Қазақстан — Үндістан қатынастары
 | |
 Қазақстан |
 Үндістан |
Қазақстан — Үндістан қатынастары (хинди भारत-कजाखस्तान संबंध) Үндістан Республикасы мен Қазақстан Республикасы арасындағы екіжақты қатынастарды білдіреді. Дипломатиялық қатынастардың маңызы 21 ғасырда 1990 жылдары пассивті болғаннан кейін өсті. Екі ел де Орталық Азия өңірінде ауқымды коммерциялық және стратегиялық әріптестікті дамытуға ұмтылуда.
Сипаттамалары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
 Үндістан
|
 Қазақстан
| |
|---|---|---|
| Халқы | 1 360 490 000 | 18 653 500 |
| Жер көлемі | 3 287 263 км² | 2 724 902 км² |
| Халық тығыздығы | 364 адам/км² | 6,82 адам/км² |
| Асатнасы | Нью-Дели | Астана |
| Ірі қалалары | Мумбаи, Дели, Бангалор,Ченнаи, Калькутта | Астана, Алма-Ата, Шымкент, Қарағанды |
| Басқару формасы | федеративтік парламенттік республика | Президенттік республика |
| Мемлекеттік тілдер | Хинди, ағылшын | қазақ, орыс — мемлекеттік органдарда ресми |
| Негізгі дін | зайырлы мемлекет | зайырлы мемлекет |
| ЖІӨ | 4,277 трлн АҚШ доллары (жан басына шаққанда 48,264 доллар) | 534,271 миллиард АҚШ доллары (жан басына шаққанда 2 28,514) |
| Валюта | Үнді рупиясы | Теңге |
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Үндістан қырғи қабақ соғыстың көп бөлігінде КСРО-ның ең жақын достық одақтастарының бірі болғанына қарамастан, 1992 жылы соңғысы ыдырағаннан кейін Қазақстанның Кеңес Одағынан тәуелсіздігін мойындады. Соңғы жылдары Үндістан бұрынғы кеңестік республикалар арасында екінші ірі ел болып табылатын және Орталық Азияда мұнай, табиғи газ және пайдалы қазбалардың мол қоры бар Елеулі аумақты алып жатқан Қазақстанмен сауда және стратегиялық байланыстарын кеңейтуге ұмтылды. Үндістан Қытай Халық Республикасының экономикалық және стратегиялық ықпалының өсуіне қатысты алаңдаушылықтан кейін байланыстарды кеңейтуге тырысты. 2002 жылы Нұрсұлтан Назарбаев Үндістанға ресми сапармен барды, сол жылы Үндістан Премьер-Министрі Атал Бихари Ваджпайи Қазақстанның бұрынғы астанасы Алматыда Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңестің саммитіне қатысты.[1]
Екіжақты қатынастарды дамыту[өңдеу | қайнарын өңдеу]
2003 жылғы жағдай бойынша Үнді–қазақстандық сауда көлемі 78 910 000 долларды құрайды. Сауданы нығайту үшін екі ел де Үнді-Қазақстан Бірлескен Іскерлік кеңесін құрды. Үндістан Құрманғазы мұнай кен орнындағы үлесті сатып ала алмаса да, Үндістанның Мұнай және табиғи газ корпорациясы Сәтбаев кен орнындағы үлесті сатып алуға ниетті. "ҚазМұнайГаз" қазақстандық ұлттық компаниясы ONGC-ге Сәтбаев пен Махамбет кен орындарын таңдауды ұсынды және Үндістанға атирау және Ахтау өңірлеріндегі мұнай-химия өнеркәсібі жобаларына қатысу туралы өтінішпен жүгінді. Екі ел де ақпараттық технологиялар, ғарыштық зерттеулер, банк дела және екіжақты сауда көлемін ұлғайту саласында кең ынтымақтастық пен коммерция құруға ұмтылды. Үндістан Қазақстанға 1 000 000 000 АҚШ доллары көлемінде несие ұсынды, ал соңғысы Үнді компанияларына ірі салық жеңілдіктерін берді. Қазақстан сондай-ақ сенімді сауда маршрутын қамтамасыз ету және Қазақстанның Үндістан порттарына жылы сумен коммерциялық және кеме қатынасын қамтамасыз ету үшін Иранмен және Түрікменстанмен Үндістанға көлік дәлізін құру туралы көпжақты келісім жасасуға ұмтылды.
