Қаратал ауданы

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Қазақстан ауданы
Қаратал ауданы
Елтаңбасы
Елтаңбасы
Әкімшілігі
Облысы

Жетісу облысы

Аудан орталығы

Үштөбе

Ауылдық округтер саны

9

Қалалық әкімдіктер саны

1

Ауыл саны

34

Қала саны

1

Әкімі

Ұлан Әлдибекұлы Досымбеков

Аудан әкімдігінің мекенжайы

Үштөбе қаласы, Қонаев даңғылы, №9

Тарихы мен географиясы
Координаттары

45°14′40″ с. е. 77°58′44″ ш. б. / 45.24444° с. е. 77.97889° ш. б. / 45.24444; 77.97889 (G) (O) (Я)Координаттар: 45°14′40″ с. е. 77°58′44″ ш. б. / 45.24444° с. е. 77.97889° ш. б. / 45.24444; 77.97889 (G) (O) (Я)

Құрылған уақыты

1928

Жер аумағы

24,2 мың км²

Уақыт белдеуі

UTC+5:00

Тұрғындары
Тұрғыны

40 365[1] адам (2023)

Ұлттық құрамы

қазақтар (63,11%), орыстар (21,47%), корейлер (6,62%), күрдтер (4,72%), шешендер (1,22%), басқалары (2,86%)[2]

Сандық идентификаторлары
Пошта индексі

041000-041013[3]

Автомобиль коды

19

Қаратал ауданының әкімдігі

Облыс картасындағы Қаратал ауданы

Қаратал ауданыЖетісу облысының солтүстік-батыс бөлігіндегі аумақтық-әкімшілік бірлік. Орталығы – Үштөбе қаласы. Аудан 1928 жылы құрылған.

Географиялық орны, жер бедері

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Солтүстігінде Балқаш көлі арқылы Қарағанды облысының Ақтоғай ауданымен, шығысында Сарқан, Ақсу аудандарымен, оңтүстік-шығысында Ескелді ауданы және Талдықорған қаласымен, оңтүстігінде Көксу ауданымен, батысында Алматы облысының Балқаш ауданымен шектесіп жатыр.

Аудан Балқаш ауданымен шектесер батысында Сарыесікатырау шөлінің шығысын ала Лөкқұм, Жетіжал, Жаманқұм, Бестас, Иіржар, Сүртке құмдары жайласа, Кербұлақ ауданымен шектесер оңтүстік-батысында Аралқұм құмы жатыр. Ауданның шығысында аласа келген Үшқара тауы орналасқан. Ауданның орталық бөлігімен Жетісудың жеті өзенінің бірі Қаратал ағып өтеді. Оған Жетісу (Жоңғар) Алатауының қарлы шындарынан бастау алатын Тентек, Көксу өзендері құйылады. Солтүстік бөлігінде Қаратал өзені Балқаш (Көкшетеңіз) көліне құяды. Балқаштан басқа аудан аумағында үлкенді-кішілі Үшкөл, Қаңбақты, Шораяқкөл, Қаңғай, Сарыкөл, т.б. көлдер бар. Аудан аумағыңда түз бен натрий сульфаты, құрылысқа қажетті 398 материалдар (Қайрақты тауында), кварц (Ақтаспалы кені), т.б. кен орындары бар. Ауданның ең биік жері оңтүстік-шығысында орналасқан Бурақой тауы (985 м). Одан басқа аудан жерінде Бақалы, Бастөбе, Ақтасты, Қайрақты, Ақынбай шоқылары бар.

