Қазақстан демографиясы
Қазақстан халқы — Қазақстан Республикасының аумағын мекендейтін барлық тұрғындардың жиынтығы. 2023 жылғы 16 қарашадағы жағдай бойынша Қазақстан халқы 20 000 000 құрайды.[1] Бұл көрсеткіш бойынша Қазақстан әлемде алпыс екінші орында (62).
Қазақстандағы халық тығыздығы әлемдегі ең төмен елдердің бірі-7,05 адам/км2. Бірінші деңгейдегі әкімшілік-аумақтық бірліктердің ең жоғары тығыздығы Республикалық маңызы бар Алматы қаласында — 3131 адам/км2, ең азы — Ұлытау облысында — 1,25 адам/км2 байқалады. Алайда, егер соңғы уақытта елде болып жатқан демографиялық жарылыс байқалса, Қазақстан халқының тығыздығы 6-7 есе артады.Және шамамен 49,05 адам/км2 болуы мүмкін
2021 жылғы шілдедегі жағдай бойынша Қазақстанның қала халқы жалпы санының 59,2% -8, ауыл халқы — 40,8% -8 құрады [2]. 2022 жылғы наурыздағы жағдай бойынша Қазақстанның 22 қаласында 100 мыңнан астам адам тұрады, олардың 3-миллиона бір миллионнан астам халық бар. 2021 жылы халықтың болжамды өсімі 246 494 адамды құрады, бұл жалпы халықтың 1,3% құрайды[3]. 2020 жылғы жағдай бойынша туудың жалпы коэффициенті 3,13 құрады. БҰҰ Экономикалық және әлеуметтік мәселелер департаментінің орташа болжамы бойынша 2050 жылы Қазақстан халқы 40 миллионнан астам адамды құрауы мүмкін. Ал 2100-де ол 75 миллионды құрауы мүмкін.Этникалық қазақтардың елімізде туу көрсеткіші жоғары болғандықтан, қазақтар өз елінде өз халқын тез арттыра алады. Себебі Қазақстанда урбанизация өте баяу жүріп жатыр.
Егеменді Қазақстан
Тұрғындар тығыздығы
Қазақстан жер аумағы үлкен (2724,9 мың км²) болғанымен халық сирек қоныстанған елге жатады. Оның аумағының сәйкес түрде 1 км²-не 5,4 адамнан келеді. Тұрғындар үшін табиғат жағдайы неғұрлым қолайлы өңірлер – Түркістан, Жамбыл, Алматы облыстары (Алматы қаласын қоса алғанда). Мұнда республика тұрғындарының 37,8%-ы орналасқан, тұрғындар тығызд. 1 км²-ге 16,9; 6,9 және 7 адамнан келеді. Салыстырмалы түрде тұрғындары көп келесі аймақтар – Солтүстік Қазақстан аймағы: Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Ақмола және Павлодар облыстарының аумағы. Мұнда ел тұрғындарының 24,8%-ы орналасқан, тұрғындар тығыздығы 1 км²-ге 5,2; 7,4; 5,7 және 6,5 адамнан келеді. Шығыс Қазақстанда республика тұрғындарының 10,2%-ы тұрады, тұрғындар тығыздығы 1 км²-ге 5,4 адамнан. Орталық Қазақстанда (Қарағанды облысы) республика тұрғындарының 9,4%-ы орналасқан. 1 км²-ге 3,3 адамнан келеді. Халық ең аз қоныстанған аудандар батыс аймақтар – Маңғыстау, Атырау, Батыс Қазақстан, Ақтөбе облыстары және Түркістан аймағындағы Қызылорда облысы. Мұнда бүкіл тұрғындардың 17,7%-ы орналасқан, 1 км²-ге келетін орташа тығыздығы, тиісінше, 1,9; 3,7; 4,1; 2,3 және 2,6 адамнан.
Қала және ауыл халқы
1999 жылғы санақ жүргізілген кездегі ҚР-ның әкімшілік аумағы бірлігінде 84 қала, 200 кент, 2036 ауылдық округ, 7684 ауылдық елді мекен болады. Ресми статистика мәлімет бойынша, Қазақстан тұрғындарының 56%-ы қалалық елді мекендерде, 44%-ы ауылдық елді мекендерде тұрады.
