Джон Бардин
| Джон Бардин | |
| ағылш. John Bardeen | |
 | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері |
Мадисон, АҚШ |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері |
Бостон, АҚШ |
| Азаматтығы | |
| Ғылыми аясы | |
| Жұмыс орны |
Урбана-Шампейндегі Иллинойс университеті |
| Альма-матер |
Принстон университеті |
| Ғылыми жетекші | |
| Атақты шәкірттері | |
| Марапаттары |
|
Джон Бардин (ағылш. John Bardeen; 23 мамыр 1908, Мэдисон, Висконсин, АҚШ — 30 қаңтар 1991, Бостон, Массачусетс, АҚШ) — американдық физик, өмірінде екі Нобель сыйлығын алған бес адамның бірі; тарихтағы жалғыз ғалым физика бойынша екі Нобель сыйлығын алған: 1956 жылы Уильям Брэдфорд Шокли және Уолтер Браттейнмен транзистор үшін және 1972 жылы Леон Нил Купер және Джон Роберт Шриффермен бірге кәдімгі асқын өткізгіштердің іргелі теориясы үшін алған. Енді бұл теория Бардин — Купер — Шриффер теориясы немесе жай ғана БКШ-теория деп аталады.
АҚШ Ұлттық ғылым академиясының мүшесі (1954), Лондон корольдік қоғамының шетелдік мүшесі (1973)[1], КСРО Ғылым академиясының (1982).
Алғашқы жылдары және білімі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Джон Бардин АҚШ-тың Висконсин штатындағы Мэдисон қаласында Чарльз бен Алтеа Бардиннің отбасында дүниеге келген. Чарльз Бардин Висконсин университетінде анатомия профессоры болған және сол жерде медициналық мектепті ашуға көмектесті. Алтеа Бардин Дэви зертханалық мектебінде сабақ берді және үйленгенге дейін интерьерді безендіру фирмасын басқарды. Тұрмысқа шыққаннан кейін ол өнер әлемінің белді тұлғасына айналды.
Бардиннің математикалық таланты өзін ерте сезінді. Оның жетінші сыныптағы математика пәнінің мұғалімі Бардинді қиын есептерді шешуге талпындырды, ал кейіннен Бардин оған «математикаға деген қызығушылығын бірінші болып оятқаны үшін» алғыс айтты.
Бардин мектепті 15 жасында тастап кетті, бірақ ол оқуды бірнеше жыл бұрын бітіруі мүмкін еді. Мектепті аяқтаудың кешігуіне басқа мектепте қосымша пәндерді тыңдауы, сондай-ақ анасының қайтыс болуы себеп болды. 1923 жылы Висконсин университетіне түсті.
Колледжде ол Зета-Пси (ағылш. Zeta Psi) бауырластығына қосылды. Ол талап етілетін кіру жарнасының бір бөлігін бильярд ойнау арқылы тапты.
Бардин 1928 жылы электротехника мамандығы бойынша бакалавр және магистр дәрежесін алды. Ол өзін қызықтырған физика — математика бойынша лекциялардың барлық курстарына қатысып, университетті 5 жылда — әдеттегіден бір жылға ұзағырақ бітірді. Бұл оған бір уақытта Лео Питерстің жетекшілігімен магистрлік диссертациясын жазуға мүмкіндік берді. Оның математика бойынша оқытушылары Уоррен Уивер мен Эдвард Ван Влек болды. Негізгі физикадан тәлімгері Джон Хазбрук Ван Флек болды, бірақ ол сондай-ақ Поль Дирак, Вернер Гейзенберг және Арнольд Зоммерфельд сияқты ғалымдар оған үлкен әсерін тигізді.
Бардин оқуын аяқтағаннан кейін Висконсин штатында біраз уақыт тұрып, зерттеуін жалғастырды, бірақ содан кейін Питтсбургте орналасқан Gulf Oil компаниясының зерттеу бөлімшесі — Gulf Research Laboratories-те үш жыл жұмыс істеді. Бұл жұмыс оны қызықтыруды тоқтатқаннан кейін ол Принстон университетінің математика бойынша магистратура бағдарламасына өтініш беріп, қабылданды.
