Футзал
Футзал | |
![]() | |
Санаты |
Футзал |
---|---|
Командадағы спортшылар |
5 |
Құрал-жабдық |
4 өлшемді доп |
Алғашқы жарыстар | |
Жылы |
1968 |
Әлем чемпионаты | |
Еуропа чемпионаты | |
Халықаралық федерация | |
Атауы |
FIFA, AMF |
Қаланған уақыты |
Футзал — доппен жабық алаңда және паркетте ойналатын футбол түрі. Бұрын футзал (futsal) және мини-футбол (FIFA Futsal) деген екі түрлі атаумен белгілі болған. Футзал мен мини-футбол арасында бірнеше айырмашылықтар бар. Әлемде аталған спорт түрін екі халықаралық федерация үйлестіреді. Олар AMF және FIFA. Мини-футбол деген атаумен белігі болған спорт қазір FIFA Futsal деп аталады. ФИФА федерациясына мүше елдердің көп болуына байланысты негізгі халықаралық турнирлерлер, атап айтқанда Әлем Чемпионаты мен Еуропа Чемпионаты, Чемпиондар лигасын ұйымдастырады. Елімізде Қазақстан футзал ассоциациясы негізгі ұйымдастырушы болып саналады. Ассоциация 19889 жылы құрылған, бірақ әртүрлі жылдары Қазақстан футбол федерациясының аясында қызмет етті. 2022 жылдан бастап қайтадан жеке ұйым ретінде әрекет ете бастады.
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Футзал XX ғасырдың30 жылдары Уругвай елінде пайда болған. Кейін Бразилияда futebol de salão яғни залға арналған футбол деген атаумен дами бастайды. Футзалдың дамуына себепші болған факторлардың бірі тығыз қонысталған қалаларда футбол алағдарының тапшылығы болатын. Сондықтан ойыншылар залға ауыса бастайды.
Футзалдан шыққан әлемге әйгілі ойыншылар да шыққан болатын. Олардың қатарында Пеле, Сократес, Зико, Роналдиньо, Андреас Иниеста, Кришитану Роналду.
1960 жылдары Италия, Нидерланд, Испания елдерінде футзал ойнай бастады.
1974 жылы Ұлттық құрамалар арасындағы тұңғыш ойын өтіп, Италия Римде 9:2 есебімен Ливияны ұтты.
1989 жылы Нидерландта тұңғыш ресми әлем чемпионаты өткізілді. Онда Бразилия чемпион атанды. 1986 жылы Мажарстанда бейресми әлем чемпионаты өткізіліп, сегіз құрама команда қатысқан.
Формат[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Командалар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Футзалды екі команда ойнайды. Алаңда әр командада 4 ойыншы мен қақпашы, барлығы 5 адам қатысады. Әдетте әр ойынға команда 14 адам қоса алады.
Ойыншыларды ауыстыру[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Футзалда ойыншыларды ауыстыруға шектеу жоқ. Ойыншыларды ауыстыру арнайы техникалық аймақта жүзеге асырылады. Ойынға кіретін адам, ауысатын ойыншы алаңнан шыққаннан кейін ғана қосыла алады. Егер бұл тәртіп бұзылса, онда ереже бұзған ойыншы сары қағаз алады. Ойыншыларды бір-бірден немесе бірден топпен ауыстыруға болады.
Ойын уақыты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Матч 20 минуттан тұратын екі таймнан тұрады. Хронометрист төрешінің әр ысқырығынан кейін бірден уақыт тоқтатады. Матч таза уақытпен өтеді. Егер плей-офф кезеңінде ойын тең түсетін болса, онда 5 минуттан тұратын қосымша екі тайм ойнатылады. Есеп тең болып қала беретін болса пенальти сериясы болады. Банкер әр таймда бір минут тайма-аут алуға құқығы бар.
Төрешілер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ойынға үш төреші төрелік етеді. Екі төреші алаңның екі жақтауында, ал үшінші төреші хронометристпен байланыста болып, фолдар мен тайм-аут тәртібін бақылап отырады. Төрешілер өз шешімдерін арнайы белгілермен көрсетеді.
Фолдар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Пенальти мен айып доба футбол тәртібіне ұқсас орындалады. Егер команда бір таймда 5 фол жасайтын болса, онда әрбір келесі фол кезінде қарсылас топ даблпенальти орындауға мүмкіндік алып отырады. Даблпенальти 10 метрлік қашықтан орындалады. Тайм аяқталысымен барлық фолдар да күйіп кетеді. Қосымша уақыт кезінде екінші таймның фолдары сақталады.
