С5+1
| С5+1 | |
| Мүшелік: | |
|---|---|
| Ресми тілдері: |
қазақ, ағылшын, өзбек, түрікмен, қырғыз, тәжік |
.jpg)
С5+1 — бұл 2015 жылдан бастап Орталық Азияның бес елінің: Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түрікменстан және Өзбекстанның Сыртқы істер министрлері арасында, Америка Құрама Штаттарының Мемлекеттік хатшысымен АҚШ қатынастарын жақсарту және нығайту мақсатында жалпы алаңдаушылық тудыратын мәселелерді талқылау және жұмыс істеу үшін жыл сайын өткізіліп келе жатқан дипломатиялық саммит. Орталық Азиядағы бес мемлекетпен қарым-қатынас, сонымен қатар Орталық Азиядағы жекелеген ұлттар арасындағы қарым-қатынасты нығайту. Формат Ауғанстандағы соғыс, Сириядағы азамат соғысы, терроризмге қарсы соғыс, есірткі мен адам саудасына қарсы күрес, сауда қатынастарына қатысты экономикалық мәселелер, аймақтағы жұмыс орындарының өсуі және экологиялық мәселелермен күресу сияқты аймақтық мәселелерді талқылау үшін қолданылады.
С5+1 Америка Құрама Штаттарының 2014 жылдан бері АҚШ–Ресей қатынастары нашарлаған Ресейге қарсы Орталық Азия мемлекеттерінде ықпал ету әрекеті ретінде қарастырылады және АҚШ Ресейдің Кеңес Одағын қалпына келтіру амбициясы ретінде қабылдады.[1][2]
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Алты мемлекет арасындағы алғашқы кездесу 2015 жылдың 26 қыркүйегінде Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясының жетпісінші сессиясында өтті, онда АҚШ-тың сол кездегі Мемлекеттік хатшысы Джон Керри өзінің бес мемлекеттен келген сыртқы істер министрлерімен кездесіп, көпжақты диалог үшін жаңа платформа құрды. Біріккен Ұлттар Ұйымындағы кездесуден кейін, қазаннан қарашаға дейін Керри бес елдің әрқайсысына сапармен барды, бұл 1992 жылы Джеймс Бейкерден Кеңес одағынан тәуелсіздік алғаннан кейінгі осы елдерге Мемлекеттік хатшының алғашқы сапары болды.[3][4][5]
2015[өңдеу | қайнарын өңдеу]
С5+1 бірінші саммиті 1 қарашада Өзбекстанның Самарқанд қаласында өтті. Саммиттің нәтижесі алты елдің сауда, көлік және энергетика саласындағы ынтымақтастықты кеңейту туралы декларацияны қабылдауы болды. Тараптар сондай-ақ әріптестік пен ынтымақтастық туралы Бірлескен декларацияны жариялады, онда елдер өңірлік сауда, көлік және байланыс, энергетикалық байланыстар және транзиттік мүмкіндіктер саласындағы ынтымақтастықты, соның ішінде қолданыстағы объектілерді жаңғыртуды және жалпы ережелер мен регламенттерді ілгерілетуді жақсартатын болады. Керри саммитте АҚШ деп жариялады болашақ тәжірибелі су менеджерлерін оқытуға және аймақтағы суды тұрақты басқару үшін өзен бассейндерін жоспарлауға бағытталған Smart Waters деп аталатын бағдарламаны іске қосар еді..[6][7]
2016[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Екінші саммит 3 тамызда Вашингтонда өтті. Кездесудің өзі алты мемлекеттің әрқайсысы арасында дипломатиялық қатынастардың орнағанына жиырма бес жыл толды.[8]