Қала тұрғындары ең көп облыстар: Қарағанды (қала тұрғындарының үлесі 82,2%), Маңғыстау (78,4%), Павлодар (63,4%), Қызылорда (60,5%), Атырау (58,2%), Ақтөбе (56,2%), Қостанай (54,2%). Республиканың ең ірі қалалары – Алматы (1129356 адам), Қарағанды (43664), салыстырмалы түрде ірілері: Шымкент (360078), Тараз (330125), Астана (312965), Өскемен (310950), Павлодар (300503), Семей (269574), Ақтөбе (253088), Қостанай (221429), Петропавл (203533), Орал (195459), Теміртау (170481), Қызылорда (157364), Атырау (142497), Ақтау (143396), Екібастұз (127197), Көкшетау (123389), Рудный (109515). Қалған қалалардағы тұрғындар саны 100 мың адамнан кем.
Байырғы тұрғындардың үлес салмағы көп облыстар: Қызылорда (94,2%), Атырау (89%), Маңғыстау (78,7%), Ақтөбе (70,7%) облыстары, ең азы – Солтүстік Қазақстан (29,6%), Қостанай (30,9%), Ақмола (37,5%), Қарағанды (37,6%) облыстары) .
Көші-қон
Соңғы он жылдықта олардың қалаларға көшу қарқыны жоғары болды. 1989 жылы қалада тұратын қазақтардың үлесі 38,3% болса, 1999 жылы 45,3%-ға жетті. Консулдық қызмет департаменті басқармасының соңғы мәліметі бойынша (2003) әрбір үшінші қазақ шет елдерде тұрады, олардың жалпы саны 3,5 млн. адам. Алыс шет елдерде: Қытайда – 1258500, Моңғолияда – 83000, Ауғанстанда – 28000, Түркияда – 20000, Иранда 3450; Балтық жағалауы елдерінде – 2500, Германияда – 700, Жапонияда – 400, Аустралияда – 400. Бельгияда – 28, Сауд Арабиясында 28, Норвегияда – 20, Кубада – 2 адам тұрады. Барлығы 1397028 адам. Сонымен бірге Францияда – 172, Швецияда – 51, Пәкістанда – 36, АҚШ-та – 23; Аустрияда – 18, Швейцарияда – 4, Данияда – 4 отбасы тұрады. Жақын шет елдерде 1814300 қазақ, оның ішінде Өзбекстанда – 966000, Ресейде – 687800, Түрікменстанда – 87600, Қырғызстанда – 42600, Украинада – 10500, Тәжікстанда – 10000, Әзірбайжанда – 4000, Грузияда – 3000, Молдовада – 2000, Арменияда – 500, Беларусьте – 300 адам тұрады.
Жас-жыныстық құрамы
Қазақстанда ер балалардың дүниеге келуі басым болғанымен әйелдер саны 30 – 34 жастан бастап айтарлықтай көбейеді. 60 – 69 жаста 1,5 есе, 70 жаста 3 есе артады. Тұтастай алғанда, республикада әйелдер саны ерлерден басым.
Қазақ халқы жас ұлтқа жатады. Оның жас айырмашылығы құрылымында 9 жасқа дейінгі балалар 22,0%. Ал тұтастай алғанда, 19 жасқа дейінгі жастар 43,9%; 60 және одан жоғары жастағы тұрғындар үлесі 6,1%. Орташа арифметикалық жас – небәрі 25 жас. Яғни қазақ халқының басым бөлігі жастар мен балалар.
Сауаттылық
Қазақстан халқының білімділік индексі мен сауаттылық көрсеткіші жоғары деңгейде. 1990/91 оқу жылы Қазақстандағы 55 жоғары оқу орнында 287,4 мың студент оқыған болса, 1999/2000 оқу жылында жоғары оқу орындарының саны 163-ке, ал ондағы оқитындар саны 365,4 мыңға жетті. Соңғы он жылдықта жергілікті тұрғындардың білім алуында серпіліс пайда болды. Әрбір 1000 адамның 126-сы жоғары білімді. Әсіресе, студенттер санының қазақ жастары есебінен күрт өсуі 90-жылдардың басынан басталды. Қазіргі кезде жоғары оқу орындарындағы қазақ студенттерінің үлесі 67%. Экономика салаларында еңбек ететіндер арасындағы жоғары және арнаулы орта білімділер үлесі айтарлықтай өсті: егер 1989 жылы 1000 адамға шаққанда жоғары білімділер саны орта есеппен 130 адам болса, 1999 жылы 212; арнаулы орта білімділер тиісінше 234 және 296 болды.