Үндістан өзінің үлкен энергетикалық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін экологиялық таза балама ретінде өзінің азаматтық атом энергетикасын дамыту үшін жұмыс істейді. Қазақстанда атом энергиясын өндіруге қажетті уран көп болғандықтан, Үндістан Қазақстанмен берік қарым-қатынасты дамытуда. Үндістан Қазақстан Президентін 2009 жылдың қаңтарында Нью-Делиде Республика күнін атап өтуге шақырды.[2][3]
Сауда балансы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
| Сауда құны | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2010-11 | 2011-12 | 2012-13 | 2013-14 | 2014-15 | |||||
| Сауданың жалпы көлемі | $130,590,000 | $436,250,000 | $426,220,000 | $917,840,000 | $952,260,000 | ||||
| Үндістаннан Қазақстанға Экспорт | $172,160,000 | $244,390,000 | $286,230,000 | $261,510,000 | $250,590,000 | ||||
| Қазақстаннан Үндістанға Импорт | $138,420,000 | $191,860,000 | $139,990,000 | $656,330,000 | $701,570,000 | ||||
Үндістанның сауда және өнеркәсіп министрлігі 08.07.2015 ж[4]
| |||||||||
Үндістан Қазақстанға экспорттайтын негізгі тауарлар фармацевтикалық препараттар, медициналық бұйымдар, шай, телефон аппараттары, шикі темекі және құрылыс техникасы болып табылады. Қазақстаннан және Үндістан импорттайтын негізгі экспорттық тауарларға мыналар жатады: мұнай майлары, битуминозды минералдардан алынған майлар; радиоактивті химиялық элементтер; асбест және титан.[5]
Қазақстан 2015-19 жылдар ішінде 5000 тонна жеткізіп, Үндістанға уранның ірі жеткізушісі болып табылады.[6]
Гуманитарлық көмек[өңдеу | қайнарын өңдеу]
COVID-19[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қазақстан 2021 жылдың мамыр айында болған COVID-19 ауруының жаңа жағдайларының өсуіне жауап ретінде Үндістанға медициналық жабдықтар мен қорғаныс құралдарын жіберді.[7]
Стратегиялық ынтымақтастық[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Үндістан мен Қазақстан діни терроризм мен экстремизмге қарсы күресте, сондай-ақ өңірлік қауіпсіздікті нығайтуда тығыз ынтымақтастық орнатты. 2002 жылғы желтоқсанда қол қойылған бірлескен меморандум Қарулы Күштер офицерлерін даярлау, бірлескен әскери-өнеркәсіптік жобаларды әзірлеу және Үндістан мен Қазақстанның қорғаныс кәсіпорындары арасында әріптестік орнату сияқты бірлескен жобаларды іске асыруға мүмкіндік берді. Үндістан Қазақстанның солтүстік көршісі Ресейдің қарсылығына қарамастан, Қазақстанның Каспий теңізінде әскери-теңіз флотын құруға ұмтылысына қолдау көрсетіп, серіктес болды. Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 2009 жылғы қаңтарда Үндістанға барып, Үндістанмен азаматтық ядролық пактіге қол қойылды, оған сәйкес уранға бай Орталық Азия елі Үндістандағы Атом станцияларына отын жеткізетін болады.