Саммиттің нәтижесі АҚШ пен Орталық Азияның бес мемлекеті бес тиісті жобаны іске қосты, АҚШ он бес миллион долларға дейін қаржылық қолдау көрсетті. Жобаларға шетелдік террористік содырларға қарсы іс-қимыл мен аймақтағы зорлық-зомбылықты радикалдандыруға бағытталған жаһандық терроризмге қарсы форумның (GCTF) аймақтық диалогы кіреді. Диалог шетелдік террористік содырлар құбылысына тиімді әрекет ету үшін Гаага–Марракештің озық тәжірибелер туралы меморандумын жүзеге асыруға бағытталады. Орталық Азиядағы бизнестің бәсекеге қабілеттілігін арттыру бағдарламасы (CABC) Орталық Азия кәсіпорындарына үкіметтермен және сауда органдарымен жұмыс істеу, кәсіпорындарға тауарлар экспортын жеңілдету және тамақ өнімдерін өндіруді, өңдеуді және орауды жақсарту үшін капитал мен технологияларды тарту арқылы экспортты ұлғайтуды және жаңа нарықтарға шығуды жеңілдетуге бағытталған. Көлік дәлізін (TCD) дамыту Орталық Азиядағы шекаралар арқылы тауарларды тасымалдауға байланысты шығындар мен уақытты қысқартуға және бүкіл аймақ бойынша көлік және логистикалық қызметтердің сапасын арттыруға бағытталған. Болашақ энергетикасы-бұл бүкіл аймақ бойынша жаңартылатын энергиямен қамтамасыз ету, АҚШ стратегиялық энергетикалық жоспарлау, бәсекеге қабілетті сатып алу, энергетикалық интеграция, интеллектуалды ынталандыру, жаңартылатын энергия көздері және инновациялық қаржыландыру бойынша оқыту мен техникалық көмек көрсетеді. Ұлттық және аймақтық бейімделуді жоспарлауды қолдау Біріккен Ұлттар Ұйымының Климаттың өзгеруі туралы негіздемелік конвенциясына сәйкес бейімделу процесінде бес елге көмек көрсету арқылы аймақтың климаттың өзгеруінің салдарына бейімделу қабілетін арттыруға бағытталған.[9]
2017[өңдеу | қайнарын өңдеу]
2017 жылы екі саммит өткізілді. Біріншісі 26 шілдеде Тәжікстанның Душанбе қаласында өтті. Бұл саммит Орталық Азияның бес мемлекетінің Мемлекеттік хатшысы мен сыртқы істер министрлерінсіз алғашқы кездесу болды. Кездесу Ұлттық кітапханада өтті, АҚШ Р. Карл Пасхалл, терроризм мен зорлық-зомбылық экстремизміне қарсы күрес жөніндегі мемлекеттік департамент бюросының жедел саясат және әскери үйлестіру жөніндегі үйлестірушісінің орынбасары, сол кездегі АҚШ-тың Тәжікстандағы Елшісі Элизабет и.Миллардпен. Кездесуде терроризмге қарсы күрестегі өңірлік ынтымақтастыққа және өңірдегі шетелдік содырлардың қатерін жоюға байланысты қауіпсіздік проблемаларына басты назар аударылды.[10]
Екінші кездесу 22 қыркүйекте Нью-Йоркте Министрлер Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясының жетпіс екінші сессиясында Рекс Тиллерсонмен кездескен кезде өтті.[11]
2018[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Бесінші саммит 23 шілдеде Өзбекстанның Ташкент қаласында өтті. Бұл саммитке АҚШ Мемлекеттік хатшысы екінші рет қатыспады, бірақ кездесуді Өзбекстанның Сыртқы істер министрі Абдулазиз Камилов ашты. АҚШ-қа Мемлекеттік хатшының Орталық Азия бойынша көмекшісінің орынбасары Генри Эншер және сол кездегі АҚШ-тың Өзбекстандағы елшісі Памела Спратлен қатысты. Алты ел 2016 жылғы саммит кезінде келісілгендей, проблемаларды шешуге және ынтымақтастыққа деген адалдықтарын растады. Кездесуде сондай-ақ Америка Құрама Штаттарының бейбітшілік институтында қауіпсіздік мәселелері бойынша екі жұмыс тобы құрылды, олар радикалданудың алдын алуға қауымдастықтарды тартуға назар аударды.[12]
2019[өңдеу | қайнарын өңдеу]