Қазіргі кезде жалпы білім беретін мемлекеттік мектептерде 3101,4 мың оқушы оқиды, олардың 1661,3 мыңы ауылдық жерлерде білім алуда. 1997 жылы республикадағы жалпы білім беретін жеке меншік мектеп саны 124 болды, онда 13,5 мың оқушы оқыды. Қазіргі кезде 3455 мектеп мемл. тілде жұмыс істейді. Онда 1530,1 мың оқушы оқиды. Сонымен бірге сабақ орыс тілінде жүргізілетін 2522 мектеп (1462,4 мың оқушы); өзбек тілінде – 78 мектеп (77,2 мың оқушы); ұйғыр тілінде – 14 мектеп (22,3 мың оқушы); тәжік тілінде – 3 мектеп (2,5 мың оқушы), украин тілінде – 1 мектеп (0,1 мың оқушы) және аралас тілде оқытатын 2112 мектеп бар. Қазақстан үшін табиғи өсім тұрғындар саны өсуінің негізгі көзі болып табылады әрі қазақ халқы өсімінің басты факторы болып қала береді. Мысалы, қазақтардың табиғи оң өсімі 1989 жылы Қазақстан тұрғындарының бүкіл табиғи өсімінің 63,5%-ын құраған болса, бұл өсім 1991 жылы – 72,4%, 1993 жылы – 88,2%, 1995 жылы – 88,0% болды.
Фертильділік көрсеткіші
Қазақстан өңірлері бойынша туудың жалпы коэффициенті: Маңғыстау – 3,80, Оңтүстік Қазақстан–3,71, Қызылорда – 3,42, Атырау – 3,29, Жамбыл – 3,20, Ақтөбе – 2,70, Алматы облысы – 2,65, Алматы (қала) – 2,65, Астана қаласы – 2,44, Батыс Қазақстан – 2,29, Ақмола–2.19, Шығыс Қазақстан - 2,07, Қарағанды – 2,04, Павлодар – 1,98, Солтүстік Қазақстан–1,72, Қостанай – 1,70, Қазақстан - 2,65. Осылайша, туу коэффициенті дәстүрлі және діни оңтүстік пен Батыста жоғары, ал солтүстік пен шығыста славян және неміс халқының пайызы әлі де салыстырмалы түрде жоғары екенін көруге болады.
1999 жылы жүргізілген Қазақстанның демографиясы мен денсаулық сақтау зерттеуіне сәйкес, қазақтар үшін фертильдік көсеткіш 2,5, ал орыстар үшін 1,38 құрады. 1989 жылы қазақтар мен орыстар үшін ФК тиісінше 3,58 және 2,24 құрады.
Туған кездегі өмір сүру ұзақтығы
| Период | Өмір сүру ұзақтығы
Жылдар |
Период | Өмір сүру ұзақтығы
Жылдар |
|---|---|---|---|
| 1950–1955 | 55.1 | 1985–1990 | 67.5 |
| 1955–1960 | 57.3 | 1990–1995 | 65.5 |
| 1960–1965 | 59.5 | 1995–2000 | 63.0 |
| 1965–1970 | 61.7 | 2000–2005 | 64.6 |
| 1970–1975 | 63.3 | 2005–2010 | 66.0 |
| 1975–1980 | 64.3 | 2010–2015 | 69.1 |
| 1980–1985 | 65.9 |
Халық саны
| 1950-2023 жылдардағы халық санының динамикасы | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1950 | 1951 | 1952 | 1953 | 1954 | 1955 | 1956 | 1957 | 1958 | 1959 |
| 8 091 600 | 8 131 000 | 8 342 000 | 8 516 000 | 8 737 000 | 8 892 000 | 8 971 000 | 9 065 000 | 9 169 000 | 9 294 700 |
| 1960 | 1961 | 1962 | 1963 | 1964 | 1965 | 1966 | 1967 | 1968 | 1969 |
| 9 754 800 | 10 236 000 | 10 723 000 | 11 192 000 | 11 449 000 | 11 771 000 | 12 047 000 | 12 323 000 | 12 588 000 | 12 800 000 |
