Футзал

Футзал
Санаты	Футзал
Командадағы спортшылар	5
Құрал-жабдық	4 өлшемді доп
Алғашқы жарыстар
Жылы	1968
Әлем чемпионаты	1989 жыл
Еуропа чемпионаты	1996 жыл
Халықаралық федерация
Атауы	FIFA, AMF
Қаланған уақыты	1930 жыл

Футзал (Futsal) — испан тіліндегі "futbol" және "sela" сөздерінің қысқаруынан пайда болған және "жабық алаңдағы футбол" деген мағына береді. Қазіргі уақытта FIFA-ға кіретін футбол қауымдастықтардың көпшілігі қолданады.

Футзал - доппен жабық алаңда және паркетте ойналатын футбол түрі.

Бұрын футзал (futsal) және мини-футбол (FIFA Futsal) деген екі түрлі термин қолданылып келді. Футзал мен мини-футбол арасында бірнеше айырмашылықтар бар. Футзал тек жабық алаңда және паркетте ойналады, ал мини-футбол ашық газонда да ойналады.

Әлемде аталған спорт түрін екі бөлек халықаралық федерация үйлестіреді. Олар AMF және FIFA. Мини-футбол деген атаумен белігі болған спорт қазір FIFA Futsal деп аталады. ФИФА федерациясына мүше елдердің көп болуына байланысты ФИФА мен УЕФА негізгі халықаралық турнирлерлерді, атап айтқанда Әлем Чемпионаты мен Еуропа Чемпионаты, Чемпиондар лигасын ұйымдастырады.

Елімізде Қазақстан футзал ассоциациясы ұлттық чемпионатты негізгі ұйымдастырушы ұйым болып саналады. Ассоциация 19889 жылы құрылған, бірақ әртүрлі жылдары Қазақстан футбол федерациясының аясында қызмет етті. 2022 жылдан бастап қайтадан жеке ұйым ретінде әрекет ете бастады.

Ал ұлттық құрама команданы Қазақстан футбол федерациясы үйлестіреді.

Тарихы

Футзал XX ғасырдың 30 жылдары Уругвай елінде пайда болған. Монтевидеодағы дене шынықтыру пәнінің мұғалімі Хуан Карлос Сериани ауа-райына тәуелді емес жабық кеңістікте ойнауға болатын футболдың жаңа түрін ойлап табады.

Кейін Бразилияда futebol de salão яғни залға арналған футбол деген атаумен дами бастайды. Футзалдың дамуына себепші болған факторлардың бірі тығыз қонысталған қалаларда футбол алағдарының тапшылығы болатын. Сондықтан ойыншылар залға ауыса бастайды. 1949 жылы бразилиялық Асдрубал Ду Насименто ойынның алғашқы ережелерін жасайды. 1960 жылдары Италия, Нидерланд, Испания елдерінде футзал ойнай бастады.

1965 жылы Оңтүстік Америка футбол конфедерациясы құрылады (Fútbol de Salón).

1971 жылы ФИФА-ның болашақ президенті Джоао Авеланждың төрағалығымен Халықаралық футбол федерациясы (FIFA) құрылады. 1974 жылы Ұлттық құрамалар арасындағы тұңғыш ойын өтіп, Италия Римде 9:2 есебімен Ливияны ұтты.

1982 жылы FIFUSA ұйымдастырған алғашқы әлем чемпионаты

1985 жылы ФИФА футзалды әлемдік футбол түрлеріне қосу туралы шешім қабылдайды.

1989 жылы FIFA футзалдан алғашқы әлем чемпионатын Нидерландыда 1989 жылдың 5-15 қаңтары аралығында өткіздіі. Бірінші турнирге 16 ел қатысты – Еуропадан 6 (Бельгия, Дания, Венгрия, Италия, Нидерланды, Испания), Оңтүстік Америкадан 3 (Аргентина, Бразилия және Парагвай), Африкадан 2 (Алжир және Зимбабве), Азиядан 2 (Жапония және Сауд Арабиясы), Солтүстік Америкадан 2 (Канада және Америка Құрама Штаттары) және 1 Океаниядан (Австралия). Бразилия турнирдңің финалында жеңіске жетті Нидерланды (2:1). АҚШ құрамасы қола медаль үшін матчта Бельгияны жеңді.

