Мазмұнға өту

Сары ұйғыр тілі

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Батыс ұйғыр тілі (Сары ұйғырлар тілі)
Елдер:

Қытай

Аймақтар:

Ганьсу Сунань-Ұйғыр автономды уез, Синьцзян-Ұйғыр автономды аудан

Сөйлеушілер саны:

4 600 (2007)[1]

Күйі:

Жойылуы қауіпті

Классификация
Санаты:

Еуразия тілдері

Алтай тілдері

Түркі тілдері
Солтүстік-Шығыс тілдері[2] (Northeastern Turkic[3])
Жазуы:

Қытай жазуы (?)

Тіл коды
ISO 639-1:

ISO 639-2:

tut

ISO 639-3:

ybe

Тағы қараңыз: Жоба:Лингвистика

Батыс ұйғыр тілі (кейбір нұсқада: сары ұйғырлар тілі) - түркі тілдерінің солтүстік-Шығыс тобына жататын тіл. Қытайдың Ганьсу Сунань-Ұйғыр автономды уез, Синьцзян-Ұйғыр автономды аудандарында таралған. Онымен 4 мыңдай адам сөйлейді. Айқын диалектілік белгілері жок, тек таулық және далалық говорларында дыбыстық, лексикалық ерекшеліктер кездеседі. Қазіргі таңда жазуы жоқ болып есептеледі. Кей мәлімет бойынша қытай жазуы қолданылады[4].

Бұл тілде Қытайдағы Ганьсу провинциясындағы Минхуа ұлттық автономды уезде тұратын «сары ұйғырлар» сөйлейді. Сары ұйғырлар б.з. 9 ғ-да Енисей қырғыздарынан жеңіліп, жер аударып бір бөлігі Шығыс Түркістанға (қазіргі Солтістік-Батыс Қытайдағы Синьцзян), қалғандары осы жерге келген. Фонетикасы мен лексикасы қытай тілінің, тибет тілінің әсерін қабылдаған. Сары ұйғыр тілі көне ұйғыр тіліне жақын деген болжам бар, оған сөз басында /-дің, шығыс септігінің-tin формасының, көне сан жүйесінін (11-ден 29-ға дейін) колданылуы, есімдіктің екі түрлі септелуі т. б. дәлел болады. 18 г. басына дейін сары үйғырлар көне ұйғыр әдеби тілін пай- далануы мүмкін, бірақ Тибеттің әсерімен көне ұйғыр жазуы ұмы- тылған. Қазір Сары ұйғыр тілі тұрмыстыкдеңгейде ғана колданылады.[5]. 19 ғ. соңында Г. Н. Потанин, С. Г. Э. Маннергейм, С. Е. Малова, Э. Р. Тенишев ғалымдармен зерттелген.

Бұл тілге ең жақын болып Пуйо қырғыз тілі болып есептеледі.

Дереккөздер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
  1. Western Yugur at Ethnologue (17th ed., 2013)
  2. Concise Encyclopedia of Languages of the World — revised. — Elsevier, 2010. — P. 1109. — ISBN 0080877753.
  3. The Mainz Meeting: Proceedings of the Seventh International Conference on Turkish Linguistics, тамыз 3-6, 1994 — Otto Harrassowitz Verlag, 1998. — P. 28. — ISBN 3447038640.
  4. Национальность югур
  5. Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы, «Сөздік-Словарь», 2005. ISBN 9965-409-88-9