка Құрама Штаттарымен қырғи қабақ соғысының өршуіне жол бермеу үшін аз әрекет жасады. Мысалы, 1984 жылы Кеңес Одағы Шығыс Германияның көшбасшысы Эрих Хонеккердің Батыс Германияға сапар жасауға рұқсат бермеді. 1984 жылдың қарашасында Черненко Ұлыбританияның Лейбористер партиясының жетекшісі Нил Киннокпен кездесті.

1980 жылы АҚШ Кеңес Одағының Ауғанстанға басып кіруіне наразылық ретінде Мәскеуде өткен жазғы Олимпиада ойындарына бойкот жариялады. Келесі 1984 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары Лос-Анджелес, Калифорнияда өтуі керек еді. 1984 жылы 8 мамырда Черненконың басшылығындағы КСРО қауіпсіздік мәселелеріне және «АҚШ-тағы шовинистік және антикеңестік истерияны қамшылап жатқанын» айтып кетіп, қатыспау ниетін жариялады. Бойкотқа Шығыс блоктың 14 елі мен одақтастары, соның ішінде Куба (бірақ Румыния емес) қосылды. Бұл әрекет АҚШ-қа кек алу ретінде қарастырылды. Бойкот жариялаған елдер 1984 жылдың жазында өздерінің «Достық ойындарын» ұйымдастырды.

Денсаулығының нашарлауы және қайтыс болуы

Черненко темекі шегуді 9 жасында бастаған еді. Бас хатшы болып сайланғанына дейін өкпе эмфиземасы мен жүрек жетіспеушілігімен ауырып қалған. 1983 жылы бронхит, плеврит пен пневмония ауруларына байланысты үш ай бойы қызметте болмаған.

1984 жылдың басында Черненко ауруханада бір айдан астам емделді, бірақ Саяси Бюроға жазбалар мен хаттар жіберу арқылы жұмысын жалғастырды. Жазда дәрігерлер оны Кисловодскіге минералды курорттарға жіберді, бірақ курортқа келген күні Черненконың денсаулығы нашарлап, пневмониямен ауырады. Черненко Кремльге 1984 жылдың соңына дейін оралды. Ол кабинетінде ғарышкерлер мен жазушыларды ордендермен марапаттады, бірақ дәліздерден өте алмай, мүгедектер арбасына отырғызылды.

1984 жылдың аяғында Черненко Мәскеудің батысындағы қатты күзетілетін орталық клиникалық ауруханадан жиі шыға алмады. Черненконың ауруы алғаш рет 1985 жылы 22 ақпанда Мәскеудегі телесайлау бағдарламасында көпшілікке мәлім болды. Ол жерде Черненко Ресей КСФСР Жоғарғы Кеңесінің депутаттығына кандидат ретінде тұрған еді, бірақ Саяси Бюро мүшесі Виктор Гришин Бас хатшының докторлар ұсыныстарымен байланысты жоқ екенін айтып кетті. Екі күннен кейін халықты дүр сілкіндірген телекөріністе Гришин айықпас дертке шалдыққан Черненконы аурухана төсегінен дауыс беру жәшігіне сүйреп апарды.

10 наурызда сағат 15:00-де Черненко комаға түсіп, сол күні кешке 19:20-да 73 жасында қайтыс болды. Сараптама нәтижесінде өлімнің себебі созылмалы эмфизема, жүректің ұлғаюы және зақымдануы, тоқырау жүрек жеткіліксіздігі және бауыр циррозының екені анықталды.

Черненко — үш жылдан аз уақыт ішінде қайтыс болған үшінші кеңестік көшбасшы болды. Оның қайтыс болғаны туралы түн ортасында хабарланған АҚШ президенті Рональд Рейган: «Егер олар менің тұсымда өле берсе, мен қалайша орыстармен бірге сөйлесемін?» деп айтқан. Черненконы мемлекеттік жерлеу рәсімі өтті және Кремль қабырғасының қорымында, Ленин кесенесі мен Кремль қабырғасының аралығында орналасқан он екі жеке қабірдің бірінде жерленді. Ол сонда жерленген әзірше соңғы адам.

Жеке өмірі

Черненко мен оның жұбайы Фаина Васильевнаның некесінен Альберт есімді бір ұлы туған. Ол кейінірек атақты философ болды. Константин Черненко екінші жұбайы Анна Дмитриевна Любимоваға 1944 жылы үйленген. Бұл некеден екі қыз, Елена мен Вера және бір ұл Владимир туды.

2015 жылы архивті құжаттар жарияланды, олар бойынша Черненконың одан да көп әйелдері және олардан көптеген балалары болған; бұл жағдай Черненконың 1940 жылдардағы мансаптық өсуінің баяулауына себеп болғаны мүмкін.