Футзалдан екінші әлем чемпионаты үш жыл 11 айдан кейін (1992 жылы 15-28 қараша) Гонконгта 16 қатысушының қатысуымен өтті – 6 Еуропадан (Нидерланды, Бельгия, Италия, Польша, Ресей және Испания), 3 Оңтүстік Америкадан (Бразилия, Аргентина және Парагвай), 3 Азиядан (қытай, Гонконг және Иран), Солтүстік Америкадан 2 (Коста-Рика, АҚШ), Африкадан 1 (Нигерия) және Океаниядан (Австралия). Бразилия финалда АҚШ-ты 4-1 есебімен жеңіп, титулды қорғады. Испания үшінші орын үшін матчта Иранды жеңіп, қола медаль жеңіп алды.

Үшінші Әлем чемпионаты Еуропада, Испанияда, 1996 жылдың 24 қарашасы мен 8 желтоқсаны аралығында 16 команданың қатысуымен өтті – Еуропадан 6 (Бельгия, Италия, Нидерланды, Ресей, Испания және Украина), Азиядан 3 (Қытай, Иран, Малайзия), Оңтүстік Америкадан 3 (Аргентина, Бразилия және Уругвай), Солтүстік Америкадан 2 (Куба және АҚШ), Африкадан 1 (Египет) және Океаниядан 1 (Австралия). Бразилия финалда (Барселонада) турнир шеберлерін 6:4 есебімен жеңіп, қатарынан үшінші атаққа ие болды. Үшінші орын Ресейге бұйырды, ол үшінші орын үшін матчта Украинаны 3-2 есебімен жеңді.

1996 жылы ФИФА футзалға арналған төрешілердің алғашқы ресми тізімін жариялады.

Орталық Америка мемлекеті Гватемала футзалдан төртінші әлем чемпионатын өткізді (2000 жылы 18 қараша – 3 желтоқсан), оған 16 команда қатысты – Еуропадан 5 (Хорватия, Нидерланды, Португалия, Испания және Ресей), Азиядан 3 (Иран, Қазақстан және Таиланд), Солтүстік Америкадан 3 (Коста-Рика, Куба және Гватемала), 3 Оңтүстік Америкадан (Аргентина, Бразилия және Уругвай), 1 Азиядан (Египет) және 1 Океаниядан (Австралия)

Гватемалада Испания Бразилияның үстемдігін бұзып, футзалдық "Селесаоның" финалда 4-3 есебімен жеңеді. Дегенмен Бразилия негізгі уақыт аяқталуға 5 минуттан аз уақыт қалғанда 3-2 есебімен алға шықты. Нәтижесінде Бразилия турнирде керемет 78 гол соқты, ал екінші орында 39 голмен Испания құрамасы тоқтады.

2005 жылы Испанияда ФИФА футзал нұсқаушыларына арналған алғашқы семинар өтті.

Турнирлер

• Футзалдан FIFA Әлем чемпионаты
• Футзалдан Еуропа чемпионаты
• Футзалдан Азия чемпионаты
• Футзалдан әйелдер арасындағы әлем чемпионаты
• Футзалдан әйелдер арасында Еуропа чемпионаты
• Футзалдан 19 жасқа дейінгі Еуропа чемпионаты
• Футзалдан оқушылар арасындағы Әлем чемпионаты
• Футзалдан УЕФА Чемпиондар лигасы

Футзалдан Әлем чемпионаты

Футзалдан әлем чемпионаты (ағыл. FIFA Futsal World Cup) — ФИФА ұйымының ұйымдастыруымен төрт жылда бір реті өткізілетін футзалдан халықаралық турнир. Футзалдан ұлттық құрамалар үшін ең беделді турнир саналады. Алғаш рет 1989 жылы Нидерланд елінде өтті. Тұңғыш чемпион Бразилия құрамасы атанды. Кейін өткен қатарынан екі чемпионатта жеңіске жетті. 2000 жылы және 2004 жылы өткен чемпионатта Испания құрамасы жеңіске жетті. 2021 жылы Португалия чемпион атанды. 2024 жылы Әлем чемпионаты Өзбекстан астанасы Ташкент қаласында өтеді.

