Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы
| Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы (ЕҚЫҰ) | |
| ағылш. Organization for Security and Co-operation in Europe; OSCE | |
 | |
|
| |
|
ЕҚЫҰ-ға мүше мемлекеттер | |
| Мүшелік: |
57 қатысушы мемлекет, |
|---|---|
| Штаб-пәтер: | |
| Ұйым түрі: | |
| Ресми тілдері: |
Ағылшын тілі |
| Басшылары | |
| Қазіргі төраға | |
| Демократиялық институттар және адам құқықтары басқармасы |
Маттео Мекаччи |
| БАҚ бостандығы жөніндегі өкіл |
Тереза Рибейро |
| Аз ұлттар істері жөніндегі Жоғарғы комиссар | |
| Бас хатшысы |
Хельга Шмид |
| Құрылуы | |
| Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі кеңес ретінде |
1973 жылдың шілдесі |
| Хельсинки келісімдері |
30 шілде – 1 тамыз 1975 ж |
| Париж хартиясы |
21 қараша 1990 ж |
| ЕҚЫҰ атауы өзгертілді |
1 қаңтар 1995 ж |
| osce.org | |
 Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы Ортаққорда | |
.svg)
Еуропадағы Қауіпсіздік және Ынтымақтастық Ұйымы (ЕҚЫҰ) (ағылш. Organization for Security and Co-operation in Europe; OSCE) — саяси диалог үшін арналған халықаралық ұйым. Негізгі мақсаты – жетілдірілген басқару мен демократиялық үрдіс негізіндегі аймақтық тыныштық пен қауіпсіздік. 3500 астам қызметкерлерінің басым бөлігі жерлердегі істермен айналысып, ал оның 10%-ға жуығы бас пәтерде отырады.
ЕҚЫҰ, Біріккен Ұлттар Ұйымы астындағы ад хок (Ad hoc) ұйым (VIII тарау), алдын ала ескерту, шиеленістерді тоқтату, тоқырау-менеджментіне және пост-конфликттік реабилитация істеріне аса назар аударады. Ұйым Еуропа, Кавказ, Орталық Азия, Солтүстік Американың 56 мемлекеттерін, яғни солтүстік жарты шардың көп елін қамтиды. Ұйым қырғи-қабақ соғыс кезінде Батыс – Шығыс форумы ретінде құрылған.
Қазақстан бұл ұйымға 1992 ж. 30 қаңтар мүше болып Хелсинкидегі Соңғы Актіне 8 шілде қол қойды. 2009 жылы осы ұйымды басқару үшін ниет еткен Қазақстан негізінен тек екі ел – АҚШ пен Құрама Патшалық қарсылығына тап болды. Осы елдердің ойынша Қазақстан адам құқығын, демократиялық құндылықтарды қорғау жөнінде әлі де көп еңбек ету керектігі айтылған. Қазақстан кандидатурысын ТМД елдерімен қатар Батыс Еуропа елдерінің көбісі (Германия, Италия, Нидерланд және Франция) қолдауда. 29 – 30 қарашаның Мадридте ЕҚЫҰ мүше-елдердің сыртқы істер министрлері кеңесінің (СІМК) 15-ші отырысында компромисс ретінде Қазақстан ТМД елдерінің ішінде алғашқысы болып ЕҚЫҰ төрағалығына 2009-да емес, 2010 жылы ие болатындығы хақында шешім қабылданды.
2022 жылдың 1 қаңтарынан бастап ұйымның төрағасы – Буяр Османи
Тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]20 ғасырдың 70-жылдары Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі кеңес негізінде құрылды. 1994 жылы Будапештте өткен мемлекеттер мен үкіметтер басшыларының кездесуінде аталған кеңесті Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым деп атау жөнінде шешім қабылданды.
Бұл — Еуропа, Азия және Солтүстік Америка құрлығының 55 мемлекетімен консенсус (бір ауыздылық) негізінде келіссөздер, кеңесулер өткізіп, саяси шешімдер қабылдауға арналған көп тарапты құрылым. Мүше мемлекеттер басшыларының кездесулерінде ұйым қызметінің басты бағыттарын айқындайтын негізгі құжаттар қабылдайды. Мұндай кездесу 2 жылда 1 рет өткізіледі. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның Министрлер кеңесі мән-маңызы жағынан екінші басшылық органы болып саналады. Оның мәжілісі мемлекеттер басшылары кездесуінің аралық кезеңінде жылына 1 рет өтеді.
Басшылық кеңесі саяси және жалпы бюджеттік сипаттағы мәселелерді талқылап, нақтылайды, оның мәжілісі Прага қаласында өтеді. Сондай-ақ, ол Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның экономикалық форумы ретінде де шақырылады.
Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның Тұрақты кеңесі – ағымдағы саяси шешімдерді қабылдайтын негізгі жұмысшы орган. Мүше мемлекеттердің тұрақты өкілдерінен құралады. Оның апталық мәжілістері Венада өтеді. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым органы – Қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастық форумы шеңберінде қарулану мен қарусыздануға бақылау орнату, өзара сенім мен қауіпсіздікті нығайту жөнінде келіссөздер жүргізеді. Ұйымның лауазымды басшысы – бас хатшы, оны Министрлер Кеңесі 3 жыл мерзімге тағайындайды. Сондай-ақ, ұйымның құрамында Аз ұлттардың ісі жөніндегі 9 жоғарғы комиссар, Демократиялық институттар мен адам құқылары жөніндегі бюро және Парламенттік ассамблея бар.
Мүше мемлекеттер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
| Мемлекет | Ұйымға кіруі | Хелсинкидегі Соңғы Актіне қол қойған | Париж хартиясына қол қойған |
|---|---|---|---|
 Албания |
19 маусым 1991 жыл | 16 қыркүйек 1991 жыл | 17 қыркүйек 1991 жыл |
 АҚШ |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Андорра |
25 сәуір 1996 жыл | 10 қараша 1999 жыл | 17 ақпан 1998 жыл |
 Армения |
30 қаңтар 1992 жыл | 8 шілде 1992 жыл | 17 сәуір 1992 жыл |
 Аустрия |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Әзербайжан | 30 қаңтар 1992 жыл | 8 шілде 1992 жыл | 20 желтоқсан 1993 жыл |
 Беларусь |
30 қаңтар 1992 жыл | 26 ақпан 1992 жыл | 8 сәуір 1993 жыл |
 Бельгия |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Босния және Герцеговина |
30 сәуір 1992 жыл | 8 шілде 1992 жыл | |
 Болгария |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Хорватия |
24 наурыз 1992 жыл | 8 шілде 1992 жыл | |
 Дания |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Финляндия |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Франция |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Грузия |
24 наурыз 1992 жыл | 8 шілде 1992 жыл | 21 қаңтар 1994 жыл |
 Германия |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Грекия |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Ватикан |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Исландия |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Испания |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Ирландия |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Италия |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Канада |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Кипр |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Қазақстан |
30 қаңтар 1992 жыл | 8 шілде 1992 жыл | 23 қыркүйек 1992 жыл |
 Қырғызстан |
30 қаңтар 1992 жыл | 8 шілде 1992 жыл | 3 маусым 1994 жыл |
 Латвия |
10 қыркүйек 1991 жыл | 14 қазан 1991 жыл | 6 желтоқсан 1991 жыл |
 Лихтенштейн |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Литва |
10 қыркүйек 1991 жыл | 14 қазан 1991 жыл | 6 желтоқсан 1991 жыл |
 Люксембург |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Нидерланд |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Норвегия |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Мальта |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Мажарстан |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Молдова |
30 қаңтар 1992 жыл | 26 ақпан 1992 жыл | 29 қаңтар 1993 жыл |
 Монако |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Өзбекстан |
30 қаңтар 1992 жыл | 26 ақпан 1992 жыл | 27 қазан 1993 жыл |
 Польша |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Португалия |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Румыния |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Ресей |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Сан-Марино |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Сербия |
25 маусым 1973 жыл | ||
 Словакия |
1 қаңтар 1993 жыл | ||
 Словения |
24 наурыз 1992 жыл | 8 шілде 1992 жыл | 8 наурыз 1993 жыл |
 Солтүстік Македония |
12 қазан 1995 жыл | ||
 Швеция |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Швейцария |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Тәжікстан |
30 қаңтар 1992 жыл | 26 ақпан 1992 жыл | |
 Түркия |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Түрікменстан |
30 қаңтар 1992 жыл | 8 шілде 1992 жыл | |
 Украина |
30 қаңтар 1992 жыл | 26 ақпан 1992 жыл | 16 маусым 1992 жыл |
 Ұлыбритания |
25 маусым 1973 жыл | 1 тамыз 1975 жыл | 21 қараша 1990 жыл |
 Эстония |
10 қыркүйек 1991 жыл | 14 қазан 1992 жыл | 6 желтоқсан 1991 жыл |
 Черногория |
25 маусым 2006 жыл | 1 қыркүйек 2006 жыл | |
 Чехия |
1 қаңтар 1993 жыл |
ЕҚЫҰ және Қазақстан
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі кеңестің тәжірибелерін бөлісу мақсатымен, оның негізгі принциптерін басшылыққа алуға міндеттеме қабылдап, екі жақты тығыз байланыс орнатты.