| 1970 | 1971 | 1972 | 1973 | 1974 | 1975 | 1976 | 1977 | 1978 | 1979 |
| 13 009 000 | 13 211 000 | 13 430 000 | 13 637 000 | 13 847 000 | 14 063 000 | 14 209 000 | 14 349 000 | 14 501 000 | 14 685 000 |
| 1980 | 1981 | 1982 | 1983 | 1984 | 1985 | 1986 | 1987 | 1988 | 1989 |
| 14 858 000 | 15 053 000 | 15 253 000 | 15 452 000 | 15 648 000 | 15 842 000 | 16 028 000 | 16 244 000 | 16 332 000 | 16 537 000 |
| 1990 | 1991 | 1992 | 1993 | 1994 | 1995 | 1996 | 1997 | 1998 | 1999 |
| 16 690 000 | 16 793 000 | 16 964 000 | 16 986 000 | 16 942 000 | 16 679 000 | 16 544 000 | 15 993 000 | 15 804 000 | 15 000 000 |
| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 |
| 14 900 000 | 14 800 000 | 14 851 100 | 14 866 900 | 14 951 200 | 15 074 767 | 15 219 291 | 15 396 878 | 15 571 506 | 15 776 492 |
| 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 |
| 16 204 617 | 16 441 959 | 16 675 392 | 16 911 911 | 17 165 239 | 17 417 447 | 17 870 957 | 18 226 000 | 18 557 337 | 18 895 567 |
| 2020 | 2021 | 2022 | 2023 | ||||||
| 19 131 779 | 19 479 552 | 19 703 159 | 20 000 000 | ||||||
Демографиялық ақпараттар (1950-2022)
| Жыл | Халық саны (мың. адам.) | Туылғандар саны | Қайтыс болғандар саны | Табиғи өсім | Туылудың жалпы көрсеткіші (1000 адамға) | Қайтыс болудың жалпы көрсеткіші (1000 адамға) | Табиғи өсім (1000 адамға) | Жиынтық туу коэффициенті (жалпы) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1950 | 6703 | 252 000 | 97 000 | 155 000 | 37.6 | 14.4 | 25.9 | |
| 1951 | 6831 | 256 000 | 98 000 | 158 000 | 37.5 | 26.3 | ||
| 1952 | 7042 | 264 000 | 101 000 | 163 000 | 37.5 | 26.8 | ||
| 1953 | 7316 | 262 000 | 104 000 | 158 000 | 35.8 | 25.7 | ||
| 1954 | 7637 | 286 000 | 106 000 | 180 000 | 37.5 | 27.7 | ||
| 1955 | 7992 | 300 000 | 109 000 | 191 000 | 37.5 | 12.9 | 28.2 | |
| 1956 | 8371 | 313 000 | 112 000 | 201 000 | 37.4 | 28.8 | ||
| 1957 | 8765 | 326 000 | 115 000 | 211 000 | 37.2 | 29.2 | ||
| 1958 | 9169 | 340 000 | 116 000 | 224 000 | 37.1 | 29.7 | ||
| 1959 | 9581 | 354 000 | 118 000 | 236 000 | 36.9 | 29.9 | ||
| 1960 | 9995 | 371 800 | 121 000 | 250 800 | 37.2 | 11.3 | 30.6 | |
| 1961 | 10 480 | 377 000 | 124 000 | 253 000 | 36.0 | 24.1 | ||
| 1962 | 10 958 | 368 300 | 127 000 | 241 300 | 33.6 | 22.0 | ||
| 1963 | 11 321 | 352 400 | 125 000 | 227 400 | 31.1 | 20.1 | ||
| 1964 | 11 610 | 330 500 | 125 000 | 205 500 | 28.5 | 17.7 | ||
| 1965 | 11 910 | 320 600 | 124 000 | 196 600 | 26.9 | 9.6 | 16.5 | |
| 1966 | 12 185 | 313 500 | 124 000 | 189 500 | 25.7 | 15.6 | ||
| 1967 | 12 456 | 307 200 | 123 000 | 184 200 | 24.7 | 14.8 | ||
| 1968 | 12 694 | 302 000 | 121 000 | 181 000 | 23.8 | 14.3 | ||
