Мазмұнға өту

Халифтер тізімі

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет

Бұл мақалада Ислам халифатының ең жоғарғы рухани және зайырлы басшысы болып есептелетін «халифа» атағына ие болған адамдар тізімі келтірілген.

Ислам халифаты

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Есімі Құсни/Тұғра Билеген уақыты Ұзақтығы Мінездеме
Әділетті төрт халифа
(8 маусым 63229 маусым 661; 29 жыл)
1 Әбу Бәкір әс-Сыддық
араб.: أبو بكر الصديق
8 маусым 63222 тамыз 634 2 жыл, 2 ай Пайғамбардан кейін мемлекетті бөлшектеніп кетуінен сақтап, Араб түбегіндегі Ислам дінінің жайылуына себепкер болып, көрші мемлекеттерге әскери сапарлардың негізін қалап кетті. Құранды мұсхаф ретінде жинақтауға әмір берді
2 Омар әл-Фаруқ
араб.: عمر الفاروق
23 тамыз 6343 қараша 644 10 жыл, 3 ай Әскери жорықтар арқылы мемлекет шекарасы кеңейтіп, әлем картасы өзгертті, мемлекеттік құрылымдарды жаңа үлгіде жүйелеп, сәтті реформа жасай білді
3 Осман Зүннұрайн
араб.: عثمان ذو النورين
11 қараша 64420 маусым 656 11 жыл, 7 ай Мемлекет шекарасын кеңейтуді жалғастырды. Құранның мұсхафтарын шартарапқа таратып, көбейтті
4 Әли әл-Мұртаза
араб.: علي المرتضى
20 маусым 65629 қаңтар 661 4 жыл, 7 ай Оның тұсында Ислам дұшпандарының кесірінен алғашқы мұсылманаралық және халифааралық соғыс болды
5 Хасан ибн Әли
араб.: الحسن بن علي
29 қаңтар 66129 маусым 661 6 ай Халифа болып сайланса да мұсылман үмбетінің арасында іріткіге жол бермес үшін билікті өзіне қарсы шыққан Мұғауия ибн Әби Суфиянға тапсырды
Умәйя әулеті
(29 маусым 6616 тамыз 750; 89 жыл, 1 ай)
6 Мұғауия ибн Әби Суфиян
араб.: معاوية بن أبي سفيان
29 маусым 66129 сәуір 680 18 жыл, 9 ай Халифалықты өз баласына қалдырып кеткен алғашқы халифа
7 Язид ибн Мұғауия
араб.: يزيد بن معاوية
68011 қараша 683 3 жыл Уақытын ойын-сауықпен өткізген алғашқы халифа
8 Мұғауия ибн Язид
араб.: معاوية بن يزيد
қараша 68329 ақпан 684 1 жыл Умәйя әулеті ішіндегі Суфиянилер тармағының соңғы өкілі
9 Мәруан ибн әл-Хәкәм
араб.: مروان بن الحكم
6845 мамыр 685 1 жыл Умәйя әулеті ішіндегі Мәруанилер тармағының негізін құрушы
10 Абд әл-Мәлік ибн Маруан
араб.: عبد الملك بن مروان
6858 қазан 705 20 жыл Тұңғыш рет мұсылмандардың төл ақшасын бастырды, араб тілін ресми тілге айналдырды, мемлекеттік жүйенің қалыптасуын соңына жеткізді
11 Әл-Уәлид ибн Әбділмәлік
араб.: الوليد بن عبد الملك‎
қазан 70523 ақпан 715 9 жыл, 4 ай Жолдар, ауруханалар, мешіттер, құдықтар және т.б. нысандарды салдыртты, мектептер мен кітапханаларды ашты, мұсылмандар алғашқы рет қағаз жасауды үйренді
12 Сүлеймен ибн Абд әл-Мәлік
араб.: سليمان بن عبد الملك
ақпан 71522 қыркүйек 717 2 жыл, 6 ай Жүздеген тұтқындарды босатты, қызметкерлердің жалақысын көтерді
13 Омар ибн Әбділғазиз
араб.: عمر بن عبد العزيز
22 қыркүйек 71710 ақпан 720 2 жыл, 5 ай Әли ибн Әби Тәліпке жұма құтбаларында тіл тигізу салтын тоқтатты, зұлым намангерлерді орындарынан босатты, керуен-сарайлар салдырды, орынсыз салықтарды жойды, яһудилер мен христиандардан тартып алынған ғибадатханаларын, һашимилерден тартып алынған Фәдәк егістігін қайтарып берді
14 Язид ибн Әбділмәлік
араб.: يزيد بن عبد الملك
10 ақпан 72026 қаңтар 724 3 жыл, 11 ай Мемлекетті бұрыңғы қиын жағдайға алып келді, ойын-сауыққа құмар болды
15 Хишам ибн Абд әл-Мәлік
араб.: هشام بن عبد الملك