Бардин магистрант ретінде математика мен физиканы оқыды, содан кейін Нобель сыйлығының лауреаты Юджин Вигнер кезінде қатты денелер физикасы бойынша математикалық физика бойынша докторлық дәреже (физика және математика ғылымдарының кандидаты сияқты) үшін диссертация жазды. Ол 1936 жылы Принстоннан диплом алды. Әкесінің қайтыс болуына байланысты Бардин Гарвард университетінде постдокторлық стипендия бойынша жұмысты бастамас бұрын диссертациясын аяқтай алмады және оны бірінші семестрде аяқтауға мәжбүр болды.
Отбасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Принстонда Питтсбургтегі ескі досына қонаққа барған кезде ол Джейн Максвеллді кездестірді. Олар Принстоннан кеткенге дейін үйленді. Олардың Джеймс, Уильям және Элизабет атты үш баласы және алты немерелері болды. Ұлдары — физиктер Джеймс Бардин және Уильям Бардин.
Кейінгі өмірі мен мансабы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1938 жылдың күзінде Бардин Миннесота университетінің доценті қызметін атқарды.
1941 жылы дүниежүзілік соғыс басталып, Бардинді әріптестері АҚШ Әскери-теңіз күштерінің қару-жарақ зертханасына жұмысқа тұруға көндірді. Ол сонда төрт жыл жұмыс істеуі керек еді. 1943 жылы оған Манхэттен жобасына қатысу ұсынылды, бірақ отбасылық себептермен одан бас тартты. Артиллериялық зертханадағы қызметі үшін «Мақтаулы азаматтық қызметі үшін» медалімен марапатталды.
Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін Бардин академияға оралуға тырысты. Алайда, Миннесота университеті жас саланың — қатты дене физикасының маңыздылығын түсінбеді. Оған тек аз ғана жалақы ұсынылды. Оның қатты дене физикасы туралы білімі Бардинді қатты дене бөлімін ашқан Белл зертханасы үшін баға жетпес етті. Университет оның зерттеулеріне қолдау көрсетпегенін ескере отырып, ол 1945 жылы Белл зертханасының қызықты ұсынысын қабылдауға шешім қабылдады.
Белл зертханалары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1945 жылдың қазан айында Бардин Белл зертханасында жұмыс істей бастады. Ол отбасымен бірге Нью-Джерсидегі Саммит қаласына көшті, ол Мюррей Хилл зерттеу кампусының автобусында болды. Ол бұрын ағасы арқылы танысқан Уолтер Браттайнмен қайтадан дос болды. Браттайнның ағасы да Принстонда аспирантурада оқыған. 1947 жылы 23 желтоқсанда Бардин, Браттейн және Уильям Шокли (бардиннің сол кездегі менеджері) транзисторды жасады.
Академиялық шеңберге оралу[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Бардин Иллинойс университетінің инженерлік факультетіне 1951 жылы қосылды. Бардиннің бірінші аспиранты 1962 жылы алғашқы көрінетін лазер мен жарықдиодты ойлап тапқан Ник Холоньяк (1954) болды.
Леон Купер және Роберт Шриффермен бірге Бардин кәдімгі асқын өткізгіштер теориясымен жұмыс істеді, бұл олардың атымен — БКШ теориясы аталды. Осы жұмысы үшін 1972 жылы Нобель сыйлығының лауреаты атанды.
Бардин 1971 жылы «Қатты денелердің өткізгіштігін түсінуге, транзисторды ойлап тапқаны және асқын өткізгіштіктің микроскопиялық теориясына қосқан зор үлесі үшін» IEEE Құрмет медалін алды.
Бардин қарапайымдылығымен танымал болған. Иллинойс штатында 40 жылға жуық профессор болғанына қарамастан, оның көршілері мен студенттері оны негізінен пикниктері үшін еске алды, ол достарына тамақ әзірледі, олардың көпшілігі университеттегі жетістіктерінен бейхабар еді. Иллинойс университетінің инженерлік бөліміндегі аула оның құрметіне аталған.
