Джон Максвелл Кутзее
| Джон Максвелл Кутзее | |
| John Maxwell Coetzee | |
 Джон Максвелл Кутзее | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері |
Кейптаун, Капская провинциясы, ОАО |
| Азаматтығы |
ОАР Аустралия (2006-дан бері) |
| Мансабы |
романист, эссеист, лингвист, сыншы |
| Шығармалардың тілі |
ағылшынша |
| Марапаттары |
Букер сыйлығы (1983, 1999) Иерусалим сыйлығы (1987) Нобель сыйлығы Әдебиет саласындағы Нобель сыйлығы (2003) |
Джон Максвелл Кутзее, [1] көбінесе Дж. М. Кутзее, дұрысы Кутси (John Maxwell Coetzee, 1 (09) ақпан 1940 дүниеге келген, Кейптаун, ОАО) — оңтүстік африкалық жазушы, сыншы, лингвист. Екі рет Букер сыйлығымен марапатталған бірінші жазушы (1983 жылы «Михаэл К.-ның өмірі мен уақыты» романы үшін және 1999 жылы «Намыссыздық» романы үшін). 2003 жылғы Әдебиет бойынша Нобель сыйлығының лауреаты.
Өмірбаян[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Джон Максвелл Кутзее 1 (09) ақпан 1940 жылы Кейптаунда (Кейп, Оңтүстік Америка) ағылшын тілінде сөйлейтін африкандықтардың отбасында дүниеге келген. Оның әкесі Захарис Кутзее заңгер болған, үкіметте жұмыс істеген, ал анасы Вера Кутзее мұғалім болып жұмыс істеген. Жазушы өзінің жас кезін Кейптаунда өткізді. Автор 8 жаста болған кезде, оның әкесі жұмысынан айрылғаннан кейін оның отбасы Кейптаунның маңына көшіп келген.
Кутзее католиктік мектепті бітіріп, кейін Кейптаун университетінде математика және ағылшын тілін оқып, 1961 жылы математика және ағылшын тілдері бойынша үздік бакалавр дәрежесін алды. Кейптаун университетін 1963 жылы бітірген.
1962 жылы Кутзее Лондонға қоныс аударады, онда ол IBM-де бағдарламашы болып жұмыс істейді .
Кутзее Филипп Губертпен 1963 жылы үйленген, бірақ 1980 жылы ажырасқан. Олардың Николас (1966) ұлы және Гизела (1968) атты қыздары туылды. Николас 23-те апаттан қайтыс болды.
1960 жылдардың аяғында Коэтзи Америка Құрама Штаттарына барып, 1969 жылы Техас университетінде Самуил Бекеттің шығармашылығы бойынша диссертация қорғады, содан кейін Нью-Йоркте екі жыл бойы ағылшын тілі мен әдебиетінен сабақ берді. 1971 жылы Коэтзи Вьетнам соғысына қарсы наразылық акциясына қатысуына байланысты АҚШ-та тұруға рұқсат беруден бас тартты және Оңтүстік Африкадағы отанына оралды , ол 2002 жылға дейін Кейптаун университетінде ағылшын әдебиеті профессоры болып қызмет етті .
2002 жылы жазушы зейнетке шыққан кезде Оңтүстік Африкадан Австралияға, Аделаида қаласына қоныс аударып, құрметті профессор атағына ие болды және 2006 жылы 6 наурызда Австралия азаматтығын алды. Ол 2003 жылға дейін Чикаго университетінің Қоғамдық пікірді зерттеу комитетінде профессор болып қызмет етті.
Кутзее апартеид саясатына белсенді қарсы шықты және 2005 жылы терроризмге қарсы жаңа заңдарды апартеид режиміндегі заңдардан жақсы емес деп санап, сынға алды. Автор сонымен қатар жануарлар құқығын жақтайды және өзі вегетарианшы.
2011 жылы АҚШ-тағы Техас Университетінің Гарри Рансом зерттеу орталығы Кутзеенің жеке өмірі мен мансабының 50 жылын қамтитын жеке архивін 1,5 миллион долларға сатып алды.
