Мәскеу

Москва, Мәскеу – Ресей Федерациясының астанасы. Ресейдің еуропа бөлігінің ортасында, Москва өзенінің жағасында орналасқан. Жер аумағы 1000 км². Климаты қоңыржай континенттік. Орташа температура қаңтарда –10,2⁰С, шілдеде 18,1⁰С; жылдық жауын-шашын мөлшері 600 мм-ге жуық. Мәскеу – дүние жүзіндегі ең ірі қалалардың бірі. Халқы 11,5 млн (2011). Москва – 13 – 14 ғасырларда Владимир Суздаль өлы князьдіктерінің, 15 ғасырдың соңғы ширегінен 1712 жылға дейін бір орталыққа бағынған орыс мемлекетінің, 1918 жылы наурыздан – 1922 жылдың желтоқсанға дейін РКФСР-дің, 1922 жылы желтоқсаннан – 1992 жылға дейін КСРО-ның астанасы болды. Москва аумағындағы алғашқы қоныстар б.з.б. 2-мыңжылдықта пайда болды. 10 – 11 ғасырларда мұнда шығыс славян тайпасы – вятичтер қалашығы орналасты.

Ескі Мәскеу қаласының картасы

Мәскеу қаласының картасы 1784 жылы

Мәскеу қаласының спутниктен көрінісі

Ұлт өлілдері	Саны, адам (барлығы — 11 млн)	Пайызбен
Орыстар	9 930 410	91,65%
Украиндар	154 104	1,42%
Татарлар	149 043	1,38%
Армяндар	106 466	0,98%
Азербайжандар	57 123	0,53%
Еврейлер	53 142	0,49%
Белорустықтар	39 225	0,36%
Грузиндар	38 934	0,36%
қазақтар	9 393	0,09%
Басқа ұлттар	668 409	5,81%

Мәскеу қаласының туу туралы статиктикасы (1350-2009)

Мәскеу қаласының туу туралы статиктикасы (1350-2009)

Тарихы

Мәскеу (Ресей империясы) 1908 жылы (Бейнекөрініс)

Москва жөніндегі ең алғашқы дерек Ипатьев жылнамасында кездеседі. 1147 жылғы сәуірдегі жазбада князь Юрий Долгорукийдің Чернигов-Северск князі Святослав Ольговичті өз мекеніне, “Московқа” кеңес өткізу үшін шақырғаны баяндалады. Осы жыл (1147) Москваның іргесі қаланған мерзім болып есептеледі. Москваның өсуіне, жетекші рөл атқаруына оның тұрған жері (орыс халқының қалыптасуына ықпал еткен ортталық, сауда жолдарының торабы) себеп болды. 15 – 16 ғасырларда Москва саудамен, қолөнермен айналысатын ірі қалаға айналып. Біртіндеп бүкіл орыс жерінің мәдени орт. бола бастады. Кремль, Покров соборы (Василий Блаженный), т. б. салынды. Москвада орыстың кітап басу өнері дами бастады. 1607 – 12 жылы поляк-литван интервенттері Москваны басып алды. Оларға қарсы К.Минин мен Д. Пожарский бастаған азаттық күрес орыс халқының жеңісімен аяқталды. Бірте-бірте Москва бүкіл ресейлік нарықтық орталыққа айналып, Еуропа, Азия көпестерінің назарын аударды. 1678 жылы славян-грек-латын академиясы ашылды. Москва тұрғындары И.Болотников бастаған шаруалар соғысына, 17 ғасырдағы көтерілістерге (1648 жылы “Тұз бүлігі”, 1662 жылы – “Мыс бүлігі”, 1682 жылы “Хованщина”) белсене қатысты.

• Москва 19 ғасыр мен 20 ғасырдың бас кезінде Ресейдегі революция күрестің басты орталықтарының бірі болды.
• 1935 жылы 10 шілдеде Кеңес үкіметі Москваны көркейтудің бас жоспарын қабылдау жөнінде арнайы қаулы шығарды, сол жылы метро пайдалануға берілді.
• 1941 жылы Москва түбінде неміс-фашист әскерлеріне алғаш күйрете соққы берілді. (қала Москва шайқасы).
• 1945 жылы 24 маусымда Москвадағы Қызыл алаңда жеңіс шеруі болып өтті.
• 1947 жылы Москваның 800 жылдық, 1997 жылы 850 жылдық мерейтойлары атап өтілді.

