Футзал

Футзал
Санаты	Футзал
Командадағы спортшылар	5
Құрал-жабдық	4 өлшемді доп
Алғашқы жарыстар
Жылы	1968
Әлем чемпионаты	1989 жыл
Еуропа чемпионаты	1996 жыл
Халықаралық федерация
Атауы	FIFA, AMF
Қаланған уақыты	1930 жыл

Футзал — доппен жабық алаңда және паркетте ойналатын футбол түрі. Бұрын футзал (futsal) және мини-футбол (FIFA Futsal) деген екі түрлі атаумен белгілі болған. Футзал мен мини-футбол арасында бірнеше айырмашылықтар бар. Әлемде аталған спорт түрін екі халықаралық федерация үйлестіреді. Олар AMF және FIFA. Мини-футбол деген атаумен белігі болған спорт қазір FIFA Futsal деп аталады. ФИФА федерациясына мүше елдердің көп болуына байланысты негізгі халықаралық турнирлерлер, атап айтқанда Әлем Чемпионаты мен Еуропа Чемпионаты, Чемпиондар лигасын ұйымдастырады. Елімізде Қазақстан футзал ассоциациясы негізгі ұйымдастырушы болып саналады. Ассоциация 19889 жылы құрылған, бірақ әртүрлі жылдары Қазақстан футбол федерациясының аясында қызмет етті. 2022 жылдан бастап қайтадан жеке ұйым ретінде әрекет ете бастады.

Тарихы

Футзал XX ғасырдың30 жылдары Уругвай елінде пайда болған. Кейін Бразилияда futebol de salão яғни залға арналған футбол деген атаумен дами бастайды. Футзалдың дамуына себепші болған факторлардың бірі тығыз қонысталған қалаларда футбол алағдарының тапшылығы болатын. Сондықтан ойыншылар залға ауыса бастайды.

Футзалдан шыққан әлемге әйгілі ойыншылар да шыққан болатын. Олардың қатарында Пеле, Сократес, Зико, Роналдиньо, Андреас Иниеста, Кришитану Роналду.

1960 жылдары Италия, Нидерланд, Испания елдерінде футзал ойнай бастады.

1974 жылы Ұлттық құрамалар арасындағы тұңғыш ойын өтіп, Италия Римде 9:2 есебімен Ливияны ұтты.

1989 жылы Нидерландта тұңғыш ресми әлем чемпионаты өткізілді. Онда Бразилия чемпион атанды. 1986 жылы Мажарстанда бейресми әлем чемпионаты өткізіліп, сегіз құрама команда қатысқан.

Формат

Командалар

Футзалды екі команда ойнайды. Алаңда әр командада 4 ойыншы мен қақпашы, барлығы 5 адам қатысады. Әдетте әр ойынға команда 14 адам қоса алады.

Ойыншыларды ауыстыру

Футзалда ойыншыларды ауыстыруға шектеу жоқ. Ойыншыларды ауыстыру арнайы техникалық аймақта жүзеге асырылады. Ойынға кіретін адам, ауысатын ойыншы алаңнан шыққаннан кейін ғана қосыла алады. Егер бұл тәртіп бұзылса, онда ереже бұзған ойыншы сары қағаз алады. Ойыншыларды бір-бірден немесе бірден топпен ауыстыруға болады.

Ойын уақыты

Матч 20 минуттан тұратын екі таймнан тұрады. Хронометрист төрешінің әр ысқырығынан кейін бірден уақыт тоқтатады. Матч таза уақытпен өтеді. Егер плей-офф кезеңінде ойын тең түсетін болса, онда 5 минуттан тұратын қосымша екі тайм ойнатылады. Есеп тең болып қала беретін болса пенальти сериясы болады. Банкер әр таймда бір минут тайма-аут алуға құқығы бар.

Төрешілер

Ойынға үш төреші төрелік етеді. Екі төреші алаңның екі жақтауында, ал үшінші төреші хронометристпен байланыста болып, фолдар мен тайм-аут тәртібін бақылап отырады. Төрешілер өз шешімдерін арнайы белгілермен көрсетеді.

Фолдар

Пенальти мен айып доба футбол тәртібіне ұқсас орындалады. Егер команда бір таймда 5 фол жасайтын болса, онда әрбір келесі фол кезінде қарсылас топ даблпенальти орындауға мүмкіндік алып отырады. Даблпенальти 10 метрлік қашықтан орындалады. Тайм аяқталысымен барлық фолдар да күйіп кетеді. Қосымша уақыт кезінде екінші таймның фолдары сақталады.

Айып қағаздары

Екі сары қағаз немесе тікелей қызыл қағаз алған ойыншы ойыннан шеттетіледі. Ойыншы ойыннан шеттетілген уақыттан бастап команда 2 минут бойы бір ойыншыға кем ойнайды. Бұл аралықта гол өткізіп алған жағдайда толық құраммен ойнай алады.