Екі ел 2016 жылы Қазақстанда және 2017 жылы Химачал-Прадеш аймағында "Прабал Достық" бірлескен әскери оқу-жаттығуларын өткізді.[8][9]
Қазақстан және ТАПҮ[өңдеу | қайнарын өңдеу]
| Қазақстан және ТАПҮ | |
| Мүшелік: | |
|---|---|
 Қазақстан — Үндістан қатынастары Ортаққорда | |
Үндістан Қазақстанмен бес елдің бағыты бойынша отын жеткізілетін көмірсутек құбырын салу идеясын талқылады. Үндістан болашақта Ресейге дейін кеңейтілуі мүмкін құбыр тұжырымдамасын Сыртқы істер министрі Салман Хуршид пен оның қазақстандық әріптесі Үндістанға сапармен келген Ерлан Ыдырысовтың кездесуі кезінде ұсынды. Екі министр де алдағы айларда екі рет кездескенде — алдымен Алматыда Ауғанстан бойынша Ыстанбұл процесінің кездесу алаңында, содан кейін Хуршид мырзаның Қазақстан астанасына жеке сапары кезінде осы идеяға оралады.
Ұсынылған құбырдың ұзындығы шамамен 1500 км (930 миль) құрайды, бұл оны Түрікменстан-Ауғанстан-Пәкістан-Үндістан (ТАПҮ) жоспарланған құбырынан ұзағырақ етеді, ол үлгі болады. Ол бүгінде мұнай өңдеумен танымал Шымкент қаласының бұрынғы Жібек жолы керуен-сарайынан шығып, Өзбекстанға кіреді. Сол жерден ол Ауғанстанға бет алады, содан кейін Пәкістан арқылы Үндістанға ТАПИ құбырының бағыты бойынша жүреді. Шенеуніктердің айтуынша, қазіргі уақытта Орталық Азиядан көмірсутектерді тасымалдауға арналған құбырлардың көпшілігі Шығыс–Батыс осі арқылы өтеді. Бұл құбыр ТАПИ сияқты Солтүстік–Оңтүстік осі арқылы өтіп, Орталық Азиядан өндірілген көмірсутектер үшін Оңтүстік Азияға жаңа бағыт береді.[10]
Үндістанның Қазақстандағы елшілері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Раджив Сикри (1995-1999)
- Сайед Раза Хашим (1999-2002)
- Видя Сагар Верма (2002-2004)
- Ахсоке Кумар Мукерджи (2004-2007)
- Ашок Саджанхар (2007-2010)
- Ашок Кумар Шарма (2011-2014)
- Қатал Кумар Джейн (2014-2017)
- Прабхат Кумар (2017-2021)
- Шубхдаршини Трипати (2021-қазіргі уақытқа дейін)[11]
Қазақстанның Үндістандағы елшілері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- М. Исаев (1993-94)
- Р. Ибраев (1995-98)
- А. Шәкіров (1998-2004)
- Қ. Омаров (2004-09)
- Д.Қуанышев (2010-09. 2014)
- Б. Сәрсенбаев 6 қазан 2014-4 қыркүйек 2019
- Е. Әлімбаев 4 қыркүйек 2019-сәуір 2021
- Н. Жалғасбаев (2021 жылғы сәуірден бастап)
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Yermukanov, Marat (16 November 2004). "Kazakhstan-India relations - Partners or Distant Friends?". Eurasia Daily Monitor (The Jamestown Foundation) 1 (128). http://www.jamestown.org/edm/article.php?article_id=2368860. Retrieved 10 October 2008.
- ↑ India-Kazakhstan economic and commercial relations. Federation of Indian Chambers of Commerce and Industry.
- ↑ India, Kazakhstan to oil ties in IT, space, The Times of India (10 October 2006).
- ↑ Country Wise Trade from India. Mistry of Commerce & Industry India.
- ↑ India-Kazakhstan Relations. Government of India.
- ↑ 'We may scale up supply of uranium to India': Kazakhstan ambassador Bulat Sarsenbayev (ағыл.) (25 April 2019).
- ↑ Kazakhstan to deliver humanitarian assistance to India.
- ↑ Indian, Kazakhstan armies end joint military exercise in HP.
- ↑ India signs pact with Kazakhstan for uranium supply, The Times Of India (24 January 2009).
- ↑ India proposes hydrocarbon pipeline from Kazakhstan, The Hindu (6 March 2012).
- ↑ Посольство Индии в Казахстане (ағыл.). www.indembastana.gov.in. Тексерілді, 5 мамыр 2020.