Ксерокс[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Бардин Ксерокс корпорациясының маңызды кеңесшісі болды. Өзінің тыныш мінезіне қарамастан, ол Ксерокс менеджерлерін Калифорниядағы Ксерокс Парк зерттеу мекемесіне қолдау көрсетуге көндіріп, оған тән емес қадам жасады, бұл кезде бас компания оның зерттеу орталығының пайдасы жоқ деп есептеді.
Өлім[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Бардин 1991 жылы 30 қаңтарда жүрек ұстамасынан қайтыс болды.
Марапаттау және мойындалу[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- 1952 — Стюарт Баллантайн медалі
- 1954 — Джон Скотт медалі
- 1954 — Оливер Бакли сыйлығы
- 1956 — Физика бойынша Нобель сыйлығы
- 1962 — Фриц Лондон сыйлығы
- 1965 — АҚШ Ұлттық ғылым медалі
- 1971 — IEEE Құрмет медалі
- 1972 — Физика бойынша Нобель сыйлығы
- 1973 — Джеймс Мэдисон медалі
- 1975 — Франклин медалі
- 1977 — Президенттің Бостандық медалі
- 1983 — Вашингтон сыйлығы
- 1984 — NAE негізін қалаушылар сыйлығы
- 1987 — М. В. Ломоносов атындағы Үлкен алтын медаль
- 1988 — Гарольд Пендер сыйлығы
Шығармалар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Дж. Бардин, Дж. Шриффер Асқын өткізгіштікті зерттеудегі жаңалық = Recent developments in superconductivity. / Ауд. Н.И.Гинзбург. В.Л.Гинзбург пен Л.П.Горков ред. — М. : Физматғыз, 1962 — (Физиканың қазіргі мәселелері).
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Bardeen; John (1908—1991)(қолжетпейтін сілтеме) (ағыл.)
Әдебиет[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Храмов Ю. А. Бардин, Джон // Физики : Биографический справочник / Под ред. А. И. Ахиезера. — Изд. 2-е, испр. и доп. — М. : Наука, 1983. — С. 23. — 400 с. — 200 000 экз.
- Бардин (Bardeen) Джон // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- Hoddeson, Lillian and Vicki Daitch. True Genius: the Life and Science of John Bardeen. National Academy Press, 2002. (ISBN 0-309-08408-3)
- Биография Джона Бардина (ағыл.)
Сілтемелер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Өмірбаяны (ағыл.)
- Нобель сайтындағы ақпарат: 1956, 1972 ж (ағыл.))
- Nobel-Winners.com сайтынан өмірбаяны (ағыл.))
- IEEE тарихи орталығының веб-сайтынан өмірбаяны (ағыл.))
- Бардинмен Принстондағы тәжірибесі туралы сұхбат
| ||||||||||
- Алфавит бойынша тұлғалар
- Алфавит бойынша ғалымдар
- 23 мамырда туғандар
- 1908 жылы туғандар
- Мадисонде туғандар
- 30 қаңтарда қайтыс болғандар
- 1991 жылы қайтыс болғандар
- Бостонда қайтыс болғандар
- Алфавит бойынша Нобель сыйлығының иегерлері
- Физикадан Нобель сыйлығының иегерлері
- АҚШ электротехниктері
- Үндістан Ұлттық ғылым академиясының шетелдік мүшелері
- Жапон ғылым академиясының құрметті мүшелері
- КСРО Ғылым Академиясының шетелдік мүшелері
- Лондон корольдік қоғамының шетелдік мүшелері
- Венгр ғылым академиясының мүшелері
- Америка өнер және ғылым академиясы мүшелері
- АҚШ Ұлттық ғылым академиясының мүшелері мен корреспондент мүшелері
- Нобель сыйлығының иегерлері (АҚШ)
- Азаттық президенттік медалінің иегерлері
- АҚШ Ұлттық ғылым медалімен марапатталғандар
- Принстон университеті түлектері
- Физиктер
- АҚШ физиктері
- XX ғасыр физиктері