Костенко шахтасындағы апат

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту

Костенко шахтасындағы апат
Костенко шахтасындағы апат
Дата 28 қазан 2023 жыл
Уақыты сағат 2:33-те[1]
Орны Қарағанды, Қарағанды облысы, Қазақстан[2]
Түрі жарылыс, өрт
Себебі көмір оятын орыннан өрт шығуы[3]
Шығын
Өлім 46[4]
Жарақат алғандар 20[5]
Тергеу Қорғаныс министрлігі 277-бабының 3-бөлігі
өңдеу Үлгі құжаттамасын қараңыз

Костенко шахтасындағы апат — 2023 жылғы 28 қазанда Қарағанды облысында орналасқан Костенко шахтасында болған жарылыс пен өрт. Болжам бойынша, лавада газ метанының жарылысы орын алған. Апат болған кезде шахтада 252 адам болған, 208 кеншіні құтқарушылар жер бетіне алып шыққан,[6] 46 адам қаза тапты.[7]

Костенко шахтасы жайлы оның даулы «АрселорМиттал Теміртау» компаниясына қарасты болғаны[8] және ол жерде 1400-ден астам адам жұмыс істейтіні[3] белгілі.

Себепші факторлар[өңдеу | қайнарын өңдеу]

АрселорМиттал Теміртау компаниясының логотипі

"АрселорМиттал Теміртау" жұмыс істеген жылдары кәсіпорында қаза болған қызметкерлер саны 160 адамнан асты. Соңғы жылдары металлургия комбинатының кәсіпорындарында Төтенше жағдайлар жылына екі рет жиілікпен жүреген.[9]

АрселорМиттал Теміртау кәсіпорнындағы авариялар
Авария болған жыл Қаза болғандар саны
1995 жыл 13
1998 жыл 3
2004 жыл 23
2006 жыл 41
2008 жыл 35
2021 жыл 10
2022 жыл 10
2023 жыл 5
2023 жыл 46

Костенко шахтасында болған апат — 2023 жылы ArselorMittal иеленген Қарағанды облысындағы шахтада болған жалғыз апат емес. 28 қазанға қараған түнде орын алған апаттан 2.5 ай бұрын, "Қазақстан" шахтасында 5 адамның өмірін қиған апат болған.[6] Ардагер-кеншілер және қарағандылық белсенділердің сөзінше компания шахталардағы қауіпсіздікке ақша бөлмейді және жұмысшыларға жағдай жасамайды.[6]

Үкімет сөзінше компания өндірісті жаңарту және инвестиция тарту мәселесі бойынша алған міндеттемелерін орындамаған. Оған қарамастан ол әлі күнге дейін жұмыс істеп келеді. 19 қыркүйекте өнеркәсіп және құрылыс министрі Қанат Шарлапаев журналистерге мәселе кәсіпорынды мемлекет меншігіне қайтару жөнінде болып отырған жоқ, оны "елдің инвестициялық климатына ірі соққы болатын еді" деп түсіндірген.[6]

Хронологиясы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

28 қазан[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Костенко шахтасы

Сағат түнгі 3:30-те Костенко атындағы шахтаның тау-кен шебері газометан лавасындағы өрт туралы хабарлады. Кәсіпорында апатты жою жоспары дереу жасалды, бірақ біраз уақыттан кейін үлкен жарылыс болған. Осы кезде шахтада 252 адам болған, 206 қызметкер өз бетінше жер бетіне көтерілген. 18 адам медициналық көмек көрсетілген. Бастапқыда 4 өлген адамның денесі табылды, кейінірек тағы үшеуін жер үйстіне шығарған.[10]

Түстен кейін, сағат 14:00-де 22 кеншінің денесі табылған. Шамамен 700 метр тереңдікте іздеу жалғасып жатыр Апаттық құтқару жұмыстарына 55 адамнан тұратын кәсіби әскери-құтқару қызметінің 10 бөлімшесі, 12 техникасы жұмылдырылды. Жұмыстар газ жағдайын бақылау, сынамаларды алу, сондай-ақ анықталған денелерді көтеру жүргізілетін 2 учаске ауданында жүргізіледі.

