Мартин Райл
| Мартин Райл | |
| ағылш. Martin Ryle | |
| Сурет:Martin Ryle.jpg | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | |
| Азаматтығы | |
| Ғылыми аясы | |
| Альма-матер | |
| Ғылыми жетекші | |
| Марапаттары |
|
Cэр Мартин Райл (ағылш. Martin Ryle; 27 қыркүйек 1918, Брайтон — 14 қазан 1984, Кембридж) — революциялық радиотелескоп жүйелерін жасап, оларды әлсіз радиосигналдарды дәл анықтау және жазу үшін пайдаланған британдық радиоастроном. 1974 жылы Энтони Хьюишпен бірге «радиофизикадағы алғашқы зерттеулері үшін» физика бойынша Нобель сыйлығының иегері.
Лондон корольдік қоғамының (1952)[1], КСРО Ғылым академиясының шетелдік мүшесі (1971), АҚШ Ұлттық ғылым академиясының (1975) мүшесі.
1946 жылы Райл мен Вонберг астрономиялық объектілердің интерферометриялық радиоөлшеулерін алғаш рет жариялады, дегенмен кейде мұндай алғашқы өлшемдерді сол жылы Сидней университетінде Джозеф Пози жасаған деп мәлімдейді. Жабдықты жетілдіре отырып, Райл ғаламдағы сол уақытта белгілі болған ең алыс галактикаларды анықтай алды. Ол сонымен қатар Кембридж университетінің радиоастрономиясының бірінші профессоры және Маллард радиоастрономиялық обсерваториясы негізін қалаушы директоры болды. 1972 жылдан 1982 жылға дейін Райл Ұлыбритания үшін Райл астрономы қызметін атқарды.
Өмірбаяны[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1939 жылы Оксфорд университетінде физика дәрежесін алғаннан кейін Райл Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде телекоммуникацияларды зерттеу мекемесінде радарларды дамыту бойынша жұмыс істеді. Соғыстан кейін ол Кембридж университетінің Кавендиш зертханасында қызмет атқарды. Оның Кембридждегі алғашқы жұмысының тақырыбы Күннің радио сәулеленуі болды. Оның қызығушылығы көп ұзамай басқа салаларға ауысады және нәтижесінде ол Кембридж астрофизикалық тобы бақылаудың жаңа әдісін әзірлеуі керек деп шешеді. Райл астрономиялық интерферометрия мен диафрагма синтезін жасау мен жетілдіруде қозғаушы күш болды, оның көмегімен радиоастрономия деректерінің сапасын жақсартуға орасан зор үлес қосылды. 1946 жылы ол бірінші көп элементті астрономиялық радиоинтерферометрді құрастырды.
Райл Кембридж радиосының астрономиялық тобы шығарған астрономиялық радиокөздердің маңызды каталогтарын дайындауға жетекшілік етті. Мысал ретінде радиокөздердің үшінші Кембридж каталогын келтіруге болады (3C), оның шығарылуы бірінші квазижұлдыздық объектілерді (квазарлар) ашуға көмектесті.
1948 жылдан 1959 жылға дейін Райл Кембриджде сабақ берді. Сонымен қатар, 1957 жылы ол Маллард радиоастрономиялық обсерваториясы директоры болды , 1959 жылы радиоастрономия профессоры. Ол 1952 жылы Лондон корольдік қоғамының мүшесі болып сайланды, 1966 жылы рыцарь атағына ие болды және 1972 жылдан 1982 жылға дейін Король астрономы болды. 1974 жылғы Нобель сыйлығы астрономиядағы жетістіктерді мойындау үшін алғаш рет «радио астрофизикадағы алғашқы зерттеулері үшін» деген тұжырыммен берілді. 1968 жылы Райл Лондондағы Грешем-колледжінде астрономия профессоры болды.
Райл 20 ғасырдың ең ұлы астрономдарының бірі болды. Онымен жұмыс істеу қиын болды деп есептеледі — ол Кавендиш зертханасының басқа мүшелерінің араласуын болдырмау және пікірталасқа тартылмау үшін Маллард радиоастрономиялық обсерваториясында кеңседе жиі жұмыс істеді, өйткені Райл өте темпераментті адам болды. Райл Кембридж радиоастрономия қоғамдастығындағы жетекші позициясын жоғалтып алуы мүмкін деп алаңдады, өйткені басқа топтар жақсы қаржыландырылды, сондықтан ол Кембридж тобының артықшылығын сақтау үшін диафрагма біріктіру әдістерінің айналасында құпиялылық атмосферасын жасады.
Райлдың Астрономия институтының қызметкері Фред Хойлдың Хойлдың стационарлық ғалам теориясына қатысты көзқарастарымен бөліспегені және бұл факт кейде 1960 жылдардағы Кавендиш тобы мен Астрономия институтының ынтымақтастығына кедергі келтіргені белгілі.
Райл ядролық қарудың таралуы туралы бірнеше кітаптың авторлары болды, онда ол Жер планетасын толық ядролық жойылудан құтқарудың жалғыз жолы барлық атомдық құрылғыларды пайдалануға толық тыйым салу екенін дәлелдеді.
Марапаттары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Хьюз медалі (1954)
- Бейкер лекциясы (1958)
- Корольдік астрономиялық қоғамының алтын медалі (1964)
- Гутри медалі және сыйлығы (1964)
- Генри Дрейпер медалі (1965)
- Холвек сыйлығы (1965)
- Фарадей медалі (1971)
- Альберт Мишельсон медалі (1971)
- Моррис Либман сыйлығы (1971)
- А.С. Попов атындағы алтын медаль (1971)
- Корольдік медаль (1973)
- Кэтрин Брюс медалі (1974)
- Физика бойынша Нобель сыйлығы (1974)
Оның құрметіне атаулар
- Райл телескопы в радиообсерватории Малларда.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Ryle; Sir; Martin (1918 - 1984)(қолжетпейтін сілтеме) (ағыл.)
Әдебиет[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Колчинский И. Г., Корсунь А. А., Родригес М. Г. Астрономы: Биографический справочник. — 2-ші бас., өңд. және тол. — К.: Наукова думка, 1986. — 512 б.
Сілтемелер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Нобель комитетінің сайтынан ақпарат (ағыл.) )
- М.Райл . «Жоғары ажырату қабілеті бар радиотелескоптар». Нобель дәрісі // Физика ғылымдарының жетістіктері, 117-том, 2-шығарылым, қазан 1975 ж.
| ||||||||||
- Алфавит бойынша тұлғалар
- Алфавит бойынша ғалымдар
- Файл сілтемесі бұзылған беттер
- 27 қыркүйекте туғандар
- 1918 жылы туғандар
- 14 қазанда қайтыс болғандар
- 1984 жылы қайтыс болғандар
- Кембриджде қайтыс болғандар
- Алфавит бойынша Нобель сыйлығының иегерлері
- Физикадан Нобель сыйлығының иегерлері
- Кембридж университеті түлектері
- КСРО Ғылым Академиясының шетелдік мүшелері
- АҚШ Ұлттық ғылым академиясының шетелдік мүшелері
- Лондон корольдік қоғамының мүшелері
- XX ғасыр физиктері
- Нобель сыйлығының иегерлері (Ұлыбритания)
- XX ғасыр астрономдары
- Оксфорд университеті түлектері
- Кембридж университеті ғалымдары