Карл Александр Мюллер

Карл Александр Мюллер
нем. Karl Alexander Müller
Туған күні	20 сәуір 1927 (1927-04-20)
Туған жері	Базель, Швейцария
Қайтыс болған күні	9 қаңтар 2023 (2023-01-09) (95 жас)
Қайтыс болған жері	Цюрих
Ғылыми аясы	физика
Марапаттары	Физика саласындағы Нобель сыйлығы (1987)

Карл Александр Мюллер (нем. Karl Alexander Müller; 20 сәуір 1927, Базель — 9 қаңтар 2023, Цюрих) — швейцар физигі, 1987 жылы физика бойынша Нобель сыйлығының лауреаты Георг Беднорцпен бірге, «керамикалық материалдардағы асқын өткізгіштікті ашуда көрсетілген физикадағы маңызды серпіліс үшін» алды.

Өмірбаяны

Мюллер 1958 жылы Георг Буштың жетекшілігімен бірқатар заттардың электрлік және магниттік қасиеттерін электронды парамагниттік резонанс арқылы зерттеуді жүзеге асыра отырып, Цюрих Швейцария жоғарғы техникалық мектебінде докторлық дәрежесін алды. Қорғағаннан кейін ол Баттелле институтының Женева бөлімшесінде бес жыл жұмыс істеді, онда бөлшектермен (атап айтқанда, нейтрондармен) сәулеленетін графиттің қасиеттерін зерттеді. 1963 жылдан бастап Цюрих маңындағы Рушликондағы IBM зерттеу зертханасында қатты дене физикасы бойынша зерттеулер жүргізді. Ол сол жерде физика кафедрасын басқарды және 1982 жылы IBM мүшесі болды. Сонымен бірге 1970 жылдан Цюрих университетінің профессоры болды, 1994 жылы зейнеткерлікке шықты.

Оксидті керамика (перовскит құрылымы бар керамика) маманы ретінде Мюллер 1980 жылдардың басында осы уақытқа дейін қол жеткізілгеннен жоғары температурада асқын өткізгіштікке қабілетті заттарды іздеуді бастады. Ең жоғары белгілі асқын өткізгіштік өту температурасы сол кезде 23 К (−250 °C) болды. 1983 жылы Мюллер Беднорцты асқын өткізгіштік үшін әртүрлі оксидтерге жүйелі зерттеу жүргізу үшін жұмысқа алды. 1986 жылы олар 35 К (−238 °C) температурада жаңадан жасалған барий–лантан–мыс оксидінің асқын өткізгіштігін анықтай алды. Олардың зерттеулерінен кейін бүкіл әлем бойынша оксидтерді қолданатын эксперименттер толқыны жүргізілді және бір жыл ішінде шамамен 100 К (−173 °C) температурада асқын өткізгіш күйге түсетін заттар табылды. Мюллер мен Беднорцтың жұмысынан кейінгі зерттеулер салыстырмалы түрде жоғары критикалық температуралары бар асқын өткізгіш материалдардың мүлдем жаңа класының ашылуына әкелді, бірақ бұл керамикадағы асқын өткізгіштіктің табиғаты негізінен анық емес.

2023 жылы 9 қаңтарда қайтыс болды.

Марапаттау және тану

• 1987 — Фриц Лондон сыйлығы
• 1987 — Дэнни Хайнеман сыйлығы
• 1987 — Вильгельм Экснер медалі
• 1987 — Физика бойынша Нобель сыйлығы
• 1988 — «Хьюллетт-Пакард» сыйлығы
• 1988 —Жаңа материалдардағы зерттеулер үшін Джеймс МакГруди сыйлығы
• 1989 — Ғылыми зерттеулер жөніндегі Жоғарғы Кеңестің Алтын медалі
• 1989 — АҚШ Ұлттық ғылым академиясының шетелдік мүшесі
• 1994 — Ресей Ғылым академиясының шетелдік мүшесі

Таңдаулы басылымдар

• Müller K.A. Spin Resonance in Neutron-Irradiated Graphite // Physical Review. — 1961. — Vol. 123, № 5. — P. 1550-1552. — doi:10.1103/PhysRev.123.1550.
• Müller K.A., Berlinger W., Waldner F. Characteristic structural phase transition in perovskite-type compounds // Physical Review Letters. — 1968. — Vol. 21, № 12. — P. 814-817. — doi:10.1103/PhysRevLett.21.814.
• Müller K.A., Burkard H. SrTiO3: An intrinsic quantum paraelectric below 4 K // Physical Review B. — 1979. — Vol. 19, № 7. — P. 3593-3602. — doi:10.1103/PhysRevB.19.3593.
• Bednorz J.G., Müller K.A. Possible high 𝑇_𝑐 superconductivity in the Ba-La-Cu-O system // Zeitschrift für Physik B. — 1986. — Vol. 64, № 2. — P. 189-193. — doi:10.1007/BF01303701.
• Blazey K.W., Müller K.A., Bednorz J.G., Berlinger W., Amoretti G., Buluggiu E., Vera A., Matacotta F.C. Low-field microwave absorption in the superconducting copper oxides // Physical Review B. — 1987. — Vol. 36, № 13. — P. 7241-7243. — doi:10.1103/PhysRevB.36.7241.
• Беднорц И.Г., Мюллер К.А. Оксиды перовскитного типа — новый подход к высокотемпературной сверхпроводимости (Нобелевская лекция) // УФН. — 1988. — Т. 156, № 2. — С. 323-346. — doi:10.3367/UFNr.0156.198810d.0323.
• Zhao G.-M., Conder K., Keller H., Müller K.A. Giant oxygen isotope shift in the magnetoresistive perovskite La1-xCaxMnO3+y // Nature. — 1996. — Vol. 381, № 6584. — P. 676-678. — doi:10.1038/381676a0.
• Zhao G.-M., Hunt M.B., Keller H., Müller K.A. Evidence for polaronic supercarriers in the copper oxide superconductors La(2-x)Sr(x)CuO4 // Nature. — 1997. — Vol. 385, № 6613. — P. 236-238. — doi:10.1038/385236a0. T_c {\displaystyle T_{c}} superconductivity in the Ba-La-Cu-O system // Zeitschrift für Physik B. — 1986. — Vol. 64, № 2. — P. 189-193. — doi:10.1007/BF01303701.

Әдебиет

• Bednorz J.G., Bussmann-Holder A., Keller H. Karl Alexander Müller // Physics Today. — 2023. — Vol. 76, № 5. — P. 60. — doi:10.1063/PT.3.5241.
• Martin J.D. Alexander Müller (1927–2023) // Nature. — 2023. — Vol. 614. — P. 29. — doi:10.1038/d41586-023-00206-x.
• High Tc superconductors and related transition metal oxides: Special contributions in honor of K. Alex Müller on the occasion of his 80th birthday / A. Bussmann-Holder, H. Keller. — Springer, 2007.

Сілтемелер

• Нобель комитетінің сайтынан ақпарат (ағыл.)