2019 жылы екі С5+1 саммиті өтті. Біріншісі 21 тамызда Қазақстанның Нұр-сұлтан қаласында С5+1 жоғары деңгейдегі қауіпсіздік мәселелерін талқылауға орай өтті, онда елдер С5+1 платформасы мен бастамаларын қолдайтындықтарын растады. Бұл саммит мемлекеттік хатшы қатыспаған үшінші жағдай болды. Оның орнына Америка Құрама Штаттарын сол кездегі Мемлекеттік хатшының саяси мәселелер жөніндегі орынбасары Дэвид Хейл ұсынды.[13]
Екінші саммит 22 қыркүйекте Нью-Йоркте Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясының жетпіс төртінші сессиясында өтті. Саммит мемлекеттік хатшының АҚШ делегациясы бастаған Майк Помпеомен оралуымен және сыртқы істер министрлерімен кездесуімен ерекшеленді. Саммит 2015 жылдан бері айналысып келе жатқан мәселелер бойынша ынтымақтастық туралы әдеттегі келісімнен басқа, Помпео терроризмге қарсы күресті талқылай отырып, Қытайдың ұйғырлармен қарым-қатынасы туралы айтып: "терроризм тақырыбында әрі қарай, мен Қытайдың Шыңжаңдағы репрессиялық науқаны терроризммен байланысты емес екенін түсіндіргім келеді. Бұл Қытайдың әрекеті туралы-Қытайдың мұсылман сенімі мен өз азаматтарының мәдениетін жоюға тырысуы. Біз барлық елдерді Қытайдың ұйғырларды репатриациялау туралы талаптарына қарсы тұруға шақырамыз".[14]
2020[өңдеу | қайнарын өңдеу]
.jpg)
2020 жылы тағы екі саммит өткізілді. Біріншісі 3 ақпанда Өзбекстанның Ташкент қаласында өтті, онда Помпео мен Орталық Азия елдерінің Сыртқы істер министрлері Ауғанстандағы бейбіт процесті, шекараларды бірлесіп қорғауды және экономикалық және энергетикалық байланыстарды жақсарту жөніндегі өңірлік күш-жігерді талқылады. Помпео Сыртқы істер министрлерінің әрқайсысымен, сондай-ақ Қазақстан президенттері Қасым-Жомарт Тоқаевпен 2 ақпанда Нұр-сұлтан мен Өзбекстанда 3 ақпанда Шавкат Мирзиеевпен кездесті. Кездесу барысында Помпео бес елге Қытайға тым тәуелді болмауды ескертті, олардың бизнес жүргізу және несие беру тәжірибесін сынға алды, сонымен қатар Қытайдың Ұйғыр мен қазақ азшылықтарын қудалауы туралы айтты.[15]
Екінші саммит 30 Маусымда COVID-19 пандемиясына байланысты бейнеконференция режимінде өтті. Кездесу негізінен пандемияның экономикалық салдары туралы болды.[16]
2021[өңдеу | қайнарын өңдеу]
7 қаңтарда Америка Құрама Штаттарының, Қазақстанның және Өзбекстанның үкіметтері C5+1 шеңберінде іске асырылатын Орталық Азия инвестициялық серіктестігін құру туралы жариялады. АҚШ-та Халықаралық даму қаржы корпорациясы, "Астана" халықаралық қаржы орталығы және Өзбекстанның Инвестициялар және сыртқы сауда министрлігі алдағы бес жыл ішінде елдерге covid-19 пандемиясының зардаптарынан айығуға көмектесу үшін жеке сектордың дамуын қолдау және Орталық Азия мен жалпы өңірдегі экономикалық байланыстарды кеңейту үшін бір миллиард доллар тартуды жоспарлап отыр.[17]