Шығармашылық[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Кутзее өзін шығыс әдебиетінің өкілі, сондай-ақ оңтүстік африкалық жазушы ретінде көрсетеді. Оның романдары нәсілшілдік, этникалық және әлеуметтік теңсіздік, зорлық-зомбылық, нигилизм және паранойя сияқты мәселелерді көрсетеді. Сонымен қатар, автор осы мәселелердің барлығын белгілі бір билік режимімен байланыстырмайды. Әдетте, Кутзее өз шығармаларындағы оқиғалар өрбіген елді атамайды, дегенмен бұл оқиғалар Оңтүстік Африкада болады деп болжау қиын емес. Автор қандай да бір жолмен әлеуметтік мәселелерді аллегориямен сипаттайды.
Кутзее өзінің алғашқы романын 1974 жылы «Ымырт жерді» жариялады.
«Ел жүрегінде» (1977) романында қарт әйелі қайтыс болған әкесіне момындықпен қызмет етіп, ақиқат пен қиял әлемінің тоғысында біртіндеп адасып жүрген кейіпкердің иеліктен алыстауы мен жалғыздығы туралы әңгімеленеді. Ескі қызметшінің ойша ыдырауына сыртқы орта (елсіз африкалық вельд) формальды ғана емес, сонымен қатар «елдің жүрегінде» қалыптасқан ішкі, рухани вакуум болып табылады. Сондықтан орталықтың санаты тірек ретінде өзінің мағынасын жоғалтады.
«Варварларды күту» (1980) романында аты аталмаған империяның шетінде орналасқан шағын шекара қаласы, сондай-ақ шенеунік, осы қоныстың уақытша билеушісі, ерекше мүдделері бар, тұтқынға, даладан келген жабайы адамға ғашық болып, өзіне сынақтар қалған адамды өзінің күңі және қызметшісі етеді - оқиға империя мен варварлар арасындағы қарама-қайшылық аясында өрбиді.
«Михаэл К.-ның өмірі мен уақыты» романында азамат соғысы жүріп жатқан елде қоғаммен тіл табыса алмайтын адамның портреті жасалады. Кафкаескілік ерекшеліктері бар басты кейіпкер бақшаның кейпінде көрінеді, оның өмірлік мәні - «бақтарды сақтау». Михаэл үнемі Ф. Кафканы еске түсіретін барлық күштік қамалды айналып өтіп, үйге оралуға, «тамырға» оралуға тырысады.
Намыссыздық (1999) апартеидтен кейінгі кезеңдегі Оңтүстік Африка қоғамын, тәртіптің жоқтығын және соның салдарынан қатыгездікті сипаттайды. Бұл жазушының бүкіл әлемге әйгілі болған жетілген туындысы.
Автобиографиялық жұмыстардан кейін автор «Исаның балалық шағы» романын жазды (2013), онда ол постмодернизм ерекшеліктерімен сипатталған символизмге оралады. Бұл роман Исаның отбасы туралы дәстүрлі аңызды ирониялық түрде жоққа шығарады. Оқиға жаһандық апатты басынан кешірген белгісіз испан елінде патронаттық ананы іздеп жүрген баланың пайда болуынан басталады.
Жануарларды қорғау шаралары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Кутзее сонымен бірге жануарларға деген қатыгездікті сынап, жануарлар құқығын қорғауға арналған қозғалысты қолдаумен танымал. Бұл мәселеде, атап айтқанда, оның «Намыссыздық», «Жануарлардың өмірі» және «Элизабет Костелло» романдарында көрінеді.
Еуропалық парламенттің 2014 жылғы сайлауында ол Голландияның жануарларды қорғау партиясынан үміткер ретінде қатысқысы келді, бірақ сайлау комиссиясы оны тағайындаудан бас тартты.
Халықаралық вегетариандық одақ бойынша жазушы вегетарианшы[2] .
