Садыр Нұрғожаұлы Жапаров

	Садыр Нұрғожаұлы Жапаров; қыр. Садыр Нургожо уулу Жапаров
Лауазымы
28 қаңтар 2021 жылдан бері
Премьер-Министр	Ұлықбек Мәріпов; Ақылбек Жапаров
Ізашары	Сауранбай Жиенбеков; Талант Мамытов (м.а.)
10 қазан 2020 жыл — 21 қаңтар 2021 жыл
Президент	Сауранбай Жиенбеков
Ізашары	Қуатбек Боранов
Ізбасары	Ұлықбек Мәріпов
10 қазан 2010 жыл — 1 маусым 2013 жыл
Өмірбаяны
Партиясы	Келечек (2005); Ақ Жол (2007—2009); Ата-Жұрт (2010—2013); Мекенчил (2010–)
Білімі	1) Қырғыз мемлекеттік дене шынықтыру институты; 2) Борис Ельцин атындағы Қырғыз-Ресей Славян университеті
Діні	ислам
Дүниеге келуі	6 желтоқсан 1968 (56 жас); Кең-Су ауылы, Түп ауданы, Ыстықкөл облысы, Қырғыз КСР, КСРО
Әкесі	Нұрғожа Жапаров
Анасы	Қадиша Жапарова
Жұбайы	Айгүл Асанбаева
Балалары	төртеу
Әскери қызметі
Атағы	Кіші сержант
Марапаттары
Садыр Нұрғожаұлы Жапаров Ортаққорда
	өңдеу

Садыр Нұрғожаұлы Жапаров (қыр. Садыр Нургожо уулу Жапаров; 6 желтоқсан 1968 жыл, Кең-Су ауылы, Түп ауданы, Ыстықкөл облысы) — қырғызстандық мемлекеттік және саяси қайраткер, 2021 жылдың 28 қаңтарынан бастап Қырғыз Республикасының 6-Президенті.

Өмірбаяны

1968 жылы 6 желтоқсанда Ыстықкөл облысы, Түп ауданы, Кең-Суу шағын ауылында дүниеге келген. Оң қанаттың бугу руынан шыққан. Орта мектепте 1987 жылға дейін, мектепте оқумен қатар, «Санташ» колхозында жұмысшы болып жұмыс істеді. Орта мектепті бітірген соң, Фрунзе қаласындағы Қырғыз мемлекеттік дене шынықтыру институтына оқуға түседі. 1987 жылы Кеңес әскері қатарында қызмет етуге шақырылды. Әскердегі қызметі кезінде ол кіші сержант атағын алды, «Кеңес армиясының үздігі» белгісімен марапатталды. 1989 жылы армиядан оралғаннан кейін ол институтта оқуды жалғастырды, оны 1991 жылы «жаттықтырушы» мамандығы бойынша үздік бітірді. 1995 жылға дейін ол «Санташ» шаруа қожалығында қарапайым жұмысшы болды.

1996 жылы Ыстықкөл облысы Ішкі істер министрлігі арнайы полиция ротасының инспекторы болып жұмыс істеді. 1996-2000 жж. Солтонқұл шаруа қожалығы төрағасының орынбасары. 2000–2002 жылдары - «Гузель-МХААД» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің бас директоры, 2002-2005 жылдары - Балықшыдағы «Нұрнефтегаз» шағын мұнай өңдеу зауытының бас директоры. 2006 жылы Садыр Жапаров екінші жоғары білім алып, Борис Ельцин атындағы Қырғыз-Ресей Славян университетінің заң факультетін бітірді.

Саяси мансабы

2005 жылғы сәуірде Садыр Жапаров 2005 жылғы парламенттік сайлау кезінде «Келечек» (Болашақ) оппозициялық фракциясынан Жоғарғы Кеңестің депутаты болып сайланды, оның жетекшісі болды. Парламенттік сайлаудан кейін көп ұзамай елде наразылықтар басталып, олар «қызғалдақ төңкерісіне» айналды. Үкіметке қарсы наразылық пен төңкеріс кезінде Садыр Жапаров сәтті төңкерістен кейін ел президенті болып сайланған Құрманбек Бәкиев бастаған оппозициялық Қырғызстан халықтық қозғалысының жақтаушысы болды. Оппозицияшыл Құрманбек Бакиев билікке келгеннен кейін ол өзінің режиміне жанашырлық танытты.

