Қойбүлдірген
| Қойбүлдірген | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||
| ||||||||||
| Екі-есімді атауы | ||||||||||
| Rubus saxаtilis |
Қойбүлдірген (лат. Rubus saxаtilis)[1] - раушангүлдер тұқымдасы, таңқурай туысына жататын көп жылдық өсімдік.
Ботаникалық сипаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Биіктігі 30 см-ге дейін. Ұзындығы 1,5 м-ге жететін жер бойлай жайылған төсемелі ұзын өскіндері күзде тамырланады.
- Сабағы тік, сыртын қатты тікенек басқан.
- Жапырағы үлкен сағақты, түкті, жиегі иректелген. Бөбешік тәрізді жапырақтары жұмыртқа тәрізді.
- Қос жынысты гүлдері ақ түсті, аса ірі емес, 3-10 гүлі сабақтың жоғарғы жағында қалқан немесе шатырша тәрізді, сыртына қарай қайырылған. Күлтесі тік, ұшына қарай сүйір, ұзынша эллипсті немесе ұзынша келген, ұзындығы 6-7 мм, ені 1,5-2,5 мм.
- Жемісі ірі ашық қызыл түсті сүйекті жеміс, диаметрі 5 мм-дей, сырты жалаң, шырынды және жеуге жарамды. Мамыр-шілде де гүлдеп, маусым-тамыз айларында жеміс салады.
Өсетін жері мен таралуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қойбүлдірген ылғалды орманды, көбіне қарағайлы орманды жерлерде таралған. Қазақстанда Тобыл-Есіл жазығында, Көкшетау, Ақтөбе, Торғай өңірлерінде, Сарыарқаның батысында, Ұлытау, Алтай, Тарбағатай тауларында, Жетісу, Іле, Күнгей Алатауларында, Кетпен (Ұзынқара) жотасында кездеседі. Қайың шоқтарында, шырша және қарағайлы ормандарда, бұталар арасында, таудың тасты баурайларында және батпақты жерлерде өседі.
Құрамы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Жемісінің құрамында көмірсу, органикалық қышқылдар, С дәрумені, пектиндік және илік заттар бар.
Қолданылуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қойбүлдіргенді суық тигенде және қан аздықта ем ретінде қолданады. Жапырағынан дайындалатын тұнбасын халық медицинасында асқазан-ішек жолдары және буын ауруларына, т.б. пайдаланады.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т.З. - 304 бет. ISBN 9965-893-64-0 (Т.З.), ISBN 9965-893-19-5