26 қаңтар 7246 ақпан 743 19 жыл, 11 күн Мәуәлилердің салықтарын көбейтті, кіріс-шығыс істерін жүйеледі
16 Әл-Уәлид ибн Язид
араб.: الوليد بن يزيد
6 ақпан 74317 сәуір 744 1 жыл, 2 ай Қазына ақшасын далаға шашты, ішкілік ішуге, әйелдерге, сауық-сайранға құмар болды
17 Язид ибн әл-Уәлид
араб.: يزيد ابن الوليد
17 сәуір 7444 қазан 744 5 ай 12 күн Алдыңғы халифаны өлтіру арқылы билікке келген алғашқы халифа
18 Ибраһим ибн әл-Уәлид
араб.: ابراهيم ابن الوليد بن
744 4 ай Халифалықтан тайдырылған алғашқы халифа
19 Мәруан ибн Мұхаммед
араб.: مروان بن محمد
7446 тамыз 750 5 жыл 1 ай Умәйялардан шыққан соңғы халифа
Бағдаттағы Аббас әулеті
(6 тамыз 75020 ақпан 1258; 508 жыл)
20 Әбдуллаһ әс-Саффах
араб.: عبد الله السفاح
6 тамыз 75010 маусым 754 4 жыл 9 ай Аббасилерден шыққан алғашқы халифа
21 Әбдуллаһ әл-Мансұр
араб.: عبدالله المنصور
10 маусым 7547 қазан 775 21 жыл Бағдатты салып, елорданы сонда көшірді
22 Мұхаммед әл-Мәһди
араб.: محمد المهدي
7 қазан 7754 тамыз 785 10 жыл 1 ай Пошта жүйесін құрып кетті, керуенсарайлар салдырды, құдықтар қаздырды, арналар аштырды, зындықтармен күресті
23 Мұса әл-Һәди
араб.: موسى الهادي
тамыз 78514 қыркүйек 786 1 жыл, 1 ай Зындықтармен күресуді жалғастырды
24 Һарун әр-Рашид
араб.: هارون الرشيد
14 қыркүйек 78624 наурыз 809 23 жыл, 6 ай Аббасилердің билігін шарықтау шыңына жеткізді. Ғылым-білім және әдебиет биік шыңдарды бағындырды
25 Мұхаммед әл-Әмин
араб.: محمد الأمين
наурыз 80927 қыркүйек 813 4 жыл, 6 ай Әдебиет пен өнерден хабары бар ол ойын-сауық пен ішкілікке құмар еді
26 Әбдуллаһ әл-Мәмун
араб.: عبدالله المأمون
27 қыркүйек 8139 тамыз 833 19 жыл, 11 ай Оның дәуірі ғылым-білімнің алтын ғасыры болып есептеледі. Ол аударма ісін өркендетті, көптеген көтерілістерді басты. Бірақ мұғтазила ағымын қолдағанның кесірінен ғұламалар Құранның жаратылыс екендігін мойындауға мәжбүр болды, мойындамағандар қатты азапталды. Осылайша Михнат дәуірі басталды
27 Мұхаммед әл-Мұғтасым
араб.: محمد المعتصم
9 тамыз 8335 қаңтар 842 8 жыл, 5 ай Самарра қаласын салдыртып, оны елордаға айналдырды
28 Һәрун әл-Уәсиқ
араб.: هارون الواثق
5 қаңтар 84210 тамыз 847 5 жыл, 7 ай Дәмді тағамдар жеп, ішкілік ішуді қатты ұнатты
29 Жағфар әл-Мүтәуәккил
араб.: جعفر المتوكل
10 тамыз 84711 желтоқсан 861 14 жыл, 4 ай Әлиге және оның ұрпақтарына қарсы шектен тыс қатаңдық танытты. Михнат дәуірін тоқтатты
30 Мұхаммед әл-Мұнтасыр
араб.: محمد المنتصر
11 желтоқсан 8617 маусым 862 6 ай Әлидің ұрпақтарына көрсетілген қысымды тоқтатты, Құсайынның қабірін зиярат етуге рұқсат берді
31 Ахмед әл-Мұстағин
араб.: أحمد المستعين
8 маусым 86217 қазан 866 4 жыл, 4 ай Түркілердің әсерінен билігі әлсіз болды
32 Мұхаммед әл-Мұғтазз
араб.: محمد المعتز
17 қазан 8669 шілде 869 2 жыл, 9 ай Қазынада ештене қалмағандықтан әскерге төлейтін жалақысы болмады. Сол себептен әскерлер оны тақтан тайдырып, үш күн бойы ас-сусыз азапталып өлтіріледі
33 Мұхаммед әл-Мүһтәди
араб.: محمد المهتدي
9 шілде 86921 маусым 870 11 ай Күшейген түркілермен күресуге тырысты, бірақ олардан жеңіліп қалды
34 Ахмед әл-Мұғтамид
араб.: أحمد المعتمد
26 маусым 87015 қазан 892 22 жыл, 4 ай Іс жүзінде билік Талха әл-Муаффақта болды. Ал әл-Мұғтамид болса, уақытын ойын-сауыққа кетіретін
35 Ахмед әл-Мұғтадид
араб.: أحمد المعتضد
15 қазан 8925 сәуір 902 9 жыл, 6 ай Тақуимүл-Мұғтадид деп аталатын күнтізбені қабылдады
36 Әли әл-Мүктәфи