"АрселорМиттал Теміртау" барлық кәсіпорындарының жұмысы бір тәулікке тоқтатылды.[10]

Кешке қарай, сағат 16:00-де қаза тапқандар саны 32 адамға дейін өсті.[11]

Кешке Қарағандыда брифинг өткізілді, әлі табылмаған 13 адамның «тірі қалу мүмкіндігі өте аз» деп айтылған және апат себебі деп көмір оятын орыннан өрт шығуы аталды. Қайтыс болған адам санының жоғары болғаны газ-ауа қоспасы жарылғандығымен түсіндірілді, шахтада позициялау жүйесі орнатылмағаны, төтенше жағдай кезінде оның жоғы анықталды.[3] Кәсіби әскерилендірілген апаттық-құтқару қызметтерінің республикалық орталық штабы Қарағанды филиалы директорының орынбасары Жұмат Өкенов айтуынша «апат болған жерде өрт ауыздықталды [және] қазір шахтада құтқарушылардың жұмысына қауіп жоқ.» және «апат кезінде кеншілердің денелеріне қатты зақым келген, осының салдарынан олардың аты-жөнін анықтау қиынға түсіп жатыр.»[12]

29 қазан[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Таңертеңгі ақпарат бойынша құтқарушылар 36 кеншінің денесін тапты, оның 29-ы жер бетіне көтерілді. Тағы 11 адамды іздеу жалғасуда.[13]

Түскі 14:00 бойынша қайтыс болған кеншілер саны 38 адамға жетті. Шахтадан 9 адам іздестірілуде.[14]

Сағат 15:00-дегі жағдай бойынша 42 қаза тапқан адамның денесі табылды, 4 кеншіні іздеу жалғасуда. Осы күндері ауруханада болған екі кенші дайындалып жатыр.[15]

30 қазан[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Шахтада қалған бір кенші іздестірілуде. 45 кенші табылып жоғарыға шығарылды.[16]

31 қазан[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  • Іздестіру-құтқару жұмыстары барысында 45 кеншінің денесі және алдын-ала болжам бойынша 46-шы қаза тапқан адамның дене бөлшектері табылды.
  • Қайтыс болған 40 адамның жеке басы анықталды, 6-уы анықталмады.
  • Іздеу жұмыстары электр энергиясының болмауымен, тау-кен қазбаларының ұзындығымен, көптеген бұзылған механизмдердің болуымен қиындады. Су басқан жекелеген тау-кен қазбаларында жұмыс жасау қиынға түсті.
  • Қазіргі уақытта ашық жану ошақтары жоқ, газ жағдайы қалыпты. Шахтаның қызметін қалпына келтіру үшін тау-кен қазбаларын зерттеу және жекелеген учаскелерде су сору жұмыстары жүргізілуде.
  • Апаттың себептерін тергеп-тексеру шеңберінде Үкіметтік комиссия мүшелерімен бірге шахтаға түстім. Біз өте маңызды бұзылуларды анықтадық. Тау-кен қазбаларында шахта жабдықтары жылжып кеткен. 15-тен астам оқшаулағыш бөгеттер мен желдету құрылыстары қираған
  • 7 шағын комиссия құрылып, жұмыс істеп жатыр.
  • Естеріңізге салайық, ағымдағы жылғы 28 қазанда сағат 2-ден 36 минут кеткенде «АрселорМиттал Теміртау» АҚ Көмір департаментінің Костенко атындағы шахтада тереңдігі  700 метрде жану болып, кейіннен метан-ауа қоспасының жарылуы орын алды. Бұл жерге дереу «Кәсіби әскерилендірілген авариялық-құтқару қызметтерінің республикалық орталық штабы» ЖШС Қарағанды филиалының күштері жіберілді.
  • Апат кезінде ауысымда 252 кенші болды, оның 201-і өздігінен көтеріліп, 5-і тау-кен құтқару күштерімен табылып, жер бетіне шығарылды.
  • Жалпы, 30 қазаннан бастап Қарағанды облысының бес шахталарында (Абай, Саран, Шахтинск, Күзембаев және Ленин атындағы) өндіру процестері қайта жанданды.
  • «Тентек» шахтасында тек дайындық жұмыстары жүргізілуде.
  • «Қазақстан» шахтасында оның қарқынды жұмыс істеуі үшін барлық жұмыстар қамтамасыз етілуде және аэрогаз жағдайы бақылауда.[7]

