Футзал

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
(Мини-футбол бетінен бағытталды)
Навигацияға өту Іздеуге өту
Футзал
Futebol Salao Pan2007.jpg
Санаты

Футзал

Командадағы спортшылар

5

Құрал-жабдық

4 өлшемді доп

Алғашқы жарыстар
Жылы

1968

Әлем чемпионаты

1989 жыл

Еуропа чемпионаты

1996 жыл

Халықаралық федерация
Атауы

FIFA, AMF

Қаланған уақыты

1930 жыл

Футзал — доппен жабық алаңда және паркетте ойналатын футбол түрі. Бұрын футзал (futsal) және мини-футбол (FIFA Futsal) деген екі түрлі атаумен белгілі болған. Футзал мен мини-футбол арасында бірнеше айырмашылықтар бар. Әлемде аталған спорт түрін екі халықаралық федерация үйлестіреді. Олар AMF және FIFA. Мини-футбол деген атаумен белігі болған спорт қазір FIFA Futsal деп аталады. ФИФА федерациясына мүше елдердің көп болуына байланысты негізгі халықаралық турнирлерлер, атап айтқанда Әлем Чемпионаты мен Еуропа Чемпионаты, Чемпиондар лигасын ұйымдастырады. Елімізде Қазақстан футзал ассоциациясы негізгі ұйымдастырушы болып саналады. Ассоциация 19889 жылы құрылған, бірақ әртүрлі жылдары Қазақстан футбол федерациясының аясында қызмет етті. 2022 жылдан бастап қайтадан жеке ұйым ретінде әрекет ете бастады.

Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Футзал XX ғасырдың30 жылдары Уругвай елінде пайда болған. Кейін Бразилияда futebol de salão яғни залға арналған футбол деген атаумен дами бастайды. Футзалдың дамуына себепші болған факторлардың бірі тығыз қонысталған қалаларда футбол алағдарының тапшылығы болатын. Сондықтан ойыншылар залға ауыса бастайды.

Футзалдан шыққан әлемге әйгілі ойыншылар да шыққан болатын. Олардың қатарында Пеле, Сократес, Зико, Роналдиньо, Андреас Иниеста, Кришитану Роналду.

1960 жылдары Италия, Нидерланд, Испания елдерінде футзал ойнай бастады.

1974 жылы Ұлттық құрамалар арасындағы тұңғыш ойын өтіп, Италия Римде 9:2 есебімен Ливияны ұтты.

1989 жылы Нидерландта тұңғыш ресми әлем чемпионаты өткізілді. Онда Бразилия чемпион атанды. 1986 жылы Мажарстанда бейресми әлем чемпионаты өткізіліп, сегіз құрама команда қатысқан.

Формат[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Командалар[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Футзалды екі команда ойнайды. Алаңда әр командада 4 ойыншы мен қақпашы, барлығы 5 адам қатысады. Әдетте әр ойынға команда 14 адам қоса алады.

Ойыншыларды ауыстыру[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Футзалда ойыншыларды ауыстыруға шектеу жоқ. Ойыншыларды ауыстыру арнайы техникалық аймақта жүзеге асырылады. Ойынға кіретін адам, ауысатын ойыншы алаңнан шыққаннан кейін ғана қосыла алады. Егер бұл тәртіп бұзылса, онда ереже бұзған ойыншы сары қағаз алады. Ойыншыларды бір-бірден немесе бірден топпен ауыстыруға болады.

Ойын уақыты[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Матч 20 минуттан тұратын екі таймнан тұрады. Хронометрист төрешінің әр ысқырығынан кейін бірден уақыт тоқтатады. Матч таза уақытпен өтеді. Егер плей-офф кезеңінде ойын тең түсетін болса, онда 5 минуттан тұратын қосымша екі тайм ойнатылады. Есеп тең болып қала беретін болса пенальти сериясы болады. Банкер әр таймда бір минут тайма-аут алуға құқығы бар.

Төрешілер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ойынға үш төреші төрелік етеді. Екі төреші алаңның екі жақтауында, ал үшінші төреші хронометристпен байланыста болып, фолдар мен тайм-аут тәртібін бақылап отырады. Төрешілер өз шешімдерін арнайы белгілермен көрсетеді.