Бесінші ойыншы

Бесінші ойыншы немесе Flying goalkeeper - қақпашыны алаңдағы ойыншымен ауыстыру арқылы бір ойыншыға артықшылықпен ойнау. Мұндай тактика барысынша алаң ойыншы міндетті түрде басқа ойыншылардан ерекшеленіп тқруы үшін қақпашының киімін киюуі міндетті.

Айып алаңы

Ойыншылар қақпашының айып алаңында, ал қақпашылар өз алаңынан сыртта ойнай алады. Дегенмен доп қарсыластың алаңына шығып қайтпаса немесе қарсылас команданың ойыншысына тиімей қайтып келсе қақпашылар допты ала алмайды. Доп ойыннан шықса қақпашы допты қолмен енгізеді, ал егер сыртқа шығып кетпесе аяқпен де қоса алады.

Аут

Доп алаң жиегінен немесе жоғары жаққа шығып кеткен жағдайда доп ойынға аяқпен енгізіледі. Ауттан тікелей ешкімге тимей кірген гол саналмайды.

Төрт секунд ережесі

Аут, айып добын, бұрыштама добын немесе қақпашының допты ойынға енгізуне 4 секунд уақыт беріледі. Төреші уақытты қолымен санайды. Егер ойыншы допты өз уақытында енгізе алмаса, онда қарсылас топ допты ойынға қосады. Қақпашы да допты өз алаңында төрт секундтан артық ұстай алмайды.

Әйгілі ойыншылар

• Рикардинью
• Игита
• Ферао
• Зиги Те

Қазақ футзалшылары

• Шыңғыс Есенаманов
• Дінмұхамед Сүлейменов
• Дәурен Нұрғожин
• Альберт Ақбалықов
• Дәурен Тұрасғұлов
• Біржан Оразов

Турнирлер

Футзалдан Әлем чемпионаты

Футзалдан әлем чемпионаты (ағыл. FIFA Futsal World Cup) — ФИФА ұйымының ұйымдастыруымен төрт жылда бір реті өткізілетін футзалдан халықаралық турнир. Футзалдан ұлттық құрамалар үшін ең беделді турнир саналады. Алғаш рет 1989 жылы Нидерланд елінде өтті. Тұңғыш чемпион Бразилия құрамасы атанды. Кейін өткен қатарынан екі чемпионатта жеңіске жетті. 2000 жылы және 2004 жылы өткен чемпионатта Испания құрамасы жеңіске жетті. 2021 жылы Португалия чемпион атанды.

Жылы	Қабылдаған ел		Финал				3-орын
			Чемпион	Есеп	Вице-чемпион		3-орын	Есеп	4-орын
1989	Нидерланд		Бразилия	2:1	Нидерланды		АҚШ	3:2 Овертайм	Бельгия
1992	Гонконг		Бразилия	4:1	АҚШ		Испания	9:6	Иран
1996	Испания		Бразилия	6:4	Испания		Ресей	3:2	Украина
2000	Гватемала		Испания	4:3	Бразилия		Португалия	4:2	Ресей
2004	Тайвань		Испания	2:1	Италия		Бразилия	7:4	Аргентина
2008	Бразилия		Бразилия	2:2 (4:3, Пенальти)	Испания		Италия	2:1	Ресей
2012	Тайланд		Бразилия	3:2, Овертайм	Испания		Италия	3:0	Колумбия
2016	Колумбия		Аргентина	5:4	Ресей		Иран	2:2 (4:3, Пенальти)	Португалия
2021	Литва		Португалия	2:1	Аргентина		Бразилия	4:2	Қазақстан

Футзалдан Еуропа чемпионаты

Футзалдан Еуропа чемпионаты - УЕФА ұйымдастыруымен төрт жыл сайын өтетін халықаралық турнир. Чемпионатқа 16 команда қатысады. 2022 жылға дейін чемпионат екі жылда бір рет өтетін. Қатысушылар саны 12 ұлттық құрамамен шектелетін. 2017 жылы УЕФА Атқарушы комитеті Хелбсинки қаласында өткен кездесуде Еуропа чемпионатын төрт жыл сайын, ал қатысушылар санын 16 командаға дейін жеткізу туралы шешім қабылдады. 16 команданың қатысуымен турнир бірінші рет 2022 жылы өтті.