Библиография[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Көркем шығармалар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Ымырт жер / Dusklands (1974)
- Ел жүрегінде / In the Heart of the Country (1977)
- Варварларды күту / Waiting for the Barbarians (1980)
- Михаэл К.-ның өмірі мен уақыты / Life & Times of Michael K (1983)
- Фо мырза / Foe (1986)
- Темір дәуірі / Age of Iron ( 1990)
- Петербургтегі күз / The Master of Petersburg (1994) - Ф. М. Достоевский туралы роман
- Намыссыздық / Disgrace (1999)
- Элизабет Костелло / Elizabeth Costello ( 2003)
- Баяу адам / Slow Man (2005)
- Жаман жылдың күнделігі / Diary of a Bad Year (2007)
- Исаның балалық шағы / The Childhood of Jesus(2013)
- Исаның мектеп күндері / The Schooldays of Jesus (2016)
Көркем автобиография[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Провинциялық өмір көріністері / Провинциялық өмір көріністері (2011 ж.):
Эссе (non-fiction)[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- White Writing: On the Culture of Letters in South Africa (1988)
- Doubling the Point: Essays and Interviews (1992)
- Giving Offense: Essays on Censorship (1996)
- Stranger Shores: Literary Essays, 1986—1999 (2002)
- Inner Workings: Literary Essays, 2000—2005 (2007)
- Late Essays: 2006—2017 (London: Harvill Secker, 2017)
Аудармалар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- «A Posthumous Confession» Марселя Эманта (Marcellus Emants) (Boston: Twayne, 1976 және London: Quartet, 1986)
- «The Expedition to the Boabab Tree» Вильмы Стокенстрём (Wilma Stockenström) (Johannesburg: Jonathan Ball, 1983 және London: Faber, 1984)
- «Landscape with Rowers: Poetry from the Netherlands» (2004)
Алғы сөз[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Даниэль Дефоның «Робинзон Крузосына» кіріспесі (Oxford World's Classics)
- Грэм Гриннің «Брайтон мұз кәмпитіне» алғысөзі (Penguin Classics)
- Саул Беллоудың «Аспан мен жер арасына» алғы сөз (Пингвин классикасы)
- «Landscape with Rowers: Poetry from the Netherlands» жинағына алғы сөз (2004)
Кітап шолулары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- «The Making of Samuel Beckett» // The New York Review of Books. 30 April 2009. No. 56(7): 13-16 ([1]).
- Кітапқа шолу: Martha Dow Fehsenfeld and Lois More Overbeck (eds) (2009). The Letters of Samuel Beckett, Volume 1: 1929—1940. Cambridge University Press.
Фильмография[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дж. М. Кутзее үш кітабына көркем фильмдер түсірді:
- 1985 - Шаң / Dust (режиссер Марион Хенсел ) - «Ел жүрегінде» романы негізінде;
- 2008 - «Намыссыздық» / Disgrace (режиссер Стив Джейкобс ) - аттас роман негізінде;
- 2019 - « Варварларды күту» (режиссер Сиро Герра ) - аттас роман негізінде.
Марапаттар мен марапаттар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Иерусалим сыйлығының лауреаты (1987). Екі рет Букер сыйлығымен марапатталған бірінші жазушы (1983 жылы «Михаэл К.-ның өмірі мен уақыты» романы үшін және 1999 жылы «Намыссыздық» романы үшін).
2003 - Әдебиет бойынша Нобель сыйлығының лауреаты : «Кутзеедің романдары жан-жақты ойластырылған композициямен, бай диалогтармен және талдау шеберлігімен ерекшеленеді. Сонымен қатар, ол бәріне күмән келтіреді, Батыс өркениетінің қатал рационализмі мен жасанды моральын аяусыз сынға алады. Ол интеллектуалды адал және дұрыс пен бұрысты ажырату, таңдау азабы, әрекет пен әрекетсіздік мәселелерімен айналысады».
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ БРЭ/Кутзее Джон Максвелл. Басты дереккөзінен мұрағатталған 6 сәуір 2016.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 26 наурыз 2016.
- ↑ International Vegetarian Union (ағыл.)
Сыртқы сілтемелер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Джон М.Кетзи туралы Нобель комитетінің сайтындағы ақпарат . (ағыл.) - 17.08.2009.
- Алехнович А. С. Дж.М.Кетзидің «Варварларды күту» романының жанрлық ерекшелігі // Ақпараттық-гуманитарлық портал «Білім. Түсіну. Біліктілік». - 2010 жыл. - № 5 - филология.
| ||||||||||
