Добруджа татар тілі
| Добруджа татар тілі | |
| Өз атауы: |
tatarşa, tatar tĭlĭ |
|---|---|
| Елдер: | |
| Классификация | |
| Санаты: | |
| Жазуы: | |
| Тіл коды | |
| ISO 639-1: |
— |
| ISO 639-2: |
— |
| ISO 639-3: |
— |
| Тағы қараңыз: Жоба:Лингвистика | |
Добруджа татар тілі немесе Румын татар тілі (tatarşa, tatar tĭlĭ) – қырымтатар тілінің және ноғай тілінің нұсқасы.[1][2][3] Негізінен Румынияның Добруджа аймағында сөйлейді. Болгария мен Түркияда да сөйлеушілер бар. Онда румын тілінен көптеген сөздер бар. Қазақ тіліне жақын болып, Қыпшақ-Ноғай тобына жатады.
Фонология[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Румынияда сөйлейтін татар тілінің фонологиясы туралы бірінші кітапты Танер Мұрат «The Sounds of Tatar Spoken in Romania: The Golden Khwarezmian Language of Nine Noble Nations» деп ағылшын тілінде басып шығарды.[4]
Румынияда сөйлейтін әдеби татар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Румынияда сөйлейтін татар тілінің екі түрлі қыры бар, олар тоғысқан және әдеби татар тілін «edebiy Tatarşa» құрайды. Бұл аспектілердің бірі «calpı Tatarşa» немесе «calpaq Tatarşa» деп аталатын шынайы (түпнұсқа) татар тілі болса, екіншісі «muwallımatşa» деп аталатын академиялық татар тілі.
- Академиялық татар тілі - негізінен ғылымда, дінде, әдебиетте, өнерде немесе саясатта кездесетін араб және парсы неологизмдерін бастапқы түрінде жазу және айту дегенді білдіреді.
- Түпнұсқа татар тілі – араб және парсы тектес сөздерді қоса, өз дыбыс жүйесіне қатаң бейімдеу арқылы жазу және айту.
Хаттар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Түпнұсқалық және академиялық хаттар Детерминанттық дыбыстарды көрсету үшін барлығы 10 әріп қолданылады, оның 9-ы шынайы анықтауыш дыбыстарды белгілейді: a, e, i, ı, ĭ, o, ö, u, ü, ал â әрпі академиялық дауысты дыбыс үшін қолданылады. Жазу жүйесі 19 әріптен тұратын шынайы дауыссыз дыбыстарды тіркейді: b, c, ç, d, g, ğ, j, k, l, m, n, ñ, p, q, r, s, ş, t, z және үш белгісі бар. академиялық дауыссыз дыбыстар: f, h, v. Сондай-ақ екі түпнұсқа жартылай дауысты дыбыстар бар: у, w. Ескі түпнұсқа түркі дауыссыз дыбысы, ⟨Ç⟩ әрпімен берілген /ç/ дыбысы сирек естіледі, өйткені Добруджа сөйлейтін татар тілінде сөйлейтіндер оны /ş/ ⟨Ş⟩ әрпі деп жазады. Жазбаша тіл көбінесе ⟨Ç⟩-ден ⟨Ş⟩-ге ауысатын сөйлеу тілінен кейін болатындықтан, нәтижесінде Румынияда сөйлейтін татар тілінде ⟨Ç⟩ әрпі мен /ç/ дыбысы жиі академиялық ретінде қарастырылады.
Жазуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Добруджа татар тілі латын әліпбиі мен жазылады.[5][6]
| A a | B b | C c | Ç ç | D d | E e | F f | ||
| G g | Ğ ğ | H h | I ı | İ i | Ĭ ĭ | J j | K k | L l |
| M m | N n | Ñ ñ | O o | Ö ö | P p | Q q | R r | |
| S s | Ş ş | T t | U u | Ü ü | V v | W w | Y y | Z z |
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ As an Extra Small Language Romanian Tatar Turkish
- ↑ Romanian Tatar language communication in the multicultural space
- ↑ THE TURKISH LANGUAGE SPOKEN BY THE TURK-TATAR COMMUNITY LIVING IN ROMANIA
- ↑ The Sounds of Tatar Spoken in Romania: The Golden Khwarezmian Language of the Nine Noble Nations (Academia.edu)
- ↑ The translation of the book "Luceafărul" (Mihai Eminescu) by Taner Murat with this scripts
- ↑ Latin alphabet used by Taner Murat Мұрағатталған 23 сәуірдің 2023 жылы.
| ||||||||||||||||||||||||||||||