| 1969 | 12 900 | 302 200 | 122 000 | 180 200 | 23.4 | 13.9 | ||
| 1970 | 13 105 | 306 700 | 121 000 | 185 700 | 23.4 | 9.2 | 17.4 | |
| 1971 | 13 320 | 317 400 | 124 000 | 193 400 | 23.8 | 14.4 | ||
| 1972 | 13 533 | 318 600 | 125 000 | 193 600 | 23.5 | 14.2 | ||
| 1973 | 13 742 | 321 100 | 126 000 | 195 100 | 23.4 | 14.1 | ||
| 1974 | 13 955 | 338 300 | 127 000 | 211 300 | 24.2 | 15.1 | ||
| 1975 | 14 136 | 343 700 | 127 000 | 216 700 | 24.3 | 8.8 | 15.3 | |
| 1976 | 14 279 | 350 400 | 128 000 | 222 400 | 24.5 | 15.6 | ||
| 1977 | 14 425 | 349 400 | 128 000 | 221 400 | 24.2 | 15.3 | ||
| 1978 | 14 588 | 355 300 | 127 000 | 228 300 | 24.4 | 15.6 | ||
| 1979 | 14 753 | 354 320 | 113 687 | 240 633 | 24.0 | 16.3 | ||
| 1980 | 14 919 | 356 013 | 119 078 | 236 935 | 23.9 | 8.0 | 15.9 | |
| 1981 | 15 096 | 367 950 | 120 974 | 246 976 | 24.4 | 8.0 | 16.4 | |
| 1982 | 15 279 | 373 416 | 120 165 | 253 251 | 24.4 | 7.9 | 16.6 | |
| 1983 | 15 463 | 378 577 | 123 807 | 254 770 | 24.5 | 8.0 | 16.5 | |
| 1984 | 15 647 | 399 403 | 129 796 | 269 607 | 25.5 | 8.3 | 17.2 | |
| 1985 | 15 780 | 396 929 | 126 786 | 270 143 | 25.2 | 8.0 | 17.1 | |
| 1986 | 15 965 | 410 846 | 119 149 | 291 697 | 25.7 | 7.5 | 18.3 | |
| 1987 | 16 167 | 417 139 | 122 835 | 294 304 | 25.8 | 7.6 | 18.2 | |
| 1988 | 16 362 | 407 116 | 126 898 | 280 218 | 24.9 | 7.8 | 17.1 | |
| 1989 | 16 537 | 382 269 | 126 378 | 255 891 | 23.1 | 7.6 | 15.5 | |
| 1990 | 16 670 | 362 081 | 128 576 | 233 505 | 22.2 | 7.9 | 14.3 | |
| 1991 | 16 525 | 353 174 | 134 324 | 218 850 | 21.5 | 8.2 | 13.3 | 2.67 |
| 1992 | 16 440 | 337 612 | 137 518 | 200 094 | 20.5 | 8.4 | 12.1 | 2.62 |
| 1993 | 16 381 | 315 482 | 156 070 | 159 412 | 19.3 | 9.5 | 9.8 | 2.54 |
| 1994 | 16 146 | 305 624 | 160 339 | 145 285 | 18.9 | 9.9 | 9.0 | 2.43 |
| 1995 | 15 816 | 276 125 | 168 656 | 107 469 | 17.5 | 10.7 | 6.8 | 2.21 |
| 1996 | 15 578 | 253 175 | 166 028 | 87 147 | 16.3 | 10.7 | 5.6 | 2.02 |
| 1997 | 15 334 | 232 356 | 160 138 | 72 218 | 15.2 | 10.4 | 4.7 | 1.93 |
| 1998 | 15 072 | 222 380 | 154 314 | 68 066 | 14.8 | 10.2 | 4.5 | 1.81 |
| 1999 | 14 928 | 217 578 | 147 416 | 70 162 | 14.6 | 9.9 | 4.7 | 1.79 |
| 2000 | 14 882 | 222 054 | 149 778 | 72 276 | 14.9 | 10.1 | 4.9 | 1.88 |
| 2001 | 14 854 | 221 487 | 147 876 | 73 611 | 14.9 | 10.0 | 5.0 | 1.84 |
| 2002 | 14 854 | 227 171 | 149 381 | 77 790 | 15.3 | 10.1 | 5.2 | 1.88 |
| 2003 | 14 901 | 247 946 | 155 277 | 92 669 | 16.6 | 10.4 | 6.2 | 2.03 |
| 2004 | 15 013 | 273 028 | 152 250 | 120 778 | 18.2 | 10.1 | 8.1 | 2.21 |
| 2005 | 15 147 | 278 977 | 157 121 | 121 856 | 18.4 | 10.4 | 8.0 | 2.22 |