2006 жылы Садыр Жапаров мемлекеттік наградалар жөніндегі депутаттық комиссияның мүшесі, 2007 жылы рақымшылық жөніндегі депутаттық комиссия төрағасының орынбасары болды. 2005 жылдың ақпан-наурызында 2007 жылы қазанда Президент Құрманбек Бакиев сайлаған Жогорку Кеңеш (республиканың бір палаталы парламенті) таратылғаннан кейін, 2007 жылдың 22 қазанында оның депутаттық өкілеттігі мерзімінен бұрын тоқтатылды. 2007 жылғы кезектен тыс парламенттік сайлауда ол президентті жақтайтын «Ақ жол» («Жарық жол») партиясының тізімдеріне қатысты. Осы сайлауларда оңшыл-центршыл және бакиевшіл партия «Ақ жол» парламенттегі ең көп парламенттік орынға ие болды (90-нан 71-і), басқарушы партияға айналды. Депутат болып сайланғанына қарамастан, ол мандатты қабылдамады, Президент Құрманбек Бәкиевтің кеңесшісі болып жұмыс істеуге көшті.

2008—2009 жылдары қатар, ол сыбайлас жемқорлықтың алдын алу жөніндегі ұлттық агенттіктің комиссары болды. Ол 2009 жылға дейін Құрманбек Бакиевтің кеңесшісі болған. 2009—2010 жылдары — Мемлекеттік кадр қызметі жанындағы сыбайлас жемқорлықтың алдын-алу агенттігінің директоры. Садыр Жапаров сыбайлас жемқорлықтың алдын алу агенттігін басқарған уақытта «Қырғызжылкоммунсоюзды» көмір сатып алудағы сыбайлас жемқорлық схемаларында айыптады, ал оның ағасы Сабыр Жапаров Жырғалаң кенішіндегі көмір шахтасының иесі болды. Садыр Жапаровқа отбасылық бизнесті лоббизм жасады деген айып тағылды.

2010—2013 — Қырғыз Республикасы Жогорку Кеңешінің депутаты.

2010 жылы президент Бакиев төңкеріс нәтижесінде қуып жіберді. Көп ұзамай Ош мен Жалалабатта болған ұлтаралық қақтығыстарға Жапаров пен оның серіктестері белсенді қатысты, өз мәлімдемелері бойынша — қақтығыстардың алдын алуға тырысты, қарсыластарының пікірінше — қырғыз ұлтшылдарын қолдады.

2010 жылғы қазандағы сайлауда ол көп орынға ие болған Камчыбек Ташиев басқарған «Ата-Журт» демократиялық партиясының тізімінен Қырғыз Республикасы Жогорку Кеңешінің депутаты болып қайта сайланды. Сот-құқықтық мәселелер жөніндегі комитеттің төрағасы болды.

2012 жылдан бастап ол өзінің туған жері Ыстықкөлдегі «Құмтөр» алтын кенішін мемлекет меншігіне алуды жақтап, оны басқаратын компанияны экологиялық заң бұзушылықтар мен сыбайлас жемқорлыққа айыптады. Осыған байланысты ол жерлестерінің арасында танымал болды.

Премьер-министр болып сайлануы

Толық мақаласы: Қырғыз төңкерісі (2020)

Босатылуы

2020 жылдың 5 қазанында Қырғызстанда парламенттік сайлау нәтижелеріне қарсы жаппай наразылықтар басталды. 6 қазан күні таңертең Қамшыбек Ташиев бастаған наразылық білдірушілер Садыр Жапаровты босатып, Бішкектің орталық алаңына алып барды, онда ол сөз сөйледі. 2020 жылдың 6 қазанында кешкісін «Достық» қонақ үйінде парламент депутаттары Жапаровты елдің премьер-министрі қызметіне тағайындауды мақұлдады. Алайда, Қырғызстан премьер-министріне "Ата-Мекен" партиясынан тағы бір кандидат Тилек Токтогазиев Үкімет үйінің жанында өтіп жатқан митингте дәл осы үкіметтің заңды басшысы екенін мәлімдеді, өйткені ол оппозициялық партиялардың басшылары құрған Үйлестіру кеңесінің отырысында осы лауазымға сайланды. Токтогазиев Жапаровтың тағайындалуын заңсыз деп санайды, өйткені депутаттар оны парламентарийлердің отырысы кезінде "Достук" қонақ үйінің жанында жиналған Жапаровтың бірнеше жүздеген жақтастарының қысымымен мақұлдады. Жапаровтың қарсыластары парламенттік кворумның жоқтығын және оны сайлау кезінде рәсімнің бұзылғанын атап өтті.