Айып қағаздары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Екі сары қағаз немесе тікелей қызыл қағаз алған ойыншы ойыннан шеттетіледі. Ойыншы ойыннан шеттетілген уақыттан бастап команда 2 минут бойы бір ойыншыға кем ойнайды. Бұл аралықта гол өткізіп алған жағдайда толық құраммен ойнай алады.
Бесінші ойыншы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Бесінші ойыншы немесе Flying goalkeeper - қақпашыны алаңдағы ойыншымен ауыстыру арқылы бір ойыншыға артықшылықпен ойнау. Мұндай тактика барысынша алаң ойыншы міндетті түрде басқа ойыншылардан ерекшеленіп тқруы үшін қақпашының киімін киюуі міндетті.
Айып алаңы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ойыншылар қақпашының айып алаңында, ал қақпашылар өз алаңынан сыртта ойнай алады. Дегенмен доп қарсыластың алаңына шығып қайтпаса немесе қарсылас команданың ойыншысына тиімей қайтып келсе қақпашылар допты ала алмайды. Доп ойыннан шықса қақпашы допты қолмен енгізеді, ал егер сыртқа шығып кетпесе аяқпен де қоса алады.
Аут[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Доп алаң жиегінен немесе жоғары жаққа шығып кеткен жағдайда доп ойынға аяқпен енгізіледі. Ауттан тікелей ешкімге тимей кірген гол саналмайды.
Төрт секунд ережесі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Аут, айып добын, бұрыштама добын немесе қақпашының допты ойынға енгізуне 4 секунд уақыт беріледі. Төреші уақытты қолымен санайды. Егер ойыншы допты өз уақытында енгізе алмаса, онда қарсылас топ допты ойынға қосады. Қақпашы да допты өз алаңында төрт секундтан артық ұстай алмайды.
Әйгілі ойыншылар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Рикардинью
- Игита
- Ферао
- Зиги Те
Қазақ футзалшылары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Шыңғыс Есенаманов
- Дінмұхамед Сүлейменов
- Дәурен Нұрғожин
- Альберт Ақбалықов
- Дәурен Тұрасғұлов
- Біржан Оразов
Турнирлер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Футзалдан Әлем чемпионаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Футзалдан әлем чемпионаты (ағыл. FIFA Futsal World Cup) — ФИФА ұйымының ұйымдастыруымен төрт жылда бір реті өткізілетін футзалдан халықаралық турнир. Футзалдан ұлттық құрамалар үшін ең беделді турнир саналады. Алғаш рет 1989 жылы Нидерланд елінде өтті. Тұңғыш чемпион Бразилия құрамасы атанды. Кейін өткен қатарынан екі чемпионатта жеңіске жетті. 2000 жылы және 2004 жылы өткен чемпионатта Испания құрамасы жеңіске жетті. 2021 жылы Португалия чемпион атанды.
Жылы | Қабылдаған ел | Финал | 3-орын | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Чемпион | Есеп | Вице-чемпион | 3-орын | Есеп | 4-орын | ||||
1989 | ![]() Нидерланд |
![]() Бразилия |
2:1 | ![]() Нидерланды |
![]() АҚШ |
3:2 Овертайм |
![]() Бельгия | ||
1992 | ![]() Гонконг |
![]() Бразилия |
4:1 | ![]() АҚШ |
![]() Испания |
9:6 | ![]() Иран | ||
1996 | ![]() Испания |
![]() Бразилия |
6:4 | ![]() Испания |
![]() Ресей |
3:2 | ![]() Украина | ||
2000 | ![]() Гватемала |
![]() Испания |
4:3 | ![]() Бразилия |
![]() Португалия |
4:2 | ![]() Ресей | ||
2004 | ![]() Тайвань |
![]() Испания |
2:1 | ![]() Италия |
![]() Бразилия |
7:4 | ![]() Аргентина | ||
2008 | ![]() Бразилия |
![]() Бразилия |
2:2 (4:3, Пенальти) |
![]() Испания |
![]() Италия |
2:1 | ![]() Ресей | ||
2012 | ![]() Тайланд |
![]() Бразилия |
3:2, Овертайм |
![]() Испания |
![]() Италия |
3:0 | ![]() Колумбия | ||
2016 | ![]() Колумбия |
![]() Аргентина |
5:4 | ![]() Ресей |
![]() Иран |
2:2 (4:3, Пенальти) |
![]() Португалия | ||
2021 | ![]() Литва |
![]() Португалия |
2:1 | ![]() Аргентина |
![]() Бразилия |
4:2 | ![]() Қазақстан |
Футзалдан Еуропа чемпионаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Футзалдан Еуропа чемпионаты - УЕФА ұйымдастыруымен төрт жыл сайын өтетін халықаралық турнир. Чемпионатқа 16 команда қатысады. 2022 жылға дейін чемпионат екі жылда бір рет өтетін. Қатысушылар саны 12 ұлттық құрамамен шектелетін. 2017 жылы УЕФА Атқарушы комитеті Хелбсинки қаласында өткен кездесуде Еуропа чемпионатын төрт жыл сайын, ал қатысушылар санын 16 командаға дейін жеткізу туралы шешім қабылдады. 16 команданың қатысуымен турнир бірінші рет 2022 жылы өтті.