Хельсинкиде өткен Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымға қатысушы елдердің жоғары дәрежедегі кездесуінде бұл ұйымға жаңадан қосылған елдерге жан-жақты көмек көрсетуге арналған бағдарлама қабылданды. Бағдарламада Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымына қатысушы елдердің бай тәжірибесін жаңадан қосылған елдерге тарату жоспарланған. Осы бағдарлама аясында Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым басшылығының өкілдері Қазақстанға бірнеше рет (1992 – 99) іссапармен келді. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым басшыларының Қазақстанға алғашқы ресми сапары 1993 жылы болды. Делегацияны ұйымның сол кездегі төрағасы, Швеция сыртқы істер министрі Маргарет Аф Углас бастап келді.
Сапар нәтижесінде ұйымның Орталық Азиядағы ықпалы кеңейе түсті. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымына қатысушы елдер мемлекет және үкімет басшыларының жоғары дәрежедегі басқосуларына (1994 жылы Будапештте, 1996 жылы Лиссабонда өткен) Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев қатысып, Лиссабон саммитінің пленарлық мәжілісіне төрағалық етті. Қазақстан сыртқы істер министрі Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым сыртқы істер министрлер Кеңесінің мәжілісіне (1995 жылы Будапештте, 1997 жылы Копенгагенде, 1998 жылы Ослода) қатысып, онда Еуропадағы қауіпсіздік мәселелері мен Қазақстан ішкі саясатындағы реформалар барысы туралы сөз етілді.
Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымының Венада өткен (1999) Тұрақты кеңесінің мәжілісінде Қазақстан Сыртқы істер министрі баяндама жасады. Қазақстанның Венадағы тұрақты өкілдігі (1995) Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымының түрлі құрылымдарымен тығыз байланыс орнатқан. Алматыда Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымының өкілдігі ашылған. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Аз ұлттар жөніндегі бас комиссары Макс Ван Дер Стул Қазақстанға өзінің алғашқы сапарын 1994 жылы бастады.
1995 жылы екі рет болып, Қазақстанның барлық аймақтарын аралады. Іс жүзінде елдегі этносаралық қатынастардың қандай дәрежеде екенін көрді. Соның нәтижесінде, Локарнода (Швейцария, 1996) Макс Ван Дер Стулдың ұйымдастыруымен “Қазақстан: ХХI ғасыр табалдырығында біртұтас көпэтносты қоғам орнату” деген тақырыпта дөңгелек үстел; Алматыда “Жаңа тәуелсіздік алған мемлекеттерде этникалық қатынастарды жан-жақты жетілдіру” деген тақырыпта конференция өтті.
Мәжілістің аяқталуына арналған сөзінде Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Бас комиссары Қазақстан басшылығының елдегі этносаралық келісімді сақтау мен нығайтудағы табыстарын жоғары бағалады. Орталық Азиядағы адам құқығының қорғалуы жөнінде Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Демократилық институттар мен адам құқығы жөніндегі бюросының (Алматыда, 1994) семинары өтті. 1997 жылдың соңы, 1998 жылдың бас кезінде Алматыға Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Бас хатшысы Джонкарло Арагон, Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның қазіргі төрағасы, Польшаның сыртқы істер министрі Б.Горемек келді. Сапар барысында олар Қазақстан Президентімен, Премьер-Министрмен, Парламенттің палата Төрағаларымен, Қорғаныс және Сыртқы істер министрімен кездесулер өткізді.
Әскери қауіпсіздік — Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның қызметіндегі маңызды сала. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым шеңберінде Еуропадағы әскери күштер туралы келісім 1990 жылы жасалған. Оған Қазақстан 1992 жылы қосылды. Бұл Келісім Атлантикадан Оралға дейінгі ядролық емес құрлықтағы әскер және әуе күштерін халықаралық заңдармен шектеп отыруға арналған. Қазақстан Парламенті мүшелері 1996 жылдан бастап Стокгольмдегі Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Парламенттік ассамблеясының жұмыстарына араласып, ұйымға қатысушы елдер парламенттерімен тұрақты байланыс орнатқан.
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу] |
Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Category:Organization for Security and Co-operation in Europe |
Сыртқы сілтемелер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- Official website
- 2010 жылғы ЕҚЫҰ төрағасы - ресми торабы
- OSCE The U.S. Mission to the OSCE
- OSCE The OSCE Mission to Bosnia and Herzegovina
- OSCE POLIS Мұрағатталған 1 қарашаның 2011 жылы. Policing OnLine Information System
- Open Directory Project - OSCE directory category
- [1]United States Institute of Peace required for U.S. citizens hired by the Organization. Provides a detailed outline of the OSCE, with additional modules on each major area that it is involved in. Website freely available, but tests only given to those who have submitted applications.
- OSCEWatch a website run by the British Helsinki Human Rights Group (not an official Helsinki Committee)
- ODIHR OSCE's Office for Democratic Institutions and Human Rights
- OSCE Representative on Freedom of the Media
- OSCE eLearning unit created by ISRG — University of Innsbruck
Сурет
[өңдеу | қайнарын өңдеу]-
-
-
-
-
ODIHR