араб.: علي المكتفي
5 сәуір 90213 тамыз 908 6 жыл, 4 ай Карматилерді жеңді
37 Жағфар әл-Мұқтадир
араб.: جعفر المقتدر
13 тамыз 90831 қазан 932 24 жыл 11 ай Ол сауық-сайран мен ысырапшылдыққа бейім еді
38 Мұхаммед әл-Қаһир
араб.: محمد القاهر
929
31 қазан 93219 сәуір 934
1 жыл, 6 ай Мінезі өте нашар, лақап атына сай өте қаһарлы адам болатын
39 Мұхаммед әр-Разы
араб.: محمد الراضي
24 сәуір 93412 желтоқсан 940 6 жыл, 8 ай "Әмирүл-умара" деген жаңа құрылымды қалыптастырды
40 Ибраһим әл-Мұттақи
араб.: إبراهيم المتقي
15 желтоқсан 94026 тамыз 944 3 жыл, 8 ай Ораза ұстау мен басқа да құлшылықтарды жасағанды жақсы көретін
41 Әбдуллаһ әл-Мүстәкфи
араб.: عبد الله المستكفي
26 тамыз 94428 қаңтар 946 1 жыл, 6 ай Билігі әлсіз болғандықтан басқа ислам мемлекеттерінің басшылары өздеріне "Әмирүл-мүминин" атағын қолдана бастады
42 Әл-Фазыл әл-Мұтығ
араб.: الفضل المطيع
28 қаңтар 9464 тамыз 974 28 жыл, 7 ай Нағыз билік буәйхи Муизуддәуләның қолында болады
43 Әбділкәрім әт-Таиғ
араб.: عبد الكريم الطائع
4 тамыз 97430 қазан 991 17 жыл, 2 ай Билік бес буәйхидің қолында еді
44 Ахмед әл-Қадір
араб.: أحمد القادر
1 қараша 99129 қараша 1031 40 жыл, 1 ай Жақсылықты сүйетін, ғалымдарды қорғайтын
45 Әбдуллаһ әл-Қайым
араб.: عبد الله القائم
29 қараша 10312 сәуір 1075 43 жыл, 5 ай Селжұқтардың билігіне өткен халифа
46 Әбдуллаһ әл-Мұқтади
араб.: عبد الله المقتدي
2 сәуір 10753 ақпан 1094 18 жыл, 10 ай Сәулет өнерінің нысандарын салды, ғимараттарды тұрғызды
47 Ахмед әл-Мұстазһир
араб.: أحمد المستظهر
3 ақпан 10946 тамыз 1118 24 жыл, 6 ай Оның дәуірінде шығыста ассасиндер (батынилер) қауіп төндірсе, батыста крест жорықтары басталды
48 Әл-Фазыл әл-Мүстәршид
араб.: الفضل المسترشد
6 тамыз 111829 тамыз 1135 17 жыл, 1 ай Қажыр-қайраты мол, батыр, шешен әрі фақиһ болған
49 Мансұр әр-Рашид
араб.: منصور الراشد
29 тамыз 113517 тамыз 1136 11 ай, 19 күн Ақын, батыр, жомарт, әділ еді. Сұлтан Масғұттың билігін құлатуға тырысты
50 Мұхаммед әл-Мұқтафи
араб.: محمد المقتفي
17 тамыз 113612 наурыз 1160 23 жыл, 7 ай Ол дәйләмилердің уақытынан бері Иракта жалғыз өзі билік жүргізген алғашқы халифа
51 I Жүсіп әл-Мүстәнжид
араб.: يوسف المستنجد
12 наурыз 116018 желтоқсан 1170 10 жыл, 9 ай Жерді жалға беруді жойып, хараж кірістеріне қосты
52 Хасан әл-Мүстәди
араб.: حسن المستضيء
18 желтоқсан 117027 наурыз 1180 9 жыл, 3 ай Әділ, жомарт, кешірімді жан еді
53 Ахмед ән-Насыр
араб.: أحمد الناصر
28 наурыз 11805 қазан 1225 45 жыл, 7 ай Оның тұсында Шыңғыс ханның шапқыншылығы басталды
54 Мұхаммед әз-Заһир
араб.: محمد الظاهر
5 қазан 122510 шілде 1226 9 ай Одан алдыңғы дәуірлерде тартып алынған мал-мүліктерді қайтарып берді, салық жүйесін бір ізге келтірді
55 Жағфар әл-Мұстансыр
араб.: جعفر المستنصر
10 шілде 12265 желтоқсан 1242 16 жыл, 5 ай Бағдатта мешіт, медресе, ауруханалар салды
56 Әбдуллаһ әл-Мұстағсым
араб.: عبد الله المستعصم
5 желтоқсан 124220 ақпан 1258 15 жыл, 2 ай Аббасилердің соңғы халифасы
Каирдегі Аббас әулеті
(13 маусым 126122 қаңтар 1517; 255 жыл, 7 ай)
57 Ахмет әл-Мұстансыр
араб.: أحمد المستنصر
13 маусым 126128 қараша 1261 6 ай
58 I Ахмед әл-Хәкім
араб.: أحمد الحاكم الأول
21 қараша 126119 қаңтар 1302 40 жыл, 2 ай
59 I Сүлеймен әл-Мүстәкфи
араб.: سليمان المستكفي الأول
19 қаңтар 1302ақпан 1340 38 жыл, 1 ай
60 Ибраһим әл-Уәсиқ
араб.: إبراهيم الواثق