Жылы | Қабылдаған ел | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Чемпион | Есеп | Вице-чемпион | 3-орын | Есеп | 4-орын | |||
1996 |
![]() Кордова, Испания |
![]() Испания |
5:3 | ![]() Ресей |
![]() Бельгия |
3:2 | ![]() Италия | |
1999 |
![]() Гранада, Испания |
![]() Ресей |
3:3 (4:2) пенальти |
![]() Испания |
![]() Италия |
3:0 | ![]() Нидерланд | |
2001 |
![]() Мәскеу, Ресей |
![]() Испания |
2:1 | ![]() Украина |
![]() Ресей |
2:1 | ![]() Италия | |
2003 | ![]() Аверса/Казерта, Италия |
![]() Италия |
1:0 | ![]() Украина |
![]() Испания |
Матч өтпеді | ![]() Чехия | |
2005 | ![]() Острава, Чехия |
![]() Испания |
2:1 | ![]() Ресей |
![]() Италия |
3:1 | ![]() Украина | |
2007 |
![]() Гондомар/Санту-Тирсу, Португалия |
![]() Испания |
3:1 | ![]() Италия |
![]() Ресей |
3:2 | ![]() Португалия | |
2010 |
![]() Будапешт/Дебрецен, Венгрия |
![]() Испания |
4:2 | ![]() Португалия |
![]() Чехия |
5:3 | ![]() Әзірбайжан | |
2012 |
![]() Загреб/Сплит, Хорватия |
![]() Испания |
3:1 (қосымша уақыт) |
![]() Ресей |
![]() Италия |
3:1 | ![]() Хорватия | |
2014 |
![]() Антверпен, Бельгия |
![]() Италия |
3:1 | ![]() Ресей |
![]() Испания |
8:4 | ![]() Португалия | |
2016 |
![]() Белград, Сербия |
![]() Испания |
7:3 | ![]() Ресей |
![]() Қазақстан |
5:2 | ![]() Сербия | |
2018 |
![]() Любляна, Словения |
![]() Португалия |
3:2 (қосымша уақыт) |
![]() Испания |
![]() Ресей |
1:0 | ![]() Қазақстан | |
2022 |
![]() Амстердам, Гронинген |
![]() Португалия |
4:2 | ![]() Ресей |
![]() Испания |
4:1 | ![]() Украина |
Футзалдан Финалиссима[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Футзалдан Чемпиондар лигасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
2018/19 маусымнан бастап футзалдан УЕФА Кубогы атауын Футзалдан УЕФА Чемпиондар лигасы деп өзгертілді. 2017/18 жылғы маусымнан бастап Чемпиондар лигасына қатысушы рейтингісі ең жоғары үш ел екі клубтан ұсына алады. Сонымен қатар егер ағымдағы чемпион рейтингісі жоғары үш елдің бірінен болса, онда төртінші орындағы ел де екі клуб қатыстыра алады.
Турнирдің форматы алдына ала, негізгі және элиталық раундтан тұрады. Ең соңында төрт клуб финалдық ойындарды ойнайды.
Футзалдан әйелдер арасында Еуропа чемпионаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Футзалдан Еуропа U19 чемпионаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Футзалдан 19 жасқа дейінгі ойыншылар арасында Еуропа чемпионаты тұңғыш рет 2019 жылы өткізіле бастады. Турнир әр екі жыл сайын тақ жылдары өткізіледі.
Еуро 2023[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Еуро 2022[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Короновирус пандемиясы себебінен чемпионат 2021 жылы өтпеді, сондықтан 2022 жылы өткізілді. Чемпионат Ригада (Латвияда өтті. Финалда Испания мен Португалия құрамалары ойнап, қосымша уақытта 6:2 есебімен Испания чемпион атанды. Қазақстан құрамасы негізгі раунда ойнамады.
Еуро 2019[өңдеу | қайнарын өңдеу]
2019 жылы чемпионат Латвияда өтті. Финалда Хорватия мен Испания құрамалары кездесті. 1:6 есебімен Испания құрамасы жеңді.