Жылы	Қабылдаған ел
		Чемпион	Есеп	Вице-чемпион	3-орын	Есеп		4-орын
1996	Кордова, Испания	Испания	5:3	Ресей	Бельгия	3:2		Италия
1999	Гранада, Испания	Ресей	3:3 (4:2) пенальти	Испания	Италия	3:0		Нидерланд
2001	Мәскеу, Ресей	Испания	2:1	Украина	Ресей	2:1		Италия
2003	Аверса/Казерта, Италия	Италия	1:0	Украина	Испания	Матч өтпеді		Чехия
2005	Острава, Чехия	Испания	2:1	Ресей	Италия	3:1		Украина
2007	Гондомар/Санту-Тирсу, Португалия	Испания	3:1	Италия	Ресей	3:2		Португалия
2010	Будапешт/Дебрецен, Венгрия	Испания	4:2	Португалия	Чехия	5:3		Әзірбайжан
2012	Загреб/Сплит, Хорватия	Испания	3:1 (қосымша уақыт)	Ресей	Италия	3:1		Хорватия
2014	Антверпен, Бельгия	Италия	3:1	Ресей	Испания	8:4		Португалия
2016	Белград, Сербия	Испания	7:3	Ресей	Қазақстан	5:2		Сербия
2018	Любляна, Словения	Португалия	3:2 (қосымша уақыт)	Испания	Ресей	1:0		Қазақстан
2022	Амстердам, Гронинген	Португалия	4:2	Ресей	Испания	4:1		Украина

Футзалдан Чемпиондар лигасы

2018/19 маусымнан бастап футзалдан УЕФА Кубогы атауын Футзалдан УЕФА Чемпиондар лигасы деп өзгертілді. 2017/18 жылғы маусымнан бастап Чемпиондар лигасына қатысушы рейтингісі ең жоғары үш ел екі клубтан ұсына алады. Сонымен қатар егер ағымдағы чемпион рейтингісі жоғары үш елдің бірінен болса, онда төртінші орындағы ел де екі клуб қатыстыра алады.

Турнирдің форматы алдына ала, негізгі және элиталық раундтан тұрады. Ең соңында төрт клуб финалдық ойындарды ойнайды.

Футзалдан UEFA Чемпиондар лигасы
Маусым	Өткен орны	Чемпион	Есеп	Вице-чемпион	3-орын	4-орын
2021/2022	Рига Латвия	Барселона	4:0	Спортинг	Бенфика	Аньер Вилленюв
Маусым	Өткен орны	Чемпион	Есеп	Вице-чемпион	1/2
2020/2021	Задар Хорватия	Спортинг	4:3	Барселона	Қайрат	Интер Мовистар
Маусым	Өткен орны	Чемпион	Счёт	Финалист	3-орын	4-орын
2019/2020	Барселона Испания	Барселона	2:1	Эль-Посо	КПРФ	Тюмень
2018/2019	Алматы Қазақстан	Спортинг	2:1	Қайрат	Барселона	Интер Мовистар
Футзалдан УЕФА кубогы («Төртеудің финалы»)
Маусым	Өткен орны	Чемпион	Есеп	Вице-чемпион	3-орын	4-орын
2017/2018	Сарагоса Испания	Интер Мовистар	5:2	Спортинг	Барселона	Дьор
2016/2017	Алматы Қазақстан	Интер Мовистар	7:0	Спортинг	Қайрат	Газпром-Югра
2015/2016	Гвадалахара Испания	Газпром-Югра	4:3	Интер Мовистар	Бенфика	Пескара
2014/2015	Лиссабон Португалия	Қайрат	3:2	Барселона	Спортинг	Дина Москва
2013/2014	Баку, Әзірбайжан	Барселона	5:2 ОТ	Динамо Москва	Араз	Кайрат
2012/2013	Тбилиси, Грузия	Кайрат	4:3	Динамо Москва	Барселона	Иберия
2011/2012	Лерида, Испания	Барселона	3:1	Динамо Москва	Марка Футзал	Спортинг
2010/2011	Алматы, Қазақстан	Монтезильвано	5:2	Спортинг	Кайрат	Бенфика
2009/2010	Лиссабон, Португалия	Бенфика	3:2 ОТ	Интер Мовистар	Араз	Лупаренсе
2008/2009	Екатеринбург, Ресей	Бумеранг Интервью	5:1	ВИЗ-Синара	Қайрат	Динамо Москва
2007/2008	Мәскеу, Ресей	ВИЗ-Синара	4:4 пен. 3:2	Эль-Посо	Динамо Москва	Қайрат
2006/2007	Мурсия, Испания	Динамо Москва	2:1	Бумеранг Интервью	Эль-Посо	Аксьон 21

Футзалдан Еуропа U19 чемпионаты

Футзалдан 19 жасқа дейінгі ойыншылар арасында Еуропа чемпионаты тұңғыш рет 2019 жылы өткізіле бастады. Турнир әр екі жыл сайын тақ жылдары өткізіледі.

Еуро 2022

Короновирус пандемиясы себебінен чемпионат 2021 жылы өтпеді, сондықтан 2022 жылы өткізілді. Чемпионат Ригада (Латвияда өтті. Финалда Испания мен Португалия құрамалары ойнап, қосымша уақытта 6:2 есебімен Испания чемпион атанды. Қазақстан құрамасы негізгі раунда ойнамады.

Еуро 2019

2019 жылы чемпионат Латвияда өтті. Финалда Хорватия мен Испания құрамалары кездесті. 1:6 есебімен Испания құрамасы жеңді.

Сілтемелер

• Мини-футбол ережелері