ақпан 134016 маусым 1341 1 жыл, 4 ай
61 II Ахмед әл-Хәкім
араб.: أحمد الحاكم الثاني
13411352 11 жыл
62 Әбу Бәкір әл-Мұғтадид
араб.: أبو بكر المعتضد
13521362 10 жыл
63 Әбу Әбдуллаһ әл-Мүтәуәккил
араб.: أبو عبد الله المتوكل
13621377
13771383
13899 қаңтар 1406
38 жыл
64 Зәкәрия әл-Мұстағсым
араб.: زكريا المستعصم
1377
13861389
3 жыл
65 Омар әл-Уәсиқ
араб.: عمر الواثق
қыркүйек 138313 қараша 1386 3 жыл, 2 ай
66 Әл-Аббас әл-Мұстағин
араб.: العباس المستعين
22 қаңтар 14069 наурыз 1414 8 жыл, 2 ай
67 Дәуіт әл-Мұғтадид
араб.: داود المعتضد
141423 маусым 1441 27 жыл
68 II Сүлеймен әл-Мүстәкфи
араб.: سليمان المستكفي الثاني
23 маусым 144129 қаңтар 1451 9 жыл, 7 ай
69 Хамза әл-Қайым
араб.: حمزة القائم
14511455 4 жыл
70 II Жүсіп әл-Мүстәнжид
араб.: يوسف المستنجد
14557 сәуір 1479 24 жыл
71 Әбділғазиз әл-Мүтәуәккил
араб.: عبد العزيز المتوكل
8 сәуір 147927 қыркүйек 1497 18 жыл, 6 ай
72 Жақып әл-Мүстәмсик
араб.: يعقوب المستمسك
27 қыркүйек 14971508
15161517
11 жыл
73 Мұхаммед әл-Мүтәуәккил
араб.: محمد المتوكل
15081516
151722 қаңтар 1517
8 жыл
Османлы әулеті
(22 қаңтар 15173 наурыз 1924; 407 жыл, 2 ай)
74 I Сәлім
араб.: سليم الأول
22 қаңтар 151722 қыркүйек 1520 3 жыл, 8 ай
75 I Сүлеймен
араб.: سليمان الأول
30 қыркүйек 15206 қыркүйек 1566 45 жыл, 11 ай
76 II Сәлім
араб.: سليم الثاني
7 қыркүйек 156615 желтоқсан 1574 8 жыл, 3 ай
77 III Мұрат
араб.: مراد الثالث
15 желтоқсан 157416 қаңтар 1595 20 жыл, 1 ай
78 III Мехмет
араб.: محمد الثالث
15 қаңтар 159522 желтоқсан 1603 8 жыл, 11 ай
79 I Ахмет
араб.: أحمد الأول
22 желтоқсан 160322 қараша 1617 13 жыл, 11 ай
80 I Мұстафа
араб.: مصطفى الأول
22 қараша 161722 ақпан 1618
20 мамыр 162210 қыркүйек 1623
1 жыл, 7 ай
81 II Осман
араб.: عثمان الثاني
26 ақпан 161820 мамыр 1622 4 жыл, 3 ай
82 IV Мұрат
араб.: مراد الرابع
10 қыркүйек 16238 ақпан 1640 16 жыл, 5 ай
83 Ибраһим
араб.: ابراهيم
9 ақпан 16408 тамыз 1648 8 жыл, 6 ай
84 IV Мехмет
араб.: محمد الرابع
8 тамыз 16488 қараша 1687 39 жыл, 3 ай
85 II Сүлеймен
араб.: سليمان الثاني
8 қараша 168722 маусым 1691 3 жыл, 7 ай
86 II Ахмет
араб.: أحمد الثاني
22 маусым 16916 ақпан 1695 3 жыл, 8 ай
87 II Мұстафа
араб.: مصطفى الثاني
6 ақпан 169522 тамыз 1703 8 жыл, 6 ай
88 III Ахмет
араб.: أحمد الثالث
22 тамыз 17031 қазан 1730 27 жыл, 1 ай
89 I Махмұт
араб.: محمود الأول
20 қыркүйек 173013 желтоқсан 1754 24 жыл, 3 ай
90 III Осман
араб.: عثمان الثالث
13 желтоқсан 175430 қазан 1757 2 жыл, 10 ай
91 III Мұстафа
араб.: مصطفى الثالث
30 қазан 175721 қаңтар 1774 16 жыл, 3 ай
92 I Әбділхамит
араб.: عبد الحميد الأول
21 қаңтар 17747 сәуір 1789 15 жыл, 3 ай
93 III Сәлім
араб.: سليم الثالث
7 сәуір 178929 мамыр 1809 20 жыл, 1 ай
94 IV Мұстафа
араб.: مصطفى الرابع
29 мамыр 180928 шілде 1808 1 жыл, 2 ай
95 II Махмұт
араб.: محمود الثاني
28 шілде 18081 шілде 1839 30 жыл, 11 ай
96 I Әбділмәжит
араб.: عبد المجيد الأول
2 шілде 18392 маусым 1861 21 жыл, 11 ай
97 Әбділғазиз
араб.: عبد العزيز
2 маусым 186130 мамыр 1876 14 жыл, 10 ай
98 V Мұрат
араб.: مراد الخامس
30 мамыр 187631 тамыз 1876 3 ай
99 II Әбділхамит
араб.: عبد الحميد الثاني
31 тамыз 187627 сәуір 1909 32 жыл, 8 ай
100 V Мехмет
араб.: محمد الخامس
27 сәуір 19093 шілде 1918 9 жыл, 2 ай
101 VI Мехмет
араб.: محمد السادس
3 шілде 19181 қараша 1922 4 жыл, 4 ай
102 II Әбділмәжит
араб.: عبد المجید الثاني
19 қараша 19223 наурыз 1924 1 жыл, 4 ай