| 2006 | 15 307 | 301 756 | 157 210 | 144 546 | 19.7 | 10.3 | 9.4 | 2.36 |
| 2007 | 15 481 | 321 963 | 158 297 | 163 666 | 20.8 | 10.2 | 10.6 | 2.47 |
| 2008 | 15 672 | 356 575 | 152 706 | 203 869 | 22.8 | 9.7 | 13.1 | 2.68 |
| 2009 | 15 989 | 357 552 | 142 780 | 214 772 | 22.0 | 9.0 | 13.0 | 2.55 |
| 2010 | 16 324 | 367 752 | 145 875 | 221 877 | 22.5 | 8.9 | 13.6 | 2.60 |
| 2011 | 16 559 | 372 544 | 144 213 | 228 331 | 22.5 | 8.7 | 13.8 | 2.59 |
| 2012 | 16 900 | 379 121 | 141 220 | 237 901 | 22.5 | 8.4 | 14.1 | 2.62 |
| 2013 | 17 035 | 393 421 | 137 630 | 255 791 | 22.7 | 8.0 | 14.7 | 2.64 |
| 2014 | 17 289 | 401 066 | 132 236 | 268 830 | 23.1 | 7.6 | 15.5 | 2.76 |
| 2015 | 17 557 | 398 561 | 131 867 | 266 694 | 22.7 | 7.5 | 15.2 | 2.73 |
| 2016 | 17 818 | 400 640 | 131 373 | 269 567 | 22.52 | 7.4 | 15.6 | 2.8 |
| 2017 | 18 014 | 390 520 | 130 033 | 260 487 | 21.7 | 7.2 | 14.4 | 2.73 |
| 2018 | 18 437 | 397 947 | 130 515 | 267 432 | 21.8 | 7.1 | 14.7 | 2.84 |
| 2019 | 18 789 | 403 064 | 133 489 | 269 575 | 21.8 | 7.2 | 14.6 | 2.90 |
| 2020 | 18 129 | 425 625 | 162 613 | 263 062 | 22.8 | 8.7 | 14.1 | 3.13 |
| 2021 | 19 386 | 450 652 | 183 357 | 267 295 | 23.4 | 9.5 | 13.9 | 3.32 |
| 2022 | 19 765 | 403 500 | 134 700 | 268 800 |
Халық санақтары
1999 жылғы Қазақстандағы халық санағы 1989 жылғы КСРО-ның Бүкілодақтық халық санағынан тура 10 жыл өткен соң ақпан айында өтті. Тәуелсіздік алғаннан кейінгі алғашқы халық санағы 1999 жылдың 25 ақпаны мен 4 наурызы аралығында өтті. 2000 жылдың аяғында елдің алғашқы санағының негізгі нәтижелері жарияланды. 1999 жылғы халық санағының қорытындысы бойынша Қазақстан Республикасының халық саны 14.953,1 мың адамды құрады, республикада ресми түрде 16,4 млн адам тұрған 1989 жылғы Бүкілодақтық халық санағы деректерімен (16.199,2) салыстырғанда 1.246,1 мың адамға (7,7% - ға) қысқарды.
2009 жылғы Қазақстандағы халық санағы егемендік алғаннан кейінгі екінші, Қазақстан Республикасының Халық санағы. 2009 жылғы 24-25 ақпан аралығында өткізілді. Санақтың алдын ала ресми нәтижелері 2010 жылғы 4 ақпанда Қазақстан мемстатының сайтында жарияланды. 2009 жылғы халық санағының қорытындысы бойынша Қазақстан Республикасының халық саны 16.004,8 мың адамды құрады, 1999 жылғы халық санағымен салыстырғанда 1.022,9 мың адамға (6,8% - ға) ұлғайды. Санақтың күтпеген нәтижелерінің бірі қала халқының үлесінің 56,3% - дан 52,0% - ға дейін күрт төмендеуі және ауыл халқының үлесінің тиісті өсуі болды. Ал 2011 жылдың 1 қаңтарына 16 441 959 адамды құрады. 2010 жылдың басында халық саны 16 204 617 адам болатын[4]. Оның ішінде, 8763,9 мың (57,3%) адамды қалалық тұрғындар, 7537,5 мың адамды (42,7%) ауылдық тұрғындар құрап отыр.