Жылы	Қабылдаған ел		Финал				3-орын
			Чемпион	Есеп	Вице-чемпион		3-орын	Есеп	4-орын
1989	Нидерланд		Бразилия	2:1	Нидерланды		АҚШ	3:2 Овертайм	Бельгия
1992	Гонконг		Бразилия	4:1	АҚШ		Испания	9:6	Иран
1996	Испания		Бразилия	6:4	Испания		Ресей	3:2	Украина
2000	Гватемала		Испания	4:3	Бразилия		Португалия	4:2	Ресей
2004	Тайвань		Испания	2:1	Италия		Бразилия	7:4	Аргентина
2008	Бразилия		Бразилия	2:2 (4:3, Пенальти)	Испания		Италия	2:1	Ресей
2012	Тайланд		Бразилия	3:2, Овертайм	Испания		Италия	3:0	Колумбия
2016	Колумбия		Аргентина	5:4	Ресей		Иран	2:2 (4:3, Пенальти)	Португалия
2021	Литва		Португалия	2:1	Аргентина		Бразилия	4:2	Қазақстан

Футзалдан Еуропа чемпионаты

Футзалдан Еуропа чемпионаты - УЕФА ұйымдастыруымен төрт жыл сайын өтетін халықаралық турнир. Чемпионатқа 16 команда қатысады. 2022 жылға дейін чемпионат екі жылда бір рет өтетін. Қатысушылар саны 12 ұлттық құрамамен шектелетін. 2017 жылы УЕФА Атқарушы комитеті Хелбсинки қаласында өткен кездесуде Еуропа чемпионатын төрт жыл сайын, ал қатысушылар санын 16 командаға дейін жеткізу туралы шешім қабылдады. 16 команданың қатысуымен турнир бірінші рет 2022 жылы өтті.

Жылы	Қабылдаған ел
		Чемпион	Есеп	Вице-чемпион	3-орын	Есеп		4-орын
1996	Кордова, Испания	Испания	5:3	Ресей	Бельгия	3:2		Италия
1999	Гранада, Испания	Ресей	3:3 (4:2) пенальти	Испания	Италия	3:0		Нидерланд
2001	Мәскеу, Ресей	Испания	2:1	Украина	Ресей	2:1		Италия
2003	Аверса/Казерта, Италия	Италия	1:0	Украина	Испания	Матч өтпеді		Чехия
2005	Острава, Чехия	Испания	2:1	Ресей	Италия	3:1		Украина
2007	Гондомар/Санту-Тирсу, Португалия	Испания	3:1	Италия	Ресей	3:2		Португалия
2010	Будапешт/Дебрецен, Венгрия	Испания	4:2	Португалия	Чехия	5:3		Әзірбайжан
2012	Загреб/Сплит, Хорватия	Испания	3:1 (қосымша уақыт)	Ресей	Италия	3:1		Хорватия
2014	Антверпен, Бельгия	Италия	3:1	Ресей	Испания	8:4		Португалия
2016	Белград, Сербия	Испания	7:3	Ресей	Қазақстан	5:2		Сербия
2018	Любляна, Словения	Португалия	3:2 (қосымша уақыт)	Испания	Ресей	1:0		Қазақстан
2022	Амстердам, Гронинген	Португалия	4:2	Ресей	Испания	4:1		Украина

Футзалдан Чемпиондар лигасы

2018/19 маусымнан бастап футзалдан УЕФА Кубогы атауын Футзалдан УЕФА Чемпиондар лигасы деп өзгертілді. 2017/18 жылғы маусымнан бастап Чемпиондар лигасына қатысушы рейтингісі ең жоғары үш ел екі клубтан ұсына алады. Сонымен қатар егер ағымдағы чемпион рейтингісі жоғары үш елдің бірінен болса, онда төртінші орындағы ел де екі клуб қатыстыра алады.

Турнирдің форматы алдына ала, негізгі және элиталық раундтан тұрады. Ең соңында төрт клуб финалдық ойындарды ойнайды.