Кордоба халифаты (929–1031)

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Толық мақаласы: Кордоба хилафаты
Есімі Билік мерзімі Билік ұзақтығы Сипаттама
1 III Әбдіррахман
араб.: عبد الرحمن الثالث
16 қаңтар 92915 қазан 961 32 жыл, 9 ай
2 II Хакам
араб.: الحكم الثاني
15 қазан 96116 қазан 976 15 жыл, 1 күн
3 II Хишам
араб.: ھشام الثانی
16 қазан 9761009
101019 сәуір 1013
36 жыл
4 II Мұхаммед әл-Маһди
араб.: محمد الثاني ، المهدي
1009 белгісіз
5 Сүлеймен ибн әл-Хәкім
араб.: سلیمان الثاني بن الحكم
10091010
10131016
4 жыл
6 Әли ибн Хаммуд
араб.: علي بن حمود
101622 наурыз 1018 2 жыл
7 IV Әбдірахман
араб.: عبدالرحمن رابع
10181018 белгісіз
8 Қасым әл-Мағмұн
араб.: القاسم المعمون
10181021
1023
3 жыл
9 Жақия әл-Мұғтали
араб.: يحي المعتلي
10211023
10251026
3 жыл
10 III Әбдірахман
араб.: عبدالرحمٰن الخامس
10231024 1 жыл
11 III Мұхаммед
араб.: محمد الثالث
10241025 1 жыл
12 III Хишам
араб.: هشام الثالث
10261031 5 жыл

