Футзал
| Футзал | |
 | |
| Санаты |
Футзал |
|---|---|
| Командадағы спортшылар |
5 |
| Құрал-жабдық |
4 өлшемді доп |
| Алғашқы жарыстар | |
| Жылы |
1968 |
| Әлем чемпионаты | |
| Еуропа чемпионаты | |
| Халықаралық федерация | |
| Атауы |
FIFA, AMF |
| Қаланған уақыты | |
Футзал (Futsal) — испан тіліндегі "futbol" және "sela" сөздерінің қысқаруынан пайда болған және "жабық алаңдағы футбол" деген мағына береді. Қазіргі уақытта FIFA-ға кіретін футбол қауымдастықтардың көпшілігі қолданады.
Футзал - доппен жабық алаңда және паркетте ойналатын футбол түрі.
Бұрын футзал (futsal) және мини-футбол (FIFA Futsal) деген екі түрлі термин қолданылып келді. Футзал мен мини-футбол арасында бірнеше айырмашылықтар бар. Футзал тек жабық алаңда және паркетте ойналады, ал мини-футбол ашық газонда да ойналады.
Әлемде аталған спорт түрін екі бөлек халықаралық федерация үйлестіреді. Олар AMF және FIFA. Мини-футбол деген атаумен белігі болған спорт қазір FIFA Futsal деп аталады. ФИФА федерациясына мүше елдердің көп болуына байланысты ФИФА мен УЕФА негізгі халықаралық турнирлерлерді, атап айтқанда Әлем Чемпионаты мен Еуропа Чемпионаты, Чемпиондар лигасын ұйымдастырады.
Елімізде Қазақстан футзал ассоциациясы ұлттық чемпионатты негізгі ұйымдастырушы ұйым болып саналады. Ассоциация 19889 жылы құрылған, бірақ әртүрлі жылдары Қазақстан футбол федерациясының аясында қызмет етті. 2022 жылдан бастап қайтадан жеке ұйым ретінде әрекет ете бастады.
Ал ұлттық құрама команданы Қазақстан футбол федерациясы үйлестіреді.
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Футзал XX ғасырдың 30 жылдары Уругвай елінде пайда болған. Монтевидеодағы дене шынықтыру пәнінің мұғалімі Хуан Карлос Сериани ауа-райына тәуелді емес жабық кеңістікте ойнауға болатын футболдың жаңа түрін ойлап табады.
Кейін Бразилияда futebol de salão яғни залға арналған футбол деген атаумен дами бастайды. Футзалдың дамуына себепші болған факторлардың бірі тығыз қонысталған қалаларда футбол алағдарының тапшылығы болатын. Сондықтан ойыншылар залға ауыса бастайды. 1949 жылы бразилиялық Асдрубал Ду Насименто ойынның алғашқы ережелерін жасайды. 1960 жылдары Италия, Нидерланд, Испания елдерінде футзал ойнай бастады.
1965 жылы Оңтүстік Америка футбол конфедерациясы құрылады (Fútbol de Salón).
1971 жылы ФИФА-ның болашақ президенті Джоао Авеланждың төрағалығымен Халықаралық футбол федерациясы (FIFA) құрылады. 1974 жылы Ұлттық құрамалар арасындағы тұңғыш ойын өтіп, Италия Римде 9:2 есебімен Ливияны ұтты.
1982 жылы FIFUSA ұйымдастырған алғашқы әлем чемпионаты
1985 жылы ФИФА футзалды әлемдік футбол түрлеріне қосу туралы шешім қабылдайды.
1989 жылы FIFA футзалдан алғашқы әлем чемпионатын Нидерландыда 1989 жылдың 5-15 қаңтары аралығында өткіздіі. Бірінші турнирге 16 ел қатысты – Еуропадан 6 (Бельгия, Дания, Венгрия, Италия, Нидерланды, Испания), Оңтүстік Америкадан 3 (Аргентина, Бразилия және Парагвай), Африкадан 2 (Алжир және Зимбабве), Азиядан 2 (Жапония және Сауд Арабиясы), Солтүстік Америкадан 2 (Канада және Америка Құрама Штаттары) және 1 Океаниядан (Австралия). Бразилия турнирдңің финалында жеңіске жетті Нидерланды (2:1). АҚШ құрамасы қола медаль үшін матчта Бельгияны жеңді.