Экономикасы

1712 жылы Петр І астананы Санкт-Петербургке көшіргеннен кейін де Москва ірі экономикалық мәдени орталық болып қала берді, Ресейдің екінші астанасының рөлін атқарды. Москвада 1702 жылы Ресейлік тұңғыш театр, 1703 жылы газет (“Ведомости”), 1755 жылы университет ашылды. 1918 жылы 12 наурызда Кеңес үкіметінің астанасы Петроградтан Москваға көшірілді. Москва кеңес экономикасының орталықна айналып, қала халқы жедел өсті. Москвадағы Кремльдің іргетасы 11 ғасырдан қалана бастап, дүниежүзілік сәулет өнерінің қайталанбас ескерткішіне айналды. Кремльде 20 мұнара бар, олар негізінен 1485 – 1495 жылы салынды. Спасск мұнарасына 1625 жылы Кремль куранттары, 1937 жылы Спасск, Троицк, Никольск, Боровицк мұнараларына асыл минералдардан бесжұлдыздар орнатылды. Москвадағы негізгі алаң – Қызыл алаң. Жылнамалардағы жазу бойынша Қызыл алаң 15 ғасырдың соңына қарай сауда алаңы ретінде пайда болған (16 ғасырда Троицк алаңы, ал 17 ғасырдан Қызыл алаң). Қызыл алаңда В.И. Лениннің мазары, Белгісіз жауынгердің зираты, Мәңгі алау орналасқан. Москвада әр түрлі тарихи кезеңдерде тек Ресей мәдениеті ғана емес, дүниежүзілік мәдениетке елеулі үлес қосқан әйгілі ақындар мен жазушылар, ғалымдар, суретшілер, сазгерлер, әртістер, т.б. өнер адамдары өмір сүріп, шығармашылық қызметпен айналысты. 1980 жылы жазда Москвада 22-Олимпиядалық ойындар өтті. Москва – көлік торабы әрі Еуропадағы аса ірі әуе жолдары тораптарының бірі. Москвадан 11 бағытқа темір жол тарайды, мұнда үлкен өзен порты орналасқан. Внуково, Домодедова, Быково, Шереметьево әуежайлары жұмыс істейді. 80-нен аса жоғарғы оқу орындары мен 70-ке жуық түрлі мұражайлар бар.

Мәскеу өзеніне көрініс. Сол жағында — Богдана Хмельництің көпірі, Ортасында — Европа Площаді және Киевский вокзал, артқы көрісте — салынып жатқан Московский халықаралық деловой центр «Москва-Сити», оң жағында — Бородинский көпірі и Смоленский метрокөпір, артқы көріністе — Дом Правительства Российской Федерации (2006 жыл)

Қазақстан мен Мәскеу қарым қатынастары

19 – 20 ғасырларда Москва мен қазақ елі арасында кең көлемді мәдени, ғылыми, экономикалық қарым-қатынастар орнады. Әр жылдары ұ.Мұратбаев, Т.Рысқұлов, М.Әуезов, т.б. қазақ халқының айтулы азаматтары Москвада тұрып, жұмыс істеді. Қазақ өнері мен ғылымының көрнекті өкілдері Москвада оқып, білім алды. 1936 жылы Москвада қазақ әдебиеті мен өнерінің алғашқы онкүндігі өткізілді. 2-дүниежүзілік соғыс жылдарында Қазақстанда Москвадан көшіріліп әкелінген көптеген кәсіпорындар жұмыс істеді. Москва ғалымдары мен өнер қайраткерлері (“Мосфильм” киностудиясының қызметкерлері) соғыс жылдары Алматыда тұрып, еңбектенді. 1942 жылы эвакуациямен келген “Мосфильм” мен “Ленфильм” киностудиялары Алматы көркемфильмдер киностудиясымен қосылып, 1944 жылға дейін біріккен Орталық киностудия (ЦОКС) деген атпен жұмыс істеді. С.Эйзенштейн, Ю.Я. Райзман, Г.Л. Рошаль, В.И. Пудовкин, Д.Вертов сынды кеңес кино өнерінің майталмандары қазақ шеберлерімен шығармашылық бірлікте болды. Москвадан көшіріліп келген ғылыми мекемелер мен академиялфп И.П. Вернадский, А.Обручев, А.И. Понкратова, А.Скочинский, т.б. ғалымдар соғыс жылдарында Қазақстанда жұмыс істеді. Қазіргі таңда қалада 8,5 мыңнан аса (1989) қазақтар тұрады. Москвада Қазақстан елшілігі, Москва қазақтарының ұлттық орталығы жұмыс істейді. Москва Астана және Алматы қалаларымен экономикалық, мәдени тығыз байланыстар орнатқан. Қаладағы жоғарғы оқу орындарында көптеген қазақ жастары білім алуда.

пайдаланған әдебиеттер

• Ильин М.А., Москва, М., 1970;
• Қазақстан тарихы, Все столицы мира, М., 2001. А., 1994.

Толықтыру

Үлгі:Link GA Үлгі:Link FA Үлгі:Link FA ak:Moscow