Фатимидтер халифаты

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Толық мақаласы: Фатимидтер хилафаты
Есімі Билік мерзімі Билік ұзақтығы Сипаттама
1 Ғұбайдуллаһ әл-Маһди
араб.: عبيدالله المهدي
909934 25 жыл
2 Мұхаммед әл-Қайым
араб.: محمد القائم
934946 12 жыл
3 Ысмайыл әл-Мансұр
араб.: إسماعيل المنصور
946953 7 жыл
4 Мағадд әл-Мұғизз
араб.: معد المعز
953975 22 жыл
5 Низар әл-Ғазиз
араб.: نزار العزيز
975996 21 жыл
6 Мансұр әл-Хәкім
араб.: المنصور الحاك
9961021 25 жыл
7 Әли әз-Заһир
араб.: علي الظاهر
10211036 15 жыл
8 Мағадд әл-Мұстансыр
араб.: معد المستنصر
10361094 58 жыл
9 Ахмет әл-Мұстали
араб.: أحمد المستعلي
10941101 7 жыл
10 Мансұр әл-Әмір
араб.: منصور الآمر
11011130 29 жыл
11 Әбділмәжит әл-Хафиз
араб.: عبد المجيد الحافظ‎‎
11301149 19 жыл
12 Ысмайыл әл-Зафир
араб.: إسماعيل الظافر
11491154 5 жыл
13 Иса әл-Фаиз
араб.: عيسى الفائز
11541160 6 жыл
14 Әбдуллаһ әл-Ғадид
араб.: عبد الله العاضد
11601171 11 жыл

Муаххидун халифаты

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Толық мақаласы: Муаххидун халифаты

Ирак және Шам Ислам мемлекеті

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Тағы қараңыз

[өңдеу | қайнарын өңдеу]