Панджаби

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Панджаби

Елдер

 Пәкістан,  Үндістан Пенджаб, Харьяна, Дели
Сөйлеушілер саны Үндістанда 28-ден астам миллион адам (28 163 600 [1] SIL; 29 102 477 [2]); Пәкістанда 60-тан астам миллион сөйлеуші (60 600 000 [3] (SIL); 76 335 300 человек (44.15 % населения) [4]
Санаты (категориясы)
Әліпбиі гурмукхи, шахмукхи (араб әліпбиіне негізделген), деванагари
Ресми мәртебе
Ресми тіл Пенджаб штаты
Тілдер коды
ISO 639-1:

pa

ISO 639-2:

pan

ISO 639-3:

pan

Шығыс панджаби және Батыс панджаби тілдері таралу картасы)

Пенджаби немесе шығыс панджаби (pañjabī; пандж. ਪੰਜਾਬੀ, бат-пәндж. پنجابی; қазақтілді әдебиетте пенджаби, пенджаби тілі, пенджаб тілі) — пенджаби және джат халықтарының тілі. Үнді-еуропалық тілдер семьясының үнді-арий тілдеріне жатады. Үндістанның ресми тілдерінің бірі.

Сөйлеушілердің таралуы және көптігі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Пәкістанның шығыс бөлігінде, сондай-ақ Үндістанның солтүстік-батыс және басқа аймақтарында (негізінен Пенджаб штатында, сонымен қатар көршілес Харьяна және Химачал-Прадеш штаттарында) таралған. Үндістанда шамамен 28—29 миллион адам сөйлейді. Пенджаби тілінде сөйлейтін ең ірі қалалар: Амритсар, Чандигарх, Джаландхар, Патиала .

Пәкістанда 2008 жылғы халық санағы бойынша 76 миллионға жуық адам пенджаби тілінде сөйлейді. Атап айтқанда, Пенджаби тілінде Лахор тұрғындарының 86% және Исламабад тұрғындарының 71% сөйлейді.

Сонымен қатар, панджаб тілінде сөйлейтін шетелдіктер Үндістан мен Пәкістаннан тыс жерде тұрады.

Пенджаби тілінде сөйлейтіндердің жалпы саны өзгеруі мүмкін, өйткені кейбір ғалымдар оған тәуелсіз тілдер ретінде танылған Сираики, Догри және Потхохариді (Патиаладағы Пенджаби университеті) қосады.

Панджаби сөйлеушілер санының кемуі тәртібімен елдер тізімі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Орны Ел Сөйлеушілер саны
1  Пәкістан 80 540 000
2  Үндістан 28 200 000
3  Ұлыбритания 2,300,000
4  Канада 1,100,000
5  БАӘ 720,000
6  АҚШ 640,000
7  Сауд Арабиясы 620,000
8  Гонконг 260,000
9  Малайзия 185,000
10  ОАР 140,000
11  Мьянма 120,000
12  Франция 90,000
13  Италия 80,000
14  Тайланд 75,000
15  Жапония 75,000
16  Маврикий 70,000
17  Оман 68,000
18  Ливия 65,000
19  Бахрейн 60,000
20  Аустралия 50,000
21  Танзания 45,000
22  Кувейт 40,000
23  Германия 35,000
24  Кения 10 000
25  Сингапур 5670

Күйі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Пенджаби тілі — Пенджаб штатының ресми тілі.

Диалектілер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Пенджаби тілі бірнеше стандартты диалектілерге бөлінеді.

  • Маджи диалектісі (mājhī) әдеби пенджаби тілінің негізі. Маджи диалектілеріне амритсари (Амритсар қаласының ауданы), лахаури (Лахор, Сиалкот, Шакаргарх аудандары және ішінара Гужранвала аумағында), гурдаспури кіреді.
  • Джалландари, хошиарпури және капуртали диалектілері бар Доаби диалектісі (dōābī).
  • Малваи немесе мальваи диалектісі (mālwāī; Фирозпура, Лудхианы, Тава, Данаула ауданы).

Сонымен қатар, Ю. А. Смирнов дәстүрлі классификациядағы стандартты диалекттермен бірге қарастырылатын өтпелі (панжаби және батыс пенжаби тілдері арасындағы) диалектілерді анықтайды.

  • Повади немесе пуади диалектісі (pōwādhī; Банджара, Сархинда, Евама, Раджпура, Кхарара, Рупара, Курали аудандары).
  • Ратхи диалектісі (rāthhi).
  • Бхаттиани диалектісі (bhatthiāni; Фирозпур ауданы).

Жазуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Бастапқыда пенджаб тілінде арнайы ланда жазуы қолданылды. XVI ғасырда жазудың жаңа түрі пайда болды — гурмухи, бастапқыда сикх культінің мүдделеріне арналған. Гурмухи тонды білдіретін және әріпті буындық сипатқа ие және Үндістанда кең таралған. Пәкістанда — шахмухи жазуы.

Тілдік ерекшелігі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Фонетика[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Оның төрт реңктері бар: тегіс, жоғарылау, жұтқыншақ түсу және таза түсу, семантикалық және грамматикалық рөл атқарады. Тондар тілге тән емес және басқа арий тілдеріне тән емес; олар дауысты дыбыстардың әртүрлі дауыссыз дыбыстармен тіркесіп айтылуын қайта қарастыру нәтижесінде пайда болды. Пенджаб тілі флекционды-аналитикалық.

Дауысты дыбыстар
Бұрын. Кернеусіз алды. Орта. Кернеусіз артқ. Артқы
Жоғарғы. ਈ ī /iː/ ਊ ū /u/
Орташа жоғарғы. ਐ ē /eː/ ਇ i /ɪ/ ਉu /ʊ/ ਔ ō /oː/
Орт. ਅ a /ə/
Орташа төмен ਏ e /ɛː/ ਓ o /ɔː/
Төмен ਆ ā /aː/
Дауыссыз дыбыстар
Еріндік Еріндік-езулік Езулік Альвеолярлы Ретрофлексті Постальвеолярлы, /Палатальды Велярлы Жұтқыш
Жарылғыш ਪp

/p/ ਫ ph /pʰ/

b /b/

ਤt

/t̪/ ਥ /t̪ʰ/

d /d̪/

ਟṭ /ʈ/
ਠṭh /ʈʰ/
ਡḍ /ɖ/ ਕk /k/
ਖkh /kʰ/
ਗ g /g/
Африкаттар ਚ c /tʃ/
ਛ ch /tʃʰ/
ਜ j /dʒ/
Мұрын ਮм /м/ ਨ n /n/ ਣṇ /ɳ/ ਙ ñ /ɲ/ ਞ ṅ /ŋ/
Фрикативтер ਫ਼ f

/f/

ਸ s /s/ ਜ਼ z /z/ ਸ਼ ś /ʃ/ ਖ਼ x /x/ ਗ਼ ġ /ɣ/ ਹ h /h/
Жалғыз соққылы ਰ r /ɾ/ ੜ ṛ /ɽ/
Аппроксиманттар ਵv /ʋ/ ਯ y /j/
Бүйірлік аппроксиманттар ਲ l /l/ ਲ਼ḷ /ɭ/

Морфология[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Грамматикалық белгілері: дамыған жағдай жүйесі, кейбір сын есімдерді тек предикат қызметінде ғана өзгертетін, субъективті, жанама-объективті және қатынастық жағдайлардың болуы. Пенджабидің ең көне ескерткіші —сикхтердің қасиетті кітабы «Адигрант» (немесе «Грант Сахиб») XII —XVII ғасырлардағы шығармалар сериясы.

Синтаксис[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Пенджаби тіліндегі стандартты сөз тәртібі — SOV (Subject-Object-Verb)[5]. Пікірлер сөздер арасындағы қатынасты білдіру үшін қолданылады[6] .

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. Үлгі:Ethnologue
  2. Census of India (2001)
  3. Үлгі:Ethnologue
  4. Population by mother tongue (2008)
  5. Gill, Harjeet Singh and Gleason Jr, Henry A. (1969). A Reference Grammar of Panjabi. Patiala: Department of Linguistics, Punjabi University
  6. Wals.info. Басты дереккөзінен мұрағатталған 19 қыркүйек 2016.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 11 шілде 2016.

Сілтемелер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Әдебиет[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  • Смирнов Ю.А. Грамматика языка панджаби — М., 1976.
  • Смирнов Ю.А. Язык ленди — М., 1970.
  • Смирнов Ю. А., Обнаружение четвёртого тона в языке панджаби и фарингализованного характера другого, известного тона, «Уч. зап. Гос. института международных отношений», 1971, в. 7.
  • Gill Н. S., Gleason Н. A. A reference grammar of Panjabi — Hartford, 1963.
  • Duni Chandra Pañjãbï bhãshã dã wiãkarana — Chandigarth, 1964.
  • Smirnov U. A. The composite sentence Main problems — Chandigarh, 1966.
  • Smirnov U. A. Panjabi Kosh. v. 1—4 — Patiala, 1955—67.

Сілтемелер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

«Уикипедия» логотибі
«Уикипедия» логотибі

шығыс панджаб тілінде тілінде «Уикипедия» бөлімі бар
«ਮੁੱਖ ਸਫ਼ਾ»

Үлгі:Wiktionarycat

Сөздіктер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Софт[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Әр түрлі[өңдеу | қайнарын өңдеу]