Салдары[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Жалпыұлттық аза тұтуға байланысты елдегі жарнамалық табло
Аза тұтуға байланысты төмен түсірілген ту

29 қазан күні Қазақстанда жалпыұлттық аза тұту күні жарияланды.[17]

«ArcelorMittal Temirtau» компаниясының меншік құқығы Қазақстанға беріледі.[18]

Премьер-министр ресми сайтының мәліметінше зардап шеккен 20 кенші дәл қазір Профессор Х.Ж. Мақажанов атындағы көпсалалы ауруханада «қажетті ем алуда».[19]

29 қазан күні жарияланған Қарағанды облыстық денсаулық сақтау басқармасының мәліметінше ауруханаға 28 адам жеткізілген, газбен уланған 20 адам жеңіл және орташа дәрежеде жарақат алған, жағдайы тұрақты реанимация бөлімінде түрлі жарақат алған бір науқас жатыр, бір адам травматологияда жатыр, жағдайы орташа ауыр, екі кенші Шахтинскінің орталық ауруханасына жатқызылған, жағдайлары орташа ауыр және төрт адам амбулаторлық емдеуге жіберілді.[20] Сағат 15:21-де жарияланған Төтенше жағдайлар министрлігінің мәліметінше 42 адамның денесі табылды, 4 адам әлі іздестіріліп жатыр.

Апат нәтижесінде зардап шеккендердің туыстары іздестірудің баяулығына шағымданған, төтенше жағдайлар қызметінің өкілі мұны апаттың ауыр болғанымен, шахтаның кейбір жерлерін су басқанымен және сол себептен іздеу жұмыстарының қиындауымен түсіндірді.[21]

Қазақстан үкіметі әлі күнге дейін "АрселорМиттал Теміртау" компаниясына тиесілі кәсіпорынға 3,3 млрд доллар инвестиция салуға дайын отандық инвестор іздеуде. Үкімет бұл сома үш жыл ішінде салынады деп жоспарлап отыр.[22]

Көмек[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қаза тапқандардың отбасыларына үш көзден: республикалық бюджеттен, әлеуметтік сақтандырудан және өмірді сақтандыру компаниясынан асыраушысынан айрылу бойынша жәрдемақы тағайындалады. Төлемдердің жалпы айлық орташа мөлшері асырауындағы адамдар 18 жасқа толғанға дейін 400–500 мың теңгені құрайды. Егер балалар жоғары оқу орындарында оқитын болса, онда 23 жасқа дейін. Әзірге барлық қаражатты төлеу "АрселорМиттал Теміртау" арқылы қамтамасыз етіледі. Компания ұжымдық шартқа сәйкес жылдық төлем тәуекелдерін төлеуге міндетті. Жерлеуге байланысты барлық шығындарды АМТ өз мойнына алады. Балаларды жоғары оқу орындарында оқыту да АМТ-ны өз мойнына алуы керек.[23]

Реакция[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Үкіметтің реакциясы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қазақстанда 29 қазан күні жалпыұлттық аза тұту күні жарияланды.[17] Апат болған күні президент Тоқаев,[3] Төтенше жағдайлар министрі Сырым Шәріпханов[6] және премьер-министр Әлихан Смайылов[19] оқиға орын алған жерге барды, президент кеншілердің туыстарымен кездесіп, марқұмдардың жақындарына көңіл айтты және үкіметке "АрселорМиттал Теміртаумен" инвестициялық әріптестікті тоқтатуды тапсырды.[3]

Оған қоса Тоқаев «АрселорМиттал» компаниясындағы апатқа кінәлілердің барлығы жауапқа тарту шұғыл тапсырмасын берген, қаза тапқандар мен зардап шеккендердің отбасыларына көмек көрсететініне уәде берді.[24]

Арселормитталдың реакциясы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

29 қазан күні "АрселорМиттал Теміртаудың" кәсіподақ жетекшісі Евгений Буслаев апат нәтижесінде қаза тапқан және зардап шеккен азаматтардың отбасыларына «ұжымдық келісімшартта көрсетілген барлық көмек пен жеңілдіктер беріледі» деді.[25]

