Жаңаөзен
| Қала | |||
| Жаңаөзен | |||
 | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Ел | |||
| Облысы | |||
| Ішкі бөлінісі |
Шағын аудандар | ||
| Әкімі |
Жансейіт Қайнарбаев | ||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Координаттары |
43°18′ с. е. 52°48′ ш. б. / 43.300° с. е. 52.800° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 43°18′ с. е. 52°48′ ш. б. / 43.300° с. е. 52.800° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
| Құрылған уақыты |
1964 | ||
| Алғашқы дерек | |||
| Бұрынғы атаулары |
Новый Узень | ||
| Қала статусы |
1968 | ||
| Жер аумағы |
51,5 км² | ||
| Климаты |
Шұғыл континентті, Құрғақшыл | ||
| Уақыт белдеуі | |||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны |
74 357[1] адам (2023) | ||
| Тығыздығы |
1435 адам/км² | ||
| Ұлттық құрамы | |||
| Конфессиялар |
Ислам | ||
| Этнохороним |
Жаңаөзендік | ||
| Ресми тілі | |||
| Сандық идентификаторлары | |||
| Телефон коды |
+7 2934 | ||
| Пошта индексі |
130200 | ||
| Автомобиль коды |
12 | ||
|
Жаңаөзен қаласының әкімдігі | |||
Жаңаөзен шекарасы
| |||
 Ортаққордағы санаты: Жаңаөзен | |||
Жаңаөзен — Маңғыстау облысындағы қала, қалалық әкімшілік орталығы. Облыс орталығы — Ақтау қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 150 км жерде, Маңғыстау үстіртінің оңтүстік-батыс етегіндегі жазық шөлді белдеуде орналасқан. Тұрғыны 74,4 мың адам (2023).
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Алпысыншы жылдардың басында Өзен кенорнына барлаушы-геологтар түпкілікті қоныстанып, өздерінің зерттеу-барлау жұмыстарын жоспарлы жүргізді. Қызылсайда алғашқы мекен-жайлар пайда болып, жан-жақтан халық жинала бастады. Алғашында жертөлелер мен вагондар орналастырылып, соңынан сол маңдағы жерқабақтардағы жұмыс тастарды тұрғын үй тұрғызуға пайдаланады. Сөйтіп барлаушы-геологтар мекені Өзен поселкесі пайда болды. Түбекті игерушілердің жанқиярлық еңбегі босқа кетпеді. Алпысыншы жылдары Өзен кенорнынан газ бен мұнайдың көзі ашылды. 1964 жылы қазіргі мұнайшылар қаласының қазығы қағылып, қала типтес жұмысшы поселкесі пайда болды. Онда Маңғыстау жарты аралында тұңғыш рет мұнай кәсіпшілігі басқармасы құрылды, бұл өлкеде екпінді құрылысшы бригадалары жасақталып, тұрғын үйлер мен мәдени нысандарды салу жұмыстары жүргізілді.
1968 жылы 21 қазанда Қазақ КСР Жоғары Кеңес Президиумының қаулысымен Гурьев (қазіргі Атырау) облысы құрамында Өзен ауданы құрылып Жаңаөзен поселкесі қала статусын алды.
Жаңаөзен оқиғалары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1989 жылы жергілікті халық сырттан келген жұмысшылардың қазақтарға қатысты кемсітушілігіне наразылық танытып бас көтерді. Кавказ ұлтының өкілдерін арнайы ұшақтармен көшірді. Халықтың бас көтеруі "Витязь" арнайы әскер жасағының күшімен тоқтатылды.
16 желтоқсан күні Жаңаөзен қаласының орталық алаңына еңбек дауына байланысты жеті айдан бері ереуілге шыққан Өзенмұнайгаз мекемесінің бұрынғы қызметкерлері мен жергілікті құқық қорғау органдары арасында болған қақтығыс. Құқық қорғау органдарының қызметкерлері тарапынан қару қолданылып, оқ атылды. Қаладағы тәртіпсіздіктер коммерциялық нысандар мен мемлекеттік органдардың ғимараттарына ауысты. Полиция оқ қару қолдануы салдарынан ереуілшілер тарапынан көп адам опат болып, көбі жараланды.
Халық саны[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Жаңаөзен қаласының және оған іргелес елді мекендердің (Теңге және Қызылсай селоларында, Рахат кентінде) туу көрсеткішінің есебінен жыл басынан бері 4500 адамға өсіп, халқының саны 130 000 адамды немесе облыс бойынша халық санының 22,2 пайызын құрайды. Жаңаөзен қаласының әкімшілік - аумақтық құрамына 2 селолық округ - Теңге (18700 адам) және Қызылсай (3500 адам), сондай ақ 2012 жылы жаңадан құрылған Рахат кенті (30800 адам) кіреді.