Фолдар[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Пенальти мен айып доба футбол тәртібіне ұқсас орындалады. Егер команда бір таймда 5 фол жасайтын болса, онда әрбір келесі фол кезінде қарсылас топ даблпенальти орындауға мүмкіндік алып отырады. Даблпенальти 10 метрлік қашықтан орындалады. Тайм аяқталысымен барлық фолдар да күйіп кетеді. Қосымша уақыт кезінде екінші таймның фолдары сақталады.

Айып қағаздары[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Екі сары қағаз немесе тікелей қызыл қағаз алған ойыншы ойыннан шеттетіледі. Ойыншы ойыннан шеттетілген уақыттан бастап команда 2 минут бойы бір ойыншыға кем ойнайды. Бұл аралықта гол өткізіп алған жағдайда толық құраммен ойнай алады.

Бесінші ойыншы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Бесінші ойыншы немесе Flying goalkeeper - қақпашыны алаңдағы ойыншымен ауыстыру арқылы бір ойыншыға артықшылықпен ойнау. Мұндай тактика барысынша алаң ойыншы міндетті түрде басқа ойыншылардан ерекшеленіп тқруы үшін қақпашының киімін киюуі міндетті.

Айып алаңы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ойыншылар қақпашының айып алаңында, ал қақпашылар өз алаңынан сыртта ойнай алады. Дегенмен доп қарсыластың алаңына шығып қайтпаса немесе қарсылас команданың ойыншысына тиімей қайтып келсе қақпашылар допты ала алмайды. Доп ойыннан шықса қақпашы допты қолмен енгізеді, ал егер сыртқа шығып кетпесе аяқпен де қоса алады.

Аут[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Доп алаң жиегінен немесе жоғары жаққа шығып кеткен жағдайда доп ойынға аяқпен енгізіледі. Ауттан тікелей ешкімге тимей кірген гол саналмайды.

Төрт секунд ережесі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Аут, айып добын, бұрыштама добын немесе қақпашының допты ойынға енгізуне 4 секунд уақыт беріледі. Төреші уақытты қолымен санайды. Егер ойыншы допты өз уақытында енгізе алмаса, онда қарсылас топ допты ойынға қосады. Қақпашы да допты өз алаңында төрт секундтан артық ұстай алмайды.

Әйгілі ойыншылар[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  • Рикардинью
  • Игита
  • Ферао
  • Зиги Те

Қазақ футзалшылары[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  • Шыңғыс Есенаманов
  • Дінмұхамед Сүлейменов
  • Дәурен Нұрғожин
  • Альберт Ақбалықов
  • Дәурен Тұрасғұлов
  • Біржан Оразов

Турнирлер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Футзалдан Әлем чемпионаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Футзалдан әлем чемпионаты (ағыл. FIFA Futsal World Cup) — ФИФА ұйымының ұйымдастыруымен төрт жылда бір реті өткізілетін футзалдан халықаралық турнир. Футзалдан ұлттық құрамалар үшін ең беделді турнир саналады. Алғаш рет 1989 жылы Нидерланд елінде өтті. Тұңғыш чемпион Бразилия құрамасы атанды. Кейін өткен қатарынан екі чемпионатта жеңіске жетті. 2000 жылы және 2004 жылы өткен чемпионатта Испания құрамасы жеңіске жетті. 2021 жылы Португалия чемпион атанды.

Жылы Қабылдаған ел Финал 3-орын
Чемпион Есеп Вице-чемпион 3-орын Есеп 4-орын
1989 Нидерланд
Нидерланд
Бразилия
Бразилия
2:1 Нидерланд
Нидерланды
Америка Құрама Штаттары
АҚШ
3:2
Овертайм
Бельгия
Бельгия
1992 Гонконг
Гонконг
Бразилия
Бразилия
4:1 Америка Құрама Штаттары
АҚШ
Испания
Испания
9:6 Иран
Иран
1996 Испания
Испания
Бразилия
Бразилия
6:4 Испания
Испания
Ресей
Ресей
3:2 Украина
Украина
2000 Гватемала
Гватемала
Испания
Испания
4:3 Бразилия
Бразилия
Португалия
Португалия
4:2 Ресей
Ресей
2004 Қытай Республикасы
Тайвань
Испания
Испания
2:1 Италия
Италия
Бразилия
Бразилия
7:4 Аргентина
Аргентина
2008 Бразилия
Бразилия
Бразилия
Бразилия
2:2
(4:3, Пенальти)
Испания
Испания
Италия
Италия
2:1 Ресей
Ресей
2012 Тайланд
Тайланд
Бразилия
Бразилия
3:2,
Овертайм
Испания
Испания
Италия
Италия
3:0 Колумбия
Колумбия
2016 Колумбия
Колумбия
Аргентина
Аргентина
5:4 Ресей
Ресей
Иран
Иран
2:2
(4:3, Пенальти)
Португалия
Португалия
2021 Литва
Литва
Португалия
Португалия
2:1 Аргентина
Аргентина
Бразилия
Бразилия
4:2 Қазақстан
Қазақстан