2020 жылғы 15 қазаннан бастап Қырғызстан президенті Сауранбай Жиенбеков отставкаға кеткеннен кейін Қырғыз Республикасы Конституциясының 68-бабына сәйкес Қырғызстан президенті міндетін атқара бастады. 2020 жылдың 14 қарашасында ол 2021 жылдың 10 қаңтарына белгіленген Қырғызстандағы президенттік сайлауға қатысуға шешім қабылдады, соған байланысты ол ел президенті қызметінен кетті және Қырғызстан премьер-министрінің ресми өкілеттіктерін тоқтатты.

2021 жылғы президенттік сайлау

2021 жылғы қаңтарда Жапаров Қырғызстан президентінің сайлауына қатысып, онда жеңіске жетіп, сайлауға қатысқан сайлаушылардың 79,2% дауысын алды^[1].

Операция

2021 жылдың жазында Садыр Жапаровқа хирургиялық араласуды қажет ететін төменгі қабақтың энтропионы диагнозы қойылды. Жақында президент күн көзілдірігін киді, содан кейін ол әдеттегі көзілдірікті киюді жалғастырды. 2021 жылы 23 шілдеде Садыр Жапаров Бішкектегі сауда орталығында коронавирус инфекциясына қарсы вакцина алды.

Ыстықкөлдегі митингтер

2013 жылдың жазында «Құмтөрге» қарсы бірқатар маңызды митингілер өтті. Сөйтіп, Сарудағы митингтердің бірінде тұрғындар шахтадағы жарықты сөндірді. Садыр Жапаровты митинг ұйымдастырушылардың бірі деп атады. 27 маусымда Қаракөлде митинг өтті, онда жағдай бақылаудан шықты. Наразылық білдірушілер үкіметтің өкілетті өкілі Эмильбек Қаптағаевты кепілге алмақшы болып, бір көлікті өртеді. Содан кейін үкімет бұл шаралардың ұйымдастырушылары Садыр Жапаров пен Құбанычбек Кадыров екенін жариялады. Негізгі тұлғалар ұсталды, бірақ оның қатысы бар екенін жоққа шығаратын Садыр Жапаров елден кетіп қалды.

Естеліктері

Саясатта жүрген 10 жылға жуық кітабын туған елінен жырақта жүрген Садыр Жапаров шығарды. Онда ол Эмильбек Каптагаев Ыстықкөл облыстық әкімшілігі басшысының бірінші орынбасары және сонымен бірге Өңірлерді дамыту қорының бақылау кеңесінің төрағасы қызметін атқарғанын, 2008 жылы «қылмыстық келісімге келгенін» жазды. өзіне және басқаларға пайда алу үшін ». Оған қарсы қылмыстық іс қозғалғаннан кейін ол сол кезде сыбайлас жемқорлықпен күрес жөніндегі бас комиссары болған Жапаровтан көмек сұрады. Каптагаевтың өзі бұл айыптаулардың барлығын үзілді -кесілді жоққа шығарды.

2015 жылдың қаңтарында парламент тергеуді талап етті. Бұл арада Бас прокуратура кітаптың мазмұнын зерттеуге кірісті.

Қырғызстанға оралуы

2017 жылдың наурыз айының басында Садыр Жапаров видео хабарлама шығарды, онда ол «Құмтөр» мен Мегаком ұялы байланыс операторы туралы айтты. Ол компания мемлекет меншігінде қалуы керек екеніне сенімді. Ол сондай-ақ Қырғызстанға 25 наурызда қырғыз-қазақ шекарасы арқылы келетінін хабарлады. Жапаров келген күні онымен жүзден астам адам кездескісі келді. Сонымен қатар, бірнеше жүз адам оларға саябаққа жиналды. М.Горький Бішкекте. Алайда билік Жапаровтың келуіне тез әрекет етті - ҚРҰҚК қызметкерлері оны бірден бақылау бекетінен уақытша ұстау изоляторына жеткізді.^[2]

Марапаттар

2009 жылы «Ыстықкөл облысының әлеуметтік-экономикалық дамуына сіңірген еңбегі үшін» Ыстықкөл облыстық мемлекеттік әкімшілігінің медалімен марапатталды.
2010 жылы Ресей Ауғанстан ардагерлері одағының «Ерен еңбегі үшін» медалімен марапатталды (Ауғанстан ардагерлері одағы орталық басқармасының 2009 жылғы 7 желтоқсандағы No485 шешімімен).
2021 жылы оған TOBB экономика және технология университетінің құрметті профессоры мәртебесі берілді.

Дереккөздер

[1] ttps://kaz.zakon.kz/5054982-sadyr-zhaparov-yr-yzstanda-y-prezident.html

[2] Сторонники Садыра Жапарова: Его увезли на трех джипах на допрос в ГКНБ (орыс.).

[1]

[2]