Футзалдан екінші әлем чемпионаты үш жыл 11 айдан кейін (1992 жылы 15-28 қараша) Гонконгта 16 қатысушының қатысуымен өтті – 6 Еуропадан (Нидерланды, Бельгия, Италия, Польша, Ресей және Испания), 3 Оңтүстік Америкадан (Бразилия, Аргентина және Парагвай), 3 Азиядан (қытай, Гонконг және Иран), Солтүстік Америкадан 2 (Коста-Рика, АҚШ), Африкадан 1 (Нигерия) және Океаниядан (Австралия). Бразилия финалда АҚШ-ты 4-1 есебімен жеңіп, титулды қорғады. Испания үшінші орын үшін матчта Иранды жеңіп, қола медаль жеңіп алды.
Үшінші Әлем чемпионаты Еуропада, Испанияда, 1996 жылдың 24 қарашасы мен 8 желтоқсаны аралығында 16 команданың қатысуымен өтті – Еуропадан 6 (Бельгия, Италия, Нидерланды, Ресей, Испания және Украина), Азиядан 3 (Қытай, Иран, Малайзия), Оңтүстік Америкадан 3 (Аргентина, Бразилия және Уругвай), Солтүстік Америкадан 2 (Куба және АҚШ), Африкадан 1 (Египет) және Океаниядан 1 (Австралия). Бразилия финалда (Барселонада) турнир шеберлерін 6:4 есебімен жеңіп, қатарынан үшінші атаққа ие болды. Үшінші орын Ресейге бұйырды, ол үшінші орын үшін матчта Украинаны 3-2 есебімен жеңді.
1996 жылы ФИФА футзалға арналған төрешілердің алғашқы ресми тізімін жариялады.
Орталық Америка мемлекеті Гватемала футзалдан төртінші әлем чемпионатын өткізді (2000 жылы 18 қараша – 3 желтоқсан), оған 16 команда қатысты – Еуропадан 5 (Хорватия, Нидерланды, Португалия, Испания және Ресей), Азиядан 3 (Иран, Қазақстан және Таиланд), Солтүстік Америкадан 3 (Коста-Рика, Куба және Гватемала), 3 Оңтүстік Америкадан (Аргентина, Бразилия және Уругвай), 1 Азиядан (Египет) және 1 Океаниядан (Австралия)
Гватемалада Испания Бразилияның үстемдігін бұзып, футзалдық "Селесаоның" финалда 4-3 есебімен жеңеді. Дегенмен Бразилия негізгі уақыт аяқталуға 5 минуттан аз уақыт қалғанда 3-2 есебімен алға шықты. Нәтижесінде Бразилия турнирде керемет 78 гол соқты, ал екінші орында 39 голмен Испания құрамасы тоқтады.
2005 жылы Испанияда ФИФА футзал нұсқаушыларына арналған алғашқы семинар өтті.
Формат[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Турнирлер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Футзалдан FIFA Әлем чемпионаты
- Футзалдан Еуропа чемпионаты
- Футзалдан Азия чемпионаты
- Футзалдан әйелдер арасындағы әлем чемпионаты
- Футзалдан әйелдер арасында Еуропа чемпионаты
- Футзалдан 19 жасқа дейінгі Еуропа чемпионаты
- Футзалдан оқушылар арасындағы Әлем чемпионаты
- Футзалдан УЕФА Чемпиондар лигасы
Футзалдан Әлем чемпионаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Футзалдан әлем чемпионаты (ағыл. FIFA Futsal World Cup) — ФИФА ұйымының ұйымдастыруымен төрт жылда бір реті өткізілетін футзалдан халықаралық турнир. Футзалдан ұлттық құрамалар үшін ең беделді турнир саналады. Алғаш рет 1989 жылы Нидерланд елінде өтті. Тұңғыш чемпион Бразилия құрамасы атанды. Кейін өткен қатарынан екі чемпионатта жеңіске жетті. 2000 жылы және 2004 жылы өткен чемпионатта Испания құрамасы жеңіске жетті. 2021 жылы Португалия чемпион атанды. 2024 жылы Әлем чемпионаты Өзбекстан астанасы Ташкент қаласында өтеді.