2021 жылғы Қазақстандағы халық санағы егемендік алғаннан кейінгі үшінші, Қазақстан Республикасының Халық санағы. Санақтың қысқаша нәтижелері 2022 жылдың 1 қыркүйегінде Ұлттық статистика бюросының сайтында жарияланды. 2021 жылғы халық санағының қорытындысы бойынша Қазақстан Республикасының халық саны 19 186,0 мың адамды құрады, 2009 жылғы халық санағымен салыстырғанда 3 176,4 мың адамға (19,8% - ға) ұлғайды.
Ұлттық құрамы
2022 жылғы 1 қыркүйекте жарияланған 2021 жылғы санақтың қысқаша қорытындысына сәйкес негізгі этностардың саны: қазақтар — 13 497 891 адам (халықтың 70,4%), орыстар — 2 981 946 (15,5 %), өзбектер — 614 047 (3,2 %), украиндар — 387 327 (2,0 %), ұйғырлар-290 337 (1,5 %), немістер — 226 092 (1,2) %, татарлар — 218 653 (1,1 %), басқа этностар және ұлтын көрсетпеген — 969 722 (5,1 %). [5].
| Ұлт | 1897 | 1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 1999 | 2009[6] | 2012 [7] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| қазақтар | 3 392 751 | 3 627 612 | 2 327 625 | 2 794 966 | 4 161 164 | 5 289 349 | 6 534 616 | 7 985 039 | 10 096 763 | 10 979 511 |
| орыстар | 454 402 | 1 275 055 | 2 458 687 | 3 974 229 | 5 449 826 | 5 991 205 | 6 227 549 | 4 479 620 | 3 793 764 | 3 726 722 |
| өзбектер | 29 564 | 129 399 | 120 655 | 136 570 | 207 514 | 263 295 | 332 017 | 370 663 | 456 997 | 493 783 |
| украиндар | 79 573 | 860 201 | 658 319 | 762 131 | 930 158 | 897 964 | 896 240 | 547 052 | 333 031 | 313 698 |
| ұйғырлар | 55 815 | 62 313 | 35 409 | 59 840 | 120 784 | 147 943 | 185 301 | 210 365 | 224 713 | 228 582 |
| татарлар | 55 984 | 79 758 | 108 127 | 191 925 | 281 849 | 312 626 | 327 982 | 248 954 | 204 229 | 204 171 |
| немістер | 2 613 | 51 094 | 92 571 | 659 751 | 839 649 | 900 207 | 957 518 | 353 441 | 178 409 | 180 832 |
| корейлер | 42 | 96 457 | 74 019 | 78 078 | 91 984 | 103 315 | 99 665 | 100 385 | 103 456 | |
| түріктер | 68 | 523 | 9 916 | 18 397 | 25 820 | 49 567 | 75 900 | 97 015 | 98 013 | |
| әзірбайжандар | 12 996 | 38 362 | 56 166 | 73 345 | 90 083 | 78 295 | 85 292 | 87 190 | ||
| белорустар | 25 584 | 31 614 | 107 463 | 197 592 | 181 491 | 182 601 | 111 927 | 66 476 | 63 694 | |
| дүңгендер | 4 888 | 8 455 | 7 415 | 9 980 | 17 283 | 22 491 | 30 165 | 36 945 | 51 944 | 55 819 |
| күрдтер | 2 387 | 6 109 | 12 299 | 17 692 | 25 425 | 32 764 | 38 325 | 40 026 | ||
| тәжіктер | 7 666 | 11 229 | 8 075 | 7 166 | 19 293 | 25 514 | 25 657 | 36 277 | 37 112 | |
| поляктар | 1 254 | 3 762 | 54 809 | 53 102 | 61 335 | 61 136 | 59 956 | 47 297 | 34 057 | 33 901 |
| шешендер | 3 | 2 639 | 130 232 | 34 492 | 38 256 | 49 507 | 31 799 | 31 431 | 31 809 | |
| қырғыздар | 9 612 | 9 352 | 13 718 | 10 925 | 23 274 | б/з | ||||
| башқұрттар | 2 528 | 841 | 3 450 | 8 742 | 21 134 | 32 499 | 41 847 | 23 224 | 17 263 | 17 073 |
| ингуштар | 3 | 322 | 47 867 | 18 356 | 18 337 | 19 914 | 16 893 | 15 120 | б/з | |
| молдовандар | 2 855 | 2 992 | 14 844 | 25 711 | 30 256 | 33 098 | 19 458 | 14 245 | б/з | |