Климаты, топырағы, өсімдігі мен жануарлар дүниесі

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ауданның климаты тым континенттік. Қысы оңтүстік-шығысыңда біршама жұмсақ, солтүстігінде суық. Қаңтар айының жылдық орташа температурасы -10-14°С. Жаз айлары ыстық, және қуаң. Шілде айының орташа температурасы 22-24°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлш. 200-400-мм-ді құрайды. Жерінің басым бөлігі құмды, құмайтты, өзен аңғарлары мен көл бойларының топырағы сазды, шалғынды-сазды, оңтүстігінің топырағы сұр, бозғылт қоңыр топырақты. Топырақтарына жусан мен изен, еркекшөп (көкпек), теріскен, сұлыбас, қызыл мия, жантақ, бидайық, өзен-көл бойларында қамыс, құрақ өседі. Солтүстік-батысының құмды өңірінде сексеуіл, тобылғы, жыңғыл, ал Қаратал өзені бойында тал, тораңғы тоғайлары кездеседі. Ауданның аласа таулы өңірінде елік пен қоян, қасқыр мен түлкі жортады. Жазық даласында дуадақ, құр, өзен-көлдерде қаз, үйрек, бірқазан, қырғауыл мекендейді. Қамысты-қорысты жерлерінде жабайы шошқа (доңыз) кездеседі. Кезінде (20 ғ-дың 40-50 ж.) Қараталдың сағасында және ну қамысында жолбарыс мекендеген. Ауданның жаз жайлауы Жетісу (Жоңғар) Алатауында, қыстауы құм ішінде.

1939 1959 1970 1979 1989[4] 1999 2009[5] 2021
 57678 46676 52401 52118 54655 46744 47824 40525

Аудан халқының саны 46 914 адам (2019), ұлттық құрамы: қазақтар (62,32%), орыстар (21,91%), ұйғырлар (0,96%), украиндар (0,13%), күрдтер (4,50%), татарлар (0,69%), түріктер (0,09%), шешендер (1,27%), немістер (0,49%), корейлер (7,07%), басқалары (0,57%).

Ауылдық округтер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Аудандағы 35 елді мекен 1 қалалық әкімдікке және 9 ауылдық округке біріктірілген:

Халқының саны (2009, 2021)[6]
Ауылдық округтері 2009 2021 2021 2009-ға пайызбен Ерлер 2009 Ерлер 2021 2021 2009-ға пайызбен Әйелдер 2009 Әйелдер 2021 2021 2009-ға пайызбен
Айтуби ауылдық округі 1526 1521 99,7 792 773 97,6 734 748 101,9
Балпық ауылдық округі 2224 1937 87,1 1111 986 88,7 1113 951 85,4
Бастөбе ауылдық округі 5603 4940 88,2 2781 2484 89,3 2822 2456 87
Бәйшегір ауылдық округі 1212 1108 91,4 630 562 89,2 582 546 93,8
Елтай ауылдық округі 1262 1231 97,5 636 628 98,7 626 603 96,3
Ескелді ауылдық округі 3169 2847 89,8 1605 1426 88,8 1564 1421 90,9
Жолбарыс батыр ауылдық округі 2812 2584 91,9 1449 1357 93,7 1363 1227 90
Қызылбалық ауылдық округі 1407 1185 84,2 722 597 82,7 685 588 85,8
Тастөбе ауылдық округі 1093 1090 99,7 568 565 99,5 525 525 100
Үштөбе қалалық әкімдігі 27516 22082 80,3 13044 11302 86,6 14472 10780 74,5
ЖАЛПЫ САНЫ 47824 40525 84,7 23338 20680 88,6 24486 19845 81