Халықаралық реакция[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Көңіл айтқан елшіліктер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  •  Бельгия: Бельгия Корольдігінің елшілігі Қарағанды облысындағы Костенко көмір шахтасында болған апатта қаза тапқандардың туыстары мен жақындарына көңіл айтты.
  •  Қытай: Қазақстандағы Қытай елшілігінің Мемлекеттік Туы Қарағанды облысындағы Костенко атындағы шахтада болған қайғылы оқиға салдарынан қаза тапқандар үшін аза тұту белгісі ретінде түсірілді.
  •  Литва: Литва Республикасының елшілігі де Қазақстан халқының қайғысына ортақтасты.
  •  АҚШ: Қазақстандағы АҚШ елшілігі көңіл айтып, желіде былай деп жазды.

Костенко шахтасында болған апат салдарынан қаза тапқан кеншілер отбасына көңіл айтамыз. Осындай қайғылы сәтте біз Қазақстан халқымен біргеміз, - делінген елшіліктің жазбасында.

  •  Швеция: Швецияның Қазақстандағы елшілігі де қазақстандықтарға көңіл айтты.
  •  Жапония: Жапония елшілігі де қазақстандықтарға көңіл айтып, зардап шеккендердің тезірек сауығып кетуін тіледі.
  •  Ұлыбритания: Ұлыбританияның Қазақстандағы елшiлiгi де әлеуметтік желіде көңіл айтты.
  •  Швейцария: Швейцарияның Қазақстандағы елшілігі Қарағанды ​​облысындағы Костенко атындағы шахтада болған өрт салдарынан қаза тапқан кеншілердің отбасылары мен жақындарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтып, қазақ халқымен бірге қайғыратындарын жазды.
  •  Эстония: Қазақстандағы Эстонияның елшілігі Қарағандыдағы Костенко атындағы шахтада өрт салдарынан қаза тапқан кеншілердің туыстары мен жақындарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтты.
  •  Иран: Кеншілердің қаза болуына байланысты Иран Ислам Республикасы елшілігінің көңіл айтты.[34]

Тергеу жұмыстары[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Шахтадағы өрт фактісі бойынша Қарағанды облысында Бас Прокуратурамен Сотқа дейінгі тергеу басталды, ол Қорғаныс министрлігі 277-бабының 3-бөлігі ("Тау-кен немесе құрылыс жұмыстарын жүргізу кезінде қауіпсіздік ережелерін бұзу") бойынша жүргізілетін болады.[23]

Қаза болғандар тізімі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

1 қараша күні қайтыс болған 46 кеншінің тізімі жарияланды:[35]

  1. Абилов Айбек Нургалиевич
  2. Бобряшов Сергей Владимирович
  3. Семсерхан Есдаулет
  4. Жылтыров Амангельды Ергалиевич
  5. Ещенко Леонид Николаевич
  6. Киселев Сергей Александрович
  7. Крайнов Олег Викторович
  8. Сальников Анатолий Владимирович
  9. Шатаев Аманкелді Мейрамұлы
  10. Сапаргалиев Аскат Бауржанович
  11. Камиев Олжас Ергазиевич
  12. Сосновский Тимур Викторович
  13. Мордасов Виталий Анатольевич
  14. Крикунов Павел Александрович
  15. Петренко Владимир Ильич
  16. Югай Александр Викторович
  17. Прокудин Александр Валерьевич
  18. Мусабеков Асет Канатович
  19. Кочмар Сергей Николаевич
  20. Алиякпаров Куандык Серикович
  21. Деревянко Виктор Николаевич
  22. Арусланов Денис Геннадьевич
  23. Калимуллин Дамир Радикович
  24. Гудз Дмитрий Казимирович
  25. Котвицкий Сергей Геннадьевич
  26. Катаман Владимир Мирославович
  27. Николаенко Юрий Леонидович
  28. Баринов Сергей Валерьевич
  29. Сайфутдияров Альберт Рифович
  30. Магиев Жанболат Темиргалиевич
  31. Исинкулов Дамир Нурисламович
  32. Шулевский Михаил Леонидович
  33. Богатырев Илья Константинович
  34. Леушин Владимир Геннадьевич
  35. Жанзаков Айзат Айханулы
  36. Мельников Иван Владимирович
  37. Неверов Александр Викторович
  38. Малдакасов Асют Аханович
  39. Адампаев Ербулат Муратович
  40. Силам Берденбек
  41. Кривоногов Евгений Викторович
  42. Оракбаев Акынжан Расбаевич
  43. Кадиров Ринат Мубаракзянович
  44. Фазлов Марат Фаудинович
  45. Поцелуев Вячеслав Валерьевич
  46. Половинка Юрий Сергеевич