| Жылы | Қабылдаған ел | Финал | 3-орын | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Чемпион | Есеп | Вице-чемпион | 3-орын | Есеп | 4-орын | ||||
| 1989 |  Нидерланд |
 Бразилия |
2:1 | Нидерланды |
 АҚШ |
3:2 Овертайм |
.svg){kind=small} Бельгия | ||
| 1992 |  Гонконг |
Бразилия |
4:1 | АҚШ |
 Испания |
9:6 |  Иран | ||
| 1996 | Испания |
Бразилия |
6:4 | Испания |
 Ресей |
3:2 |  Украина | ||
| 2000 |  Гватемала |
Испания |
4:3 | Бразилия |
 Португалия |
4:2 | Ресей | ||
| 2004 |  Тайвань |
Испания |
2:1 |  Италия |
Бразилия |
7:4 |  Аргентина | ||
| 2008 | Бразилия |
Бразилия |
2:2 (4:3, Пенальти) |
Испания |
Италия |
2:1 | Ресей | ||
| 2012 |  Тайланд |
Бразилия |
3:2, Овертайм |
Испания |
Италия |
3:0 |  Колумбия | ||
| 2016 | Колумбия |
Аргентина |
5:4 | Ресей |
Иран |
2:2 (4:3, Пенальти) |
Португалия | ||
| 2021 |  Литва |
Португалия |
2:1 | Аргентина |
Бразилия |
4:2 |  Қазақстан | ||
Футзалдан Еуропа чемпионаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Футзалдан Еуропа чемпионаты - УЕФА ұйымдастыруымен төрт жыл сайын өтетін халықаралық турнир. Чемпионатқа 16 команда қатысады. 2022 жылға дейін чемпионат екі жылда бір рет өтетін. Қатысушылар саны 12 ұлттық құрамамен шектелетін. 2017 жылы УЕФА Атқарушы комитеті Хелбсинки қаласында өткен кездесуде Еуропа чемпионатын төрт жыл сайын, ал қатысушылар санын 16 командаға дейін жеткізу туралы шешім қабылдады. 16 команданың қатысуымен турнир бірінші рет 2022 жылы өтті.
| Жылы | Қабылдаған ел | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Чемпион | Есеп | Вице-чемпион | 3-орын | Есеп | 4-орын | |||
| 1996 |
Кордова, Испания |
Испания |
5:3 | Ресей |
Бельгия |
3:2 | Италия | |
| 1999 |
Гранада, Испания |
Ресей |
3:3 (4:2) пенальти |
Испания |
Италия |
3:0 | Нидерланд | |
| 2001 |
Мәскеу, Ресей |
Испания |
2:1 | Украина |
Ресей |
2:1 | Италия | |
| 2003 | Аверса/Казерта, Италия |
Италия |
1:0 | Украина |
Испания |
Матч өтпеді |  Чехия | |
| 2005 | Острава, Чехия |
Испания |
2:1 | Ресей |
Италия |
3:1 | Украина | |
| 2007 |
Гондомар/Санту-Тирсу, Португалия |
Испания |
3:1 | Италия |
Ресей |
3:2 | Португалия | |
| 2010 |
 Будапешт/Дебрецен, Венгрия |
Испания |
4:2 | Португалия |
Чехия |
5:3 |  Әзірбайжан | |
| 2012 |
 Загреб/Сплит, Хорватия |
Испания |
3:1 (қосымша уақыт) |
Ресей |
Италия |
3:1 | Хорватия | |
| 2014 |
Антверпен, Бельгия |
Италия |
3:1 | Ресей |
Испания |
8:4 | Португалия | |
| 2016 |
 Белград, Сербия |
Испания |
7:3 | Ресей |
Қазақстан |
5:2 | Сербия | |
| 2018[1] |
 Любляна, Словения |
Португалия |
3:2 (қосымша уақыт) |
Испания |
Ресей |
1:0 | Қазақстан | |
| 2022[2] |
Амстердам, Гронинген |
Португалия |
4:2 | Ресей |
Испания |
4:1 | Украина | |
Футзалдан Чемпиондар лигасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
2018/19 маусымнан бастап футзалдан УЕФА Кубогы атауын Футзалдан УЕФА Чемпиондар лигасы деп өзгертілді. 2017/18 жылғы маусымнан бастап Чемпиондар лигасына қатысушы рейтингісі ең жоғары үш ел екі клубтан ұсына алады. Сонымен қатар егер ағымдағы чемпион рейтингісі жоғары үш елдің бірінен болса, онда төртінші орындағы ел де екі клуб қатыстыра алады.