Бірінші саммит 2021 жылдың 23 сәуірінде Сыртқы істер министрлері мен Мемлекеттік хатшы Энтони Блинкенмен виртуалды кездесу кезінде өтті. Қатысушылар АҚШ президентінің климат жөніндегі арнайы өкілі Джон Керримен топтың болашақ кездесуін өткізу туралы АҚШ ұсынысын құптады. Экономикалық мәселелер, қоршаған орта және энергетика, сондай-ақ қауіпсіздік бойынша C5+1 жұмыс топтарының маңыздылығын атап өтіп, C5+1 жұмыс топтары болашақ жоғары деңгейдегі диалог кездесулеріне шешімдер дайындау үшін сарапшылық деңгейде, соның ішінде кейінірек 2021 жылы тұрақты кездесуді жалғастырады деп келісті. Өзбекстан шілде айында қабылдайтын келесі кездесуде 2020 жылға арналған жұмыс бағдарламасы қарастырылады және қажет болған жағдайда түзетіледі. Ақырында, министрлер мен Мемлекеттік хатшы жыл соңына дейін қайта кездесуге келісті.[18]
Келесі саммит 15-16 шілде аралығында Өзбекстанның Ташкент қаласында өтті және 2019 жылдан бергі алғашқы күндізгі саммит болды. Америка Құрама Штаттарының атынан Элизабет Шервуд-Рэндалл қатысты, онда ол және сыртқы істер министрлері бірқатар қарапайым мәселелерді, соның ішінде 31 тамызға дейін күтілетін АҚШ әскерлерін Ауғанстаннан шығаруды талқылады.[19]
Тағы қараңыз[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Pluses and minuses of the C5+1 format. Central Asia-Caucasus Analyst (November 13, 2015).
- ↑ What Central Asia Means to the United States. The Diplomat (September 16, 2016).
- ↑ John Kerry lobbying Central Asian republics. DW (October 31, 2015).
- ↑ John Kerry Confronts Human Rights as He Zips Through Central Asia. The New York Times (November 3, 2015).
- ↑ New Format of Dialogue between the U.S. and Central Asian States: C5+1 Initiative. Eurasian Research Institute.
- ↑ Security, Connectivity, Water Management Discussed at C5+1 Ministerial Meeting in Uzbekistan. The Astana Times (November 2, 2015).
- ↑ Joint Declaration of Partnership and Cooperation by the Five Countries of Central Asia and The United States of America, Samarkand, Uzbekistan. United States Department of State (November 1, 2015).
- ↑ Washington C5+1 Ministerial Meeting Launches Five Projects Worth $15 Million. The Astana Times (August 5, 2016).
- ↑ U.S.-Central Asia (C5+1) Joint Projects. United States Department of State (August 3, 2016).
- ↑ C5+1 Meeting Held in Dushanbe. U.S. Embassy in Tajikistan (July 27, 2017).
- ↑ C5+1 FMs meet with U.S. Secretary of State Rex Tillerson in New York. AKIpress News Agency (September 25, 2017).
- ↑ C5+1 FACT SHEET: Central Asian-U.S. Forum to Enhance Regional Economic, Environmental, and Security Cooperation. U.S. Embassy in Uzbekistan (July 24, 2018).
- ↑ Joint Statement on the C5+1 High-Level Security Discussion in Nur-Sultan, Kazakhstan. U.S. Embassy in Tajikistan (August 22, 2019).
- ↑ Pompeo offers new areas of cooperation with Central Asia. News Central Asia (September 24, 2019).
- ↑ Pompeo, in Central Asia, Seeks to Counter China. Voice of America (February 3, 2021).
- ↑ U.S. Chair Statement of the June 30, 2020, C5+1 High-Level Dialogue. United States Department of State (June 30, 2020).
- ↑ C5+1 initiative aims to lift partners out of COVID-19 economic slump. Caravanserai (January 14, 2021).
- ↑ Meeting of the Ministers of Foreign Affairs of Central Asia and the United States in the format of C5+1. Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Tajikistan (April 23, 2021).
- ↑ Central Asian Foreign Ministers, U.S. Senior Officials Attend C5+1 Meeting in Tashkent. The Astana Times (July 15, 2021).