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. ↑ Қарағанды облысындағы Костенко шахтасында жарылыс болып, жеті адам қаза тапты  (қаз.). zakon.kz (28 қазан 2023). Тексерілді, 28 қазан 2023.
  2. ↑ Апат болған Костенко шахтасы – Қарағанды қаласының өзінде орналасқан  (қаз.). Qazaqstan TV (28 қазан 2023). Тексерілді, 28 қазан 2023.
  3. ↑ a b c d e Костенко шахтасындағы апат: 33 адамның денесі табылды, 13 кенші іздестіріліп жатыр  (қаз.). Азаттық радиосы (28 қазан 2023). Тексерілді, 28 қазан 2023.
  4. ↑ ҚР ТЖМ Төтенше жағдайлар министрі Сырым Шәріпханов «Костенко» шахтасындағы жағдай туралы баяндады  (қаз.). Тексерілді, 31 қазан 2023.
  5. ↑ Шахтадағы апаттан 33 адам қаза тапты  (қаз.). Qazaqstan TV (28 қазан 2023). Тексерілді, 28 қазан 2023.
  6. ↑ a b c d e Вебер, Елена Қарағандыдағы шахтада тағы ірі апат. Астана Арселор активтерін өзіне қайтармақшы ма?  (қаз.). Азаттық радиосы (28 қазан 2023). Тексерілді, 28 қазан 2023.
  7. ↑ a b ҚР ТЖМ Төтенше жағдайлар министрі Сырым Шәріпханов «Костенко» шахтасындағы жағдай туралы баяндады  (қаз.). Тексерілді, 31 қазан 2023.
  8. ↑ 29 қазан Қарағанды облысында қаза болған кеншілерді жалпыұлттық аза тұту күні болып жарияланды  (қаз.). Азаттық радиосы (28 қазан 2023). Тексерілді, 28 қазан 2023.
  9. ↑ inbusiness.kz "АрселорМиттал Теміртау" кәсіпорнында жұмыс істеген жылдары 160-тан астам қызметкер қаза тапты  (орыс.). Тексерілді, 28 қазан 2023.
  10. ↑ a b ЧП НА ШАХТЕ ИМ. КОСТЕНКО: ХРОНОЛОГИЯ ПРОИСШЕСТВИЯ  (орыс.) (28 октября 2023). Тексерілді, 28 қазан 2023.
  11. ↑ tengrinews.kz Қарағандыдағы шахтадағы жарылыс  (орыс.). Тексерілді, 28 қазан 2023.
  12. ↑ Шахтадағы апат: Мерт болған кеншілердің жеке басын анықтау қиынға түсуде  (қаз.). kazinform (28 қазан 2023). Тексерілді, 28 қазан 2023.
  13. ↑ Костенко шахтасындағы апат: сағат 9-дағы жағдай бойынша  (қаз.). Азаттық радиосы (29 қазан 2023). Тексерілді, 29 қазан 2023.
  14. ↑ baigenews.kz Костенко шахтасындағы Трагедия: 38 адамның денесі табылды  (орыс.). Тексерілді, 29 қазан 2023.
  15. ↑ ҚР ІІМ Аварияны жою жөніндегі республикалық жедел штабтың басшысы шахтаға түсті  (қаз.). Тексерілді, 29 қазан 2023.
  16. ↑ qazaqstan.tv Шахтада қалған бір кенші іздестірілуде  (қаз.). Тексерілді, 30 қазан 2023.
  17. ↑ a b Ертең – Қазақстанда жалпыұлттық аза тұту күні  (қаз.). aikyn.kz. Тексерілді, 28 қазан 2023.
  18. ↑ «ArcelorMittal Temirtau» жақында компанияның меншік құқығы Қазақстанға берілетінін растады  (қаз.). kz.kursiv.media. Тексерілді, 28 қазан 2023.
