Айғожа ишан күмбезі
| Айқожа кесенесі | |
 | |
| Жалпы мәлімет | |
|---|---|
| Статусы |
Республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіші |
| Түрі |
қала құрылысы және сәулет |
| Орналасуы |
Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданы |
| Ғимараттың маңыздылығы |
киелі нысан |
| Жөнделген уақыты |
1989 ж |
| Биіктігі | |
| Биіктігі |
8 м |
| Төбесі |
күмбезді |
| Ғимараттың ішкі ауданы |
9х9 м (сыртқы ауданы) |
Айғожа ишан күмбезі – Қызылорда облысының республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері тізіміне енген киелі нысан ескерткіші.
Орналасқан жері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Жаңақорған ауданындағы Бесарық бекетінің оңтүстігінде 6 км қашықтықта орналасқан.
Кезеңі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