Қырым Автономиялық Республикасы
Басқа мағыналар үшін Қырым (айрық) деген бетті қараңыз.| Украина құрамындағы автономиялық республика | |||||
| Қырым Автономиялық Республикасы | |||||
| укр. Автономна Республіка Крим қырымтат. Qırım Muhtar Cumhuriyeti | |||||
 | |||||
| |||||
| Әкімшілігі | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Ел | |||||
| Енеді |
14 аудан, 16 қала, 56 әкімшілік бірлік, 950 ауыл | ||||
| Әкімшілік орталығы | |||||
| Украина президентінің Қырым Автономиялық Республикасындағы тұрақты өкілі |
Тамила Ташева | ||||
| Тарихы мен географиясы | |||||
| Координаттары |
44°56′53″ с. е. 34°06′15″ ш. б. / 44.94806° с. е. 34.10417° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 44°56′53″ с. е. 34°06′15″ ш. б. / 44.94806° с. е. 34.10417° ш. б. (G) (O) (Я) | ||||
| Құрылған уақыты |
12 ақпан 1991 жыл | ||||
| Жер аумағы |
26 081 км² (13 орын) | ||||
| Уақыт белдеуі | |||||
| Ірі қалалары | |||||
| Тұрғындары | |||||
| Тұрғыны |
▲ 1 968 550 адам (2014) | ||||
| Тығыздығы |
75,42 адам/км² | ||||
| Ұлттық құрамы | |||||
| Конфессионалдық құрамы | |||||
| Ресми тілі |
украин — мемлекеттік, орыс және қырымтатар — ресми | ||||
| Сандық идентификаторлары | |||||
| ISO 3166-2 коды |
UA-43 | ||||
| Телефон коды |
+380-65 | ||||
| Интернет-үйшігі |
.crimea.ua; .cr.ua | ||||
| Автомобиль коды |
АК (бұрыңғысы КР, КО, РК, МЯ, 01) | ||||
|
| |||||
| Координаттар: 44°56′53″ с. е. 34°06′15″ ш. б. / 44.94806° с. е. 34.10417° ш. б. (G) (O) (Я) | |||||
Қырым Автономиялық Республикасы (укр. Автономна Республіка Крим, қырымтат. Qırım Muhtar Cumhuriyeti, Къырым Мухтар Джумхуриети), — Украина құрамындағы автономиялық республика. Үлкен бөлігі Қырым түбегінде орналасқан. Шығысында Ресеймен теңіз шекарасы бар. 2014 жылдан бері Ресей Федерациясымен уақытша басып алынған.
1921 жылдың 18 қазанында Қырым Кеңестік Социалисттік Республикасы құрылған еді. 1946 жылдың 25 маусымында Қырым облысы болып Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы құрамына енгізіледі. 1954 жылдан бастап, Украин Кеңестік Социалистік Республикасының құрамында.
1991 жылдың 12 ақпанында референдум нәтижесінде Қырым Автономиялық Кеңестік Социалисттік Республикасы (ҚАКСР) болып қайта құрылады, ал 4 айдан кейін бұл факт украиндық конституцияда бекітіледі.
1992 жылдың 26 ақпанында Жоғарғы Кеңес шешімі негізінде ҚАКСР Қырым Республикасы болып атауы өзгертіледі. Сол жылдың 6 мамырында Қырым конституциясы аталған атауды бекітіп, растайды.
1994 жылдың 21 қыркүйегінде Украина Жоғарғы Кеңесі Қырым Республикасы деген атауды Қырым Автономиялық Республикасы етіп өзгертеді.
2014 жылғы 11 наурызда Қырым Автономиялық Республикасының Жоғарғы Кеңесі Тәуелсіздік жариялады.[1] Атаудағы "автономды" сөзі мағынасын жоғалтады, Қырым Жоғарғы Кеңесінің құжаттарында Қырым Республикасы деген өзін-өзі атау қолданыла бастайды. 2014 жылғы 18 наурызда Қырым Республикасын Ресей Федерациясы аннексиялайды.
Украина Қырымды Украинаның бір бөлігі деп санауды жалғастыруда, ол халықаралық қоғамдастықтың көпшілігінің қолдауына ие болды. Украинаның заңнамасында және БҰҰ-ның құжаттарында Қырым "Ресей Қарулы Күштері уақытша басып алған" деп саналады.
