Көне түркілік тілі

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Көне түркілік тілі
Елдер:

Орталық Азия

Аймақтар:

Түркия, Моңғолия, Ресей, Қытай, Синьцзян

Жойылды:

13 ғ-дан жойылған

Классификация
Санаты:

Еуразия тілдері

Алтай тілдері

Түркі тілдері
Ұйғыр тілдері
Жазуы:

көне түркілік жазуы, брахми тілі, ұйғыр тілі

Тіл коды
ISO 639-1:

ISO 639-2:

ISO 639-3:

otk

Тағы қараңыз: Жоба:Лингвистика

Көне түркілік тілі немесе Орхон[1] - 7-13 ғасырлар аралығында кең тараған түркі тілдердің бір түрі. Өлі шағатай тілімен жақын болған.

Атауы көне түркілік тілі болса да, бұл тіл ұйғыр тіліне немесе оңтүстік-шығыс тіліне эволюцияланған және де ұйғыр тілдері тобына жатады. Ал түрік тілі оғыз тілдері тобында.

Толық мақаласы: Түркі тілдері

Тарихи деректері[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Көне түркі тілінің тарихи деректері туралы айта отырып, олардың 3 топқа бөлінуі туралы айтып өту керек:

  1. 7-10 ғасырлардың Моңғолиядағы Орхон Жазбалары мен Енисей өзенінің бойында табылған Орхон-Енисей жазбалары[2].
  2. 9-13 ғасырлардың Синьцзянның Ұйғыр жазуы[3]
  3. 11 ғасырдың қарахан мемлекетінің қолданған жазбалары. Олар көбіне араб әліпбиін қолданған.

Фонетикасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Көне түркілік тілінде 9 дауысты дыбыс қолданған: a, e, ė, i, ï, o, ö, u, ü. Олар бірінші буында айтылып, қалған жерде 4 дауысты: a, e, ï, i қолданған.

Дауыссыз дыбыстар:

  • лабиальды: p, v (β), m;
  • тіс дауыссыздар: t, d (δ), n;
  • жіңішке: č, y, ń;
  • веляр дауыссыздар: k (q, χ), g (γ), ŋ;
  • сүзілмелі: s, š, z;
  • созылыңқы дауыссыздар: r, l.

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. Wolfgang-Ekkehard Scharlipp Die frühen Türken in Zentralasien, S. 68f. - diese Benennung geht zurück auf Talat Tekin und auf Vilhelm Thomsen, dem Entzifferer der Orchon-Inschriften
  2. Scharlipp, Wolfgang (2005). Die alttürkische Literatur, p.11 ff. Verlag auf dem Ruffel, Engelschoff. ISBN 3-933847-14-1.
  3. Scharlipp, Wolfgang (2005). Die alttürkische Literatur, p.51 ff. Verlag auf dem Ruffel, Engelschoff. ISBN 3-933847-14-1.