Футзалдан Еуропа чемпионаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Футзалдан Еуропа чемпионаты - УЕФА ұйымдастыруымен төрт жыл сайын өтетін халықаралық турнир. Чемпионатқа 16 команда қатысады. 2022 жылға дейін чемпионат екі жылда бір рет өтетін. Қатысушылар саны 12 ұлттық құрамамен шектелетін. 2017 жылы УЕФА Атқарушы комитеті Хелбсинки қаласында өткен кездесуде Еуропа чемпионатын төрт жыл сайын, ал қатысушылар санын 16 командаға дейін жеткізу туралы шешім қабылдады. 16 команданың қатысуымен турнир бірінші рет 2022 жылы өтті.

Жылы Қабылдаған ел
Чемпион Есеп Вице-чемпион 3-орын Есеп 4-орын
1996
Испания
Кордова, Испания
Испания
Испания
5:3 Ресей
Ресей
Бельгия
Бельгия
3:2 Италия
Италия
1999
Испания
Гранада, Испания
Ресей
Ресей
3:3
(4:2)
пенальти
Испания
Испания
Италия
Италия
3:0 Нидерланд
Нидерланд
2001
Ресей
Мәскеу, Ресей
Испания
Испания
2:1 Украина
Украина
Ресей
Ресей
2:1 Италия
Италия
2003 Италия
Аверса/Казерта, Италия
Италия
Италия
1:0 Украина
Украина
Испания
Испания
Матч өтпеді Чехия
Чехия
2005 Чехия
Острава, Чехия
Испания
Испания
2:1 Ресей
Ресей
Италия
Италия
3:1 Украина
Украина
2007
Португалия
Гондомар/Санту-Тирсу, Португалия
Испания
Испания
3:1 Италия
Италия
Ресей
Ресей
3:2 Португалия
Португалия
2010
Мажарстан
Будапешт/Дебрецен, Венгрия
Испания
Испания
4:2 Португалия
Португалия
Чехия
Чехия
5:3 Әзірбайжан
Әзірбайжан
2012
Хорватия
Загреб/Сплит, Хорватия
Испания
Испания
3:1
(қосымша уақыт)
Ресей
Ресей
Италия
Италия
3:1 Хорватия
Хорватия
2014
Бельгия
Антверпен, Бельгия
Италия
Италия
3:1 Ресей
Ресей
Испания
Испания
8:4 Португалия
Португалия
2016
Сербия
Белград, Сербия
Испания
Испания
7:3 Ресей
Ресей
Қазақстан
Қазақстан
5:2 Сербия
Сербия
2018
Словения
Любляна, Словения
Португалия
Португалия
3:2
(қосымша уақыт)
Испания
Испания
Ресей
Ресей
1:0 Қазақстан
Қазақстан
2022
Нидерланд
Амстердам, Гронинген
Португалия
Португалия
4:2 Ресей
Ресей
Испания
Испания
4:1 Украина
Украина

Футзалдан Финалиссима[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Футзалдан Чемпиондар лигасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

2018/19 маусымнан бастап футзалдан УЕФА Кубогы атауын Футзалдан УЕФА Чемпиондар лигасы деп өзгертілді. 2017/18 жылғы маусымнан бастап Чемпиондар лигасына қатысушы рейтингісі ең жоғары үш ел екі клубтан ұсына алады. Сонымен қатар егер ағымдағы чемпион рейтингісі жоғары үш елдің бірінен болса, онда төртінші орындағы ел де екі клуб қатыстыра алады.

Турнирдің форматы алдына ала, негізгі және элиталық раундтан тұрады. Ең соңында төрт клуб финалдық ойындарды ойнайды.