| Этнос | Саны, адам[3] | Пайыздық үлесі, % |
|---|---|---|
| Қазақтар | 149 092 | 98,67 |
| Орыстар | 1 008 | 0,66 |
| басқа этностар | 998 | 0,67 |
| Санақ жылы | Саны, адам | Ер адам саны | Әйел адам саны |
|---|---|---|---|
| 1989[4] | 48 339 | 23 765 | 24 574 |
| 1999[5] | 48 871 | 24 029 | 24 842 |
| 2009[5] | 91 332 | 45 079 | 46 253 |
| 2015[6] | 87 181[7] | - | - |
| 2019[5] | 81 581[7] | 44 259 | 37 322 |
Экономикасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Есепті кезеңде өнеркәсіптік кәсіпорындар қолданыстағы бағада 141,9 млрд. теңгенің өнімін өндірді. Өнеркәсіп өнімінің нақты көлем индексі 112,4 пайызды құрады. Жаңаөзен қаласының мұнай және газ өндіретін ірі кәсіпорындардың бiрі-"Өзенмұнайгаз" АҚ, "ҚазГӨЗ" ЖШС. 2012 жылдың сәйкес кезеңінен мұнай өндіру көлемі 457,4 мың тоннаны құрады немесе 2,9 пайызға көбейді.
Билік органдары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қала дәрежесіндегі әкімшілік бірліктің басшысы - әкім деп аталады. Әкімді Президент тағайындайды.
Транспорты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қаладан Солтүстік-Оңтүстік темір жол линиясы басталады (Жаңаөзен - Гызылгая - Берекет - Этрек - Горган бағыты).
Қала тұрғындары облыс орталығымен, басқа елді мекендермен автомобиль және темір жолдарымен қатынасады. Жаңаөзеннен Өзен — Атырау — Самара мұнай құбыры, Өзен — Сайөтеш — Бейнеу газ құбыры басталады. Қала Қиғаш — Атырау — Құлсары — Бейнеу — Сайөтеш — Өзен магистралдық су құбыры арқылы ауыз сумен қамтамасыз етіледі. [8]
Оқу орындары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қалада 6 колледж бен 1 лицей орналасқан.
Колледждер:[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Маңғыстау облыстық медицина колледжі
- Жаңаөзен мұнай мен газ колледжі
- "Лингва" тіл мен аударма колледжі
- Жаңаөзен политехникалық колледжі
- "Каспий" педагогика мен өнеркәсіптік технологиялар колледжі
- Жаңаөзен қызмет көрсету және жаңа технологиялар колледжі
Лицейлер:[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Жаңаөзен кәсіпқой лицейі
Мәдениет[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қалада қалалық мұражай, "Мұнайшы" мәдениет үйі, "Жалын" кинотеатры, "Өнер" МКҚК, кітапханалар бар. Қалаға іргелес Қызылсай мен Теңге селоларында "Шаңырақ" және "Атамұра" мәдениет үйлері бар.
Қалада қарауға тұрарлық жерлер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Бала мен дельфин скульптурасымен әшекейленген фонтан
- Тәуелсіздік алаңы
- Қашаған ескерткіші
- "Дулыға" алаңы
- Мұнайшылар аллеясы
- 1989 жылға арналған ескерткіш
- Мұнайшыларға арналған ескерткіш
Дін[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қалада және іргелес селоларда қалалық сүнниттік мешіті, Қызылсай мен Теңге селоларының сүнниттік мешіттері жұмыс істеуде. 2016 жылы қаладаға ең ірі "Әбіш-Қожа" мешіті ашылды.
Спорт[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Спорттық клубтар:[өңдеу | қайнарын өңдеу]
"Мұнайшы" футзал клубы футзалдан ҚР әуесқойлар чемпионатында өнер көрсетуде.
Спорт үйлері:[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Рахмет Өтесінов атындағы Дене - Шынықтыру Сауықтыру Комплексі.
- "Энергетик" Балалар мен Жасөспірімдер Спорт Мектебі.
Бауырлас қалалар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
| Қала | Жыл | Елі |
|---|---|---|
| Ақтау | 2012 |  Қазақстан
|
Белгілі адамдар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Жаңаөзенде тұрған әлде туған:
- Рахмет Өтесінов - Қазақ КСР еңбек сіңірген мұнайшысы
- Дәуіт Шайхисламов - қазақстандық шоумен,КВН қатысушысы
- Алтынай Сапарғалиева - қазақстандық әнші, Супер Старс KZ қатысушысы
- Luina - қазақстандық әнші
- Ақмарал Кемелханова - қазақстандық әнші
- Динара Бақтыбаева- қазақстандық кино актрисасы
- Аманкелді Жақау Өтешов - қазақстандық рэп өнерінің ірге тасын қалаушы, әнші, қала белсендісі
Галерея[өңдеу | қайнарын өңдеу]
-
Сауда нүктелері -
Мөлтекаудан -
Жаңаөзен -
Жаңаөзен -
Жаңаөзен
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- ↑ Қалалық әкімдік бойынша
- ↑ - 1989 жылғы Бүкіл кеңестік халық санағының қорытындылары. Мичиган университеті 2009. 1 том
- ↑ a b c - 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том Мұрағатталған 22 сәуірдің 2021 жылы.
- ↑ Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2015 жылдың басындағы саны Мұрағатталған 18 қыркүйектің 2020 жылы.
- ↑ a b Халық саны ауылдық елді мекендердегі тұрғындарды санамай берілген
- ↑ "Қазақ Энциклопедиясы"
| |||||||||||||||||||||||||
.svg)
| |||||||||||||||||
| ||||||