Турнирдің форматы алдына ала, негізгі және элиталық раундтан тұрады. Ең соңында төрт клуб финалдық ойындарды ойнайды.
.svg){kind=small}
Футзалдан әйелдер арасында Еуропа чемпионаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Футзалдан Еуропа U19 чемпионаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Футзалдан 19 жасқа дейінгі ойыншылар арасында Еуропа чемпионаты тұңғыш рет 2019 жылы өткізіле бастады. Турнир әр екі жыл сайын тақ жылдары өткізіледі.
Еуро 2022[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Короновирус пандемиясы себебінен чемпионат 2021 жылы өтпеді, сондықтан 2022 жылы өткізілді. Чемпионат РигадаЛатвияда өтті. Финалда Испания мен Португалия құрамалары ойнап, қосымша уақытта 6:2 есебімен Испания чемпион атанды. Қазақстан құрамасы негізгі раундта ойнамады.
Еуро 2019[өңдеу | қайнарын өңдеу]
2019 жылы чемпионат Латвияда өтті. Финалда Хорватия мен Испания құрамалары кездесті. 1:6 есебімен Испания құрамасы жеңді.
Футзалдан Қазақстан чемпионаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Футзалдан Қазақстан чемпионаты – бұл жыл сайын өтетін елдегі ең жоғарғы деңгейдегі футзал лигасы. 2022-23 жылғы маусымда 10 команда қатысқан болатын. Ал 2023-24 маусымында чемпионатта 11 команда қатысты. Абай облысынан "Семей" футзал клубы құрылып, чемпионатқа қосылды. Он екінші команда ретінде Қарағанды облысының атынан жаңа команда қосылады деп күтілді. Олардың арасында Тұлпар, Шахтер және Биосфера аттары аталды. Бірақ чемпионат басталар алдында Қарағандыдан клуб қосылмайтындығы хабарланды. Сонымен қатар 2023 жылдың желтоқсан айында Бірінші лига құрылды. Онда 5 команда қатысты. Олардың арасында Тұлпар, Биосфера, Омега, ТЧЭ-14, КазГАСА.
Футзалдан Қазақстан кубогы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Футзалдан оқушылар арасындағы Әлем чемпионаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
2023 жылғы 8-17 қазан аралығында Сербияның астанасы Белград қаласында Халықаралық мектеп спорт федерациясының (International School Sport Federation) ұйымдастыруымен Футзалдан оқушылар арасындағы Әлем чемпионаты (ISF World School Futsal Championship 2023) ұйымдастырылды[5].
Әдебиеттер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Руководство УЕФА для тренеров по футзалу
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ UEFA Futsal EURO 2018 Tournament Review.
- ↑ UEFA Futsal EURO 2022. Technical Report.
- ↑ UEFA Futsal Champions League 2022. Technical Report. Тексерілді, 11 қазан 2023 жыл.
- ↑ UEFA FUTSAL CHANPIONS LEAGUE 2021. TECHNICAL REPORT.
- ↑ ISF WORLD SCHOOL FUTSAL CHAMPIONSHIP 2023. Bulletin 1. Тексерілді, 11 қазан 2023 жыл.