  19. ↑ a b Әлихан Смайылов Костенко атындағы шахтада зардап шеккен кеншілердің көңілін сұрауға барды  (қаз.). Қазақстан премьер-министрінің ресми сайты (28 қазан 2023). Тексерілді, 28 қазан 2023.
  20. ↑ Дәрігерлер зардап шеккен кеншілердің жағдайы туралы айтты. Бұл жөнінде zakon сайты хабарлады.  (қаз.). Азаттық радиосы (29 қазан 2023). Тексерілді, 29 қазан 2023.
  21. ↑ Родственники горняков пожаловались, что поиски идут медленно.  (орыс.). Азаттық радиосы (29 октября 2023). Тексерілді, 29 қазан 2023.
  22. ↑ ТАМАРА ВААЛЬ Жаңа инвестор "АрселорМиттал Теміртау" кәсіпорнына $3 млрд инвестиция салуы тиіс, деп хабарлады премьер-министр. vlast.kz. Тексерілді, 2 қараша 2023.
  23. ↑ a b Тоқаев Костенко шахтасындағы апатты жою жөніндегі оперштаб отырысын өткізді  (орыс.). zakon.kz. Тексерілді, 28 қазан 2023.
  24. ↑ Президент: «АрселорМиттал» компаниясындағы апатқа кінәлілердің барлығы жауапқа тартылады  (қаз.). Qazaqstan TV (28 қазан 2023). Тексерілді, 28 қазан 2023.
  25. ↑ "АрселорМиттал Теміртаудың" кәсіподақ жетекшісі Евгений Буслаев қаза болған және зардап шеккен кеншілердің отбасына ұжымдық келісімшартта көрсетілген барлық көмек пен жеңілдіктер беріледі деді  (қаз.). Азаттық радиосы (29 қазан 2023). Тексерілді, 29 қазан 2023.
  26. ↑ Путин Костенко шахтасындағы қайғылы жағдайға байланысты Тоқаевқа көңіл айтты  (қаз.). azattyq-ruhy.kz. Тексерілді, 28 қазан 2023.
  27. ↑ Шахтадағы апат: Франция мен Қырғызстан президенттері көңіл айтты  (қаз.). el.kz (28 қазан 2023). Тексерілді, 28 қазан 2023.
  28. ↑ БҰҰ қазақстандақтарға көңіл айтты  (ағыл.). Twitter. Тексерілді, 29 қазан 2023.
  29. ↑ European Union in Kazakhstan expresses  (ағыл.). Twitter. Тексерілді, 29 қазан 2023.
  30. ↑ Ўзбекистон Президенти Қозоғистон Президенти билан телефон орқали мулоқот қилди  (өзб.). Тексерілді, 28 қазан 2023.
  31. ↑ Суҳбати телефонӣ бо Президенти Ҷумҳурии Қазоқистон Қосим-Жомарт Токаев  (тәж.). Тексерілді, 29 қазан 2023.
  32. ↑ Qazaxıstan Respublikasının Prezidenti Zati-aliləri cənab Kasım-Jomart Tokayevə  (әзір.). Тексерілді, 28 қазан 2023.
  33. ↑ ztb.kz Әлемдік көшбасшылар, саясаткерлер мен ұйым басшылары Костенко атындағы шахтадағы қайғылы оқиғаға байланысты Қазақстанға көңіл айтады.  (орыс.). Тексерілді, 29 қазан 2023.
  34. ↑ baq.kz Қазақстан халқымен біргеміз. Елшіліктер қазақ халқына көңіл айтты  (қаз.). Тексерілді, 29 қазан 2023.
  35. ↑ Айзада Агильбаева Костенко шахтасында қаза болған кеншілердің тізімі жарияланды  (қаз.). kaz.inform.kz (1 қараша 2023). Тексерілді, 1 қараша 2023.
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Костенко_шахтасындағы_апат&oldid=3265250» бетінен алынған