Шаруашылығы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ауданда 1995 жылға дейін биязы жүнді қой, оған қосымша сүтті-етті, сүті мол, күріш, жылқы, көкөніс, бақша, қант қызылшасын өсіруге маманданған 12 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі, 1 тәжірибе шаруашылығы болған. Олардың негізінде қазір (2002 ж.) ауданда 121 шаруашылық нысаны, оның ішінде 22 өндіріс көсіпорыны, 22 ауыл шаруашылығы құрылымы, 2 құрылыс мекемесі, 4 көлік пен байланыс кәсіпорны, 35 шағын көсіпорын, 858 сауда орны бар 5 базар тіркелген. Сондай-ақ, 359 шаруа қожалығы құрылған. Ауыл шаруашылық өнеркәсіптік кәсіпорындар мен ұйымдардың ірілері — "Қаратал" акционерлік қоғамы. "Тастөбе-Бірлік", "Бекагро", балық аулаумен айналысатын "Көпбірлік", пияз өсірумен шұғылданатын "Ақиқат", күріш өсіретін "Үштөбе", "Правда" серіктестіктері ауыл шаруашылығы өндірістік кооперативтері, "Тәжірибе" ауыл шаруашылығы ӨК, "Үштөбе тәжірибе-механикалық зауыты", "ДостарҚаратал" акц. қоғамдары (қоспажем өңдірісі), "Қаратал" баспаханасы. Қаратал ауданы телекоммуникация бөлімшесі (байланыстың қазіргі заманғы үлгілері-интернет, серіктік байланыс жүйесі көптеп енгізілуде).

Ауданның 514,7 мың га жері (2001) ауыл шаруашылығына жарамды. Оның ішінде 19,3 мың га егістік, 481,5 мың га жайылым, 11,1 мың га шабындық бар. Қ. ауданында 8,1 мың ірі қара, 68,2 мың қой мен ешкі, 4,5 мың жылқы, 5,0 мың шошқа, 70,0 мың құс болды (2002).

Инфрақұрылымы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ауданда 125 төсектік орталық аурухана, емхана, округ орталықтарында ауылдық дәрігерлік амбулаториялар (5) мен фельдшер-акушерлік пунктер (17) елге қызмет көрсетеді. Білім беру мекемелерінен 20 орта мектеп, 2 мектеп-гимназия, балалар мен жасөспірімдердің спорт мектебі, кәсіптік-техникалық және әскери-техникалық мектептер жұмыс істейді. Бұлардан басқа Үштөбе балалар үйі мен балабақша бар. Ауданда орталық және 2 ведомстволық кітапхана, аудандық мәдениет үйі, ведомстволық 5 мәдениет үйі мен 6 клуб жұмыс істейді. Оларда үш халықтық көркемөнерпаздар ұжымы: "Қаратал әуендері" ұлт аспаптар оркестрі, "Қызғалдақтар" вокалды ансамблі, корейдің "Самульнорн" ансамблі өнер көрсетеді. Қаратал ауылының автомобиль жолының Ұзындығы 326 км, оның 236 км асфальттанған. Аудан жерімен Үштөбе - Талдықорған-Алматы, ҮштөбеХонсу, Үштөбе-Көпбірлік автотрассалары өтеді. Үштөбе стансасы Орталық Азия елдерімен, Ресейдің қалаларымен, сонымен қатар Қытаймен байланыстырады.

Танымал тұлғалары, ескерткіштер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ауданнан Қазақстанның халық артисі Қ.Байсейітов, Қазақстанның халық артисі, Мемлекеттік сыйлық лауреаты Б.Римова, Қазақстанның еңбек сіңірген мәдениет қызметкері М.Бестібаев, Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі К.Тоқаев, және т.б. елге танымал тұлғалар шыққан. 

Қаратал ауданы аумағында саяси қуғын-сүргін құрбандарына шалдыққандарға арналған мемориалдық ескерткіш аудан орталығы — Үштөбе қаласында орналасқан (1999). Қаратал өзенінің Балқашқа құяр тұсына таяу "Қарақойын" төбесіне ел ардақтылары Жөлмеңде, Пышан, Арқабай, Аманбай, Иеке, т.б. құрметіне орнатылған гранитті екі ескерткіш пен үш тоғанды белгі (1995), Балқаш көліне таяу ұйыққұм құмындағы тас пен топырақтан үйілген зират, Жымбұлақ ауылының шығысындағы Сарықамыс сайындағы тас кескіндер және Үштөбе-Талдықорған автотрассасының 20, 8, 22, 26 және 28-км-ндегі топырақ және тас үйіндісінен тұратын қорғанды зираттар тобы бар.[7]

Дереккөздер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]