Футзалдан UEFA Чемпиондар лигасы
Маусым Өткен орны Чемпион Есеп Вице-чемпион 3-орын 4-орын
2021/2022 Латвия
Рига Латвия
Испания
Барселона
4:0 Португалия
Спортинг
Португалия
Бенфика
Франция
Аньер Вилленюв
Маусым Өткен орны Чемпион Есеп Вице-чемпион 1/2
2020/2021 Хорватия
Задар Хорватия
Португалия
Спортинг
4:3 Испания
Барселона
Қазақстан
Қайрат
Испания
Интер Мовистар
Маусым Өткен орны Чемпион Счёт Финалист 3-орын 4-орын
2019/2020 Испания
Барселона Испания
Испания
Барселона
2:1 Испания
Эль-Посо
Ресей
КПРФ
Ресей
Тюмень
2018/2019 Қазақстан
Алматы Қазақстан
Португалия
Спортинг
2:1 Қазақстан
Қайрат
Испания
Барселона
Испания
Интер Мовистар
Футзалдан УЕФА кубогы («Төртеудің финалы»)
Маусым Өткен орны Чемпион Есеп Вице-чемпион 3-орын 4-орын
2017/2018 Испания
Сарагоса Испания
Испания
Интер Мовистар
5:2 Португалия
Спортинг
Испания
Барселона
Мажарстан
Дьор
2016/2017 Қазақстан
Алматы Қазақстан
Испания
Интер Мовистар
7:0 Португалия
Спортинг
Қазақстан
Қайрат
Ресей
Газпром-Югра
2015/2016 Испания
Гвадалахара Испания
Ресей
Газпром-Югра
4:3 Испания
Интер Мовистар
Португалия
Бенфика
Италия
Пескара
2014/2015 Португалия
Лиссабон Португалия
Қазақстан
Қайрат
3:2 Испания
Барселона
Португалия
Спортинг
Ресей
Дина Москва
2013/2014 Әзірбайжан
Баку, Әзірбайжан
Испания
Барселона
5:2 ОТ Ресей
Динамо Москва
Әзірбайжан
Араз
Қазақстан
Кайрат
2012/2013 Грузия
Тбилиси, Грузия
Қазақстан
Кайрат
4:3 Ресей
Динамо Москва
Испания
Барселона
Грузия
Иберия
2011/2012 Испания
Лерида, Испания
Испания
Барселона
3:1 Ресей
Динамо Москва
Италия
Марка Футзал
Португалия
Спортинг
2010/2011 Қазақстан
Алматы, Қазақстан
Италия
Монтезильвано
5:2 Португалия
Спортинг
Қазақстан
Кайрат
Португалия
Бенфика
2009/2010 Португалия
Лиссабон, Португалия
Португалия
Бенфика
3:2 ОТ Испания
Интер Мовистар
Әзірбайжан
Араз
Италия
Лупаренсе
2008/2009 Ресей
Екатеринбург, Ресей
Испания
Бумеранг Интервью
5:1 Ресей
ВИЗ-Синара
Қазақстан
Қайрат
Ресей
Динамо Москва
2007/2008 Ресей
Мәскеу, Ресей
Ресей
ВИЗ-Синара
4:4 пен. 3:2 Испания
Эль-Посо
Ресей
Динамо Москва
Қазақстан
Қайрат
2006/2007 Испания
Мурсия, Испания
Ресей
Динамо Москва
2:1 Испания
Бумеранг Интервью
Испания
Эль-Посо
Бельгия
Аксьон 21

Футзалдан әйелдер арасында Еуропа чемпионаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Футзалдан Еуропа U19 чемпионаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Футзалдан 19 жасқа дейінгі ойыншылар арасында Еуропа чемпионаты тұңғыш рет 2019 жылы өткізіле бастады. Турнир әр екі жыл сайын тақ жылдары өткізіледі.


Еуро 2023[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Еуро 2022[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Короновирус пандемиясы себебінен чемпионат 2021 жылы өтпеді, сондықтан 2022 жылы өткізілді. Чемпионат Ригада (Латвияда өтті. Финалда Испания мен Португалия құрамалары ойнап, қосымша уақытта 6:2 есебімен Испания чемпион атанды. Қазақстан құрамасы негізгі раунда ойнамады.

Еуро 2019[өңдеу | қайнарын өңдеу]

2019 жылы чемпионат Латвияда өтті. Финалда Хорватия мен Испания құрамалары кездесті. 1:6 есебімен Испания құрамасы жеңді.

Футзалдан Қазақстан чемпионаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Футзалдан Қазақстан кубогы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Сілтемелер[өңдеу | қайнарын өңдеу]