Футзалдан UEFA Чемпиондар лигасы
Маусым	Өткен орны	Чемпион	Есеп	Вице-чемпион	3-орын	4-орын
2021/2022	Рига Латвия	Барселона	4:0	Спортинг	Бенфика	Аньер Вилленюв
Маусым	Өткен орны	Чемпион	Есеп	Вице-чемпион	1/2
2020/2021	Задар Хорватия	Спортинг	4:3	Барселона	Қайрат	Интер Мовистар
Маусым	Өткен орны	Чемпион	Счёт	Финалист	3-орын	4-орын
2019/2020	Барселона Испания	Барселона	2:1	Эль-Посо	КПРФ	Тюмень
2018/2019	Алматы Қазақстан	Спортинг	2:1	Қайрат	Барселона	Интер Мовистар
Футзалдан УЕФА кубогы («Төртеудің финалы»)
Маусым	Өткен орны	Чемпион	Есеп	Вице-чемпион	3-орын	4-орын
2017/2018	Сарагоса Испания	Интер Мовистар	5:2	Спортинг	Барселона	Дьор
2016/2017	Алматы Қазақстан	Интер Мовистар	7:0	Спортинг	Қайрат	Газпром-Югра
2015/2016	Гвадалахара Испания	Газпром-Югра	4:3	Интер Мовистар	Бенфика	Пескара
2014/2015	Лиссабон Португалия	Қайрат	3:2	Барселона	Спортинг	Дина Москва
2013/2014	Баку, Әзірбайжан	Барселона	5:2 ОТ	Динамо Москва	Араз	Кайрат
2012/2013	Тбилиси, Грузия	Кайрат	4:3	Динамо Москва	Барселона	Иберия
2011/2012	Лерида, Испания	Барселона	3:1	Динамо Москва	Марка Футзал	Спортинг
2010/2011	Алматы, Қазақстан	Монтезильвано	5:2	Спортинг	Кайрат	Бенфика
2009/2010	Лиссабон, Португалия	Бенфика	3:2 ОТ	Интер Мовистар	Араз	Лупаренсе
2008/2009	Екатеринбург, Ресей	Бумеранг Интервью	5:1	ВИЗ-Синара	Қайрат	Динамо Москва
2007/2008	Мәскеу, Ресей	ВИЗ-Синара	4:4 пен. 3:2	Эль-Посо	Динамо Москва	Қайрат
2006/2007	Мурсия, Испания	Динамо Москва	2:1	Бумеранг Интервью	Эль-Посо	Аксьон 21

Футзалдан Еуропа U19 чемпионаты

Футзалдан 19 жасқа дейінгі ойыншылар арасында Еуропа чемпионаты тұңғыш рет 2019 жылы өткізіле бастады. Турнир әр екі жыл сайын тақ жылдары өткізіледі.

Еуро 2022

Короновирус пандемиясы себебінен чемпионат 2021 жылы өтпеді, сондықтан 2022 жылы өткізілді. Чемпионат РигадаЛатвияда өтті. Финалда Испания мен Португалия құрамалары ойнап, қосымша уақытта 6:2 есебімен Испания чемпион атанды. Қазақстан құрамасы негізгі раундта ойнамады.

Еуро 2019

2019 жылы чемпионат Латвияда өтті. Финалда Хорватия мен Испания құрамалары кездесті. 1:6 есебімен Испания құрамасы жеңді.

Футзалдан Қазақстан чемпионаты

Футзалдан Қазақстан чемпионаты – бұл жыл сайын өтетін елдегі ең жоғарғы деңгейдегі футзал лигасы. 2022-23 жылғы маусымда 10 команда қатысқан болатын. Ал 2023-24 маусымында чемпионатта 11 команда қатысты. Абай облысынан "Семей" футзал клубы құрылып, чемпионатқа қосылды. Он екінші команда ретінде Қарағанды облысының атынан жаңа команда қосылады деп күтілді. Олардың арасында Тұлпар, Шахтер және Биосфера аттары аталды. Бірақ чемпионат басталар алдында Қарағандыдан клуб қосылмайтындығы хабарланды. Сонымен қатар 2023 жылдың желтоқсан айында Бірінші лига құрылды. Онда 5 команда қатысты. Олардың арасында Тұлпар, Биосфера, Омега, ТЧЭ-14, КазГАСА.

Футзалдан оқушылар арасындағы Әлем чемпионаты

2023 жылғы 8-17 қазан аралығында Сербияның астанасы Белград қаласында Халықаралық мектеп спорт федерациясының (International School Sport Federation) ұйымдастыруымен Футзалдан оқушылар арасындағы Әлем чемпионаты (ISF World School Futsal Championship 2023) ұйымдастырылды.

Әдебиеттер

Руководство УЕФА для тренеров по футзалу

Сілтемелер

• Мини-футбол ережелері