Тұрғындары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қырым Автономиялық Республикасының халқы, Украинаның Мемлекеттік статистика қызметінің мәліметі бойынша, 2014 жылдың 1 наурызындағы жағдай бойынша 1 966 556 адамды құрады, оның ішінде қалалық жерлерде 1 232 850 адам және ауылдық жерлерде 733 706 адам тұрды. Тұрақты халық саны 1 957 801 адам, оның ішінде қала халқы – 1 218 044 адам, ауыл халқы – 739 757 адамды құрады.
Этникалық құрамы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Соңғы бүкіл украиналық халық санағы кезінде (2001) Қырым Автономиялық Республикасының халқы 2 024 056 адамды құрады, оның 58,5% орыстар, 24,3% украиндар, 12,1% қырым татарлары, 1,4% беларустар, 1,1% армяндар, 0,6% татарлар, 0,2% жебірейлер, поляктар, молдовандар, әзірбайжандар, 0,1% өзбектер, кәрістер, гректер, немістер, мордвалар, чуваштар, сығандар, болгарлар, грузиндер және марилер болды[2]. Қырым Автономиялық Республикасында эстондар, қарайымдар, қырымшақтар, итальяндар және басқа ұлттар да өмір сүрді.
Тілдері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
2001 жылғы халық санағы бойынша Қырым Автономиялық Республикасы халқының 10,1%-ы украин тілін, халықтың 77,0%-ы орыс тілін, 11,4%-ы қырым татар тілін ана тілі деп санаған[3].
2004 жылы Киев халықаралық әлеуметтану институты (КХӘИ) жүргізген сауалнамаға сәйкес, орыс тілін (соның ішінде басқа тілдермен бірге) Қырымның барлық тұрғындарының басым көпшілігі — 97% қарым-қатынас үшін пайдаланды.
Әкімшілік-аумақтық бөлінісі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Әкімшілік жағынан Қырым Автономиялық Республикасы 25 аймақтан тұрады: 14 аудан (көбінесе ауыл халқы басым) және оларға бағынатын аумақтары бар республикалық маңызы бар 11 қала (қалалық кеңестер, негізінен қала халқы басым).
Елді мекендер — 1020, оның ішінде: қалалық — 72, ауылдық — 948.
| Аудандар | Қалалық кеңестер республикалық маңызы бар қалалар |
| 1 Бақшасарай ауданы | 15 Алушта қалалық кеңесі |
| 2 Қарасубазар ауданы | 16 Әрмени Базар қалалық кеңесі |
| 3 Жанкөй ауданы | 17 Жанкөй қалалық кеңесі |
| 4 Ислам Терек ауданы | 18 Көзлев қалалық кеңесі |
| 5 Құрман ауданы | 19 Керіш қалалық кеңесі |
| 6 Красноперекопск ауданы | 20 Красноперекопск қалалық кеңесі |
| 7 Жеті Құю ауданы | 21 Сақ қалалық кеңесі |
| 8 Сейітлер ауданы | 22 Ақмешіт қалалық кеңесі |
| 9 Журшы ауданы | 23 Судақ қалалық кеңесі |
| 10 Ақшейх ауданы | 24 Кефе қалалық кеңесі |
| 11 Сақ ауданы | 25 Ялта қалалық кеңесі |
| 12 Ақмешіт ауданы | |
| 13 Ішкі ауданы | |
| 14 Ақмешіт ауданы |
Сыртқы сілтемелер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
 |
Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: Autonomous Republic of Crimea |
- Қырым Автономиялық Республикасы Министрлер Кеңесінің порталы Мұрағатталған 22 ақпанның 2014 жылы.
- Қырым Автономиялық Республикасы Жоғарғы Кеңесінің сайты
- Қырым тарихы беттері, XX ғасыр Мұрағатталған 4 наурыздың 2011 жылы.
- Қырымның украина-ресей қатынасындағы статусы Мұрағатталған 20 қыркүйектің 2016 жылы. (орыс.)
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Декларация о независимости Автономной Республики Крым и г. Севастополя (орыс). Тексерілді, 7 тамыз 2023.
- ↑ Украинаның халық санағы мәліметтері (2001) Мұрағатталған 17 қыркүйектің 2017 жылы. (сілтеме 2010 жылдың 17 қыркүйегінде тексерілді)
- ↑ Бүкіл украиналық халық санағының қорытындысы (2001) — Қырым Автономиялық Республикасы халқының тілдік құрамы Мұрағатталған 3 қаңтардың 2012 жылы. (сілтеме 2010 жылдың 17 қыркүйегінде тексерілді)