| гректер | 157 | 1 374 | 55 543 | 39 241 | 49 930 | 46 746 | 12 703 | 8 846 | б/з | |
| мордвалар | 11 911 | 27 244 | 25 334 | 25 499 | 34 129 | 31 424 | 30 036 | 16 147 | 8 013 | б/з |
| чуваштар | 2 267 | 6 590 | 11 255 | 22 690 | 22 310 | 22 305 | 11 851 | 7 301 | б/з | |
| еврейлер | 1 651 | 4 499 | 19 240 | 28 048 | 26 954 | 22 762 | 18 492 | 6 743 | 3 485 | б/з |
| басқалары | 30 591 | 70 342 | 101 379 | 136 606 | 142 668 | 17 4670 | б/з | |||
| барлығы | 6 198 469 | 6 151 102 | 9 309 847 | 12 848 573 | 14 684 283 | 16 464 464 | 14 953 126 | 16 009 597 | 16 675 392 |
Халықтың орналасуы
Халықтың қоныстануы әрқилы. Алтай, Тянь-Шань таулары өзен атыраптарында жиірек қоныстанған. Қазақстанның ірі қалалары немесе облыс орталықтарының көпшілігі (Астана, Қарағанды, Жезқазған қалаларынан басқасы) шекараларға айнала жақын орналасқан. Халық тығыздығы ең жоғары облыстар Алматы, Түркістан облыстары, ең сирек қоныстанған облыстар Маңғыстау, Атырау, Қызылорда облыстары.
Қазақстан жер аумағы үлкен (2724,9 мың км²) болғанымен халық сирек қоныстанған елге жатады. Оның аумағының сәйкес түрде 1 км²-не 5,4 адамнан келеді. Тұрғындар үшін табиғат жағдайы неғұрлым қолайлы өңірлер – Түркістан, Жамбыл, Алматы облыстары (Алматы қаласын қоса алғанда). Мұнда республика тұрғындарының 37,8%-ы орналасқан, тұрғындар тығызд. 1 км²-ге 16,9; 6,9 және 7 адамнан келеді. Салыстырмалы түрде тұрғындары көп келесі аймақтар – Солтүстік Қазақстан аймағы: Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Ақмола және Павлодар облыстарының аумағы. Мұнда ел тұрғындарының 24,8%-ы орналасқан, тұрғындар тығыздығы 1 км²-ге 5,2; 7,4; 5,7 және 6,5 адамнан келеді. Шығыс Қазақстанда республика тұрғындарының 10,2%-ы тұрады, тұрғындар тығыздығы 1 км²-ге 5,4 адамнан. Орт. Қазақстанда (Қарағанды облысы) республика тұрғындарының 9,4%-ы орналасқан. 1 км²-ге 3,3 адамнан келеді. Халық ең аз қоныстанған аудандар батыс аймақтар – Маңғыстау, Атырау, Батыс Қазақстан, Ақтөбе облыстары және Түркістан аймағындағы Қызылорда облысы Мұнда бүкіл тұрғындардың 17,7%-ы орналасқан, 1 км²-ге келетін орташа тығыздығы, тиісінше, 1,9; 3,7; 4,1; 2,3 және 2,6 адамнан.
Дереккөздер
- ↑ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ СТРАТЕГИЯЛЫҚ ЖОСПАРЛАУ ЖӘНЕ РЕФОРМАЛАР АГЕНТТІГІ ҰЛТТЫҚ СТАТИСТИКА БЮРОСЫ. Тексерілді, 16 қараша 2023.
- ↑ Қазақстанда халық саны 19 млн 700 мыңға жуықтады. Тексерілді, 3 тамыз 2023.
- ↑ Қазақстан халқының саны бір жылда 1,3% өсті. Тексерілді, 3 тамыз 2023.
- ↑ Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі, Қазақстан Республикасы халықының 2011 жыл басына нақтыланған саны туралы, http://www.stat.kz
- ↑ "2009 Жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы, Қысқаша қорытындылар" Статистикалық жинақ, Редакциясын басқарған Ә.А. Смайылов, Астана, 2010 - 110 бет
- ↑ Қазақстан Республикасы Статистика жөнiндегi агенттiгi. Санақ 2009. Мұрағатталған 1 мамырдың 2012 жылы. (Жұрттың ұлттық құрамы Мұрағатталған 11 мамырдың 2011 жылы..rar)
- ↑ Қазақстан Республикасы Статистика жөнiндегi агенттiгi Мұрағатталған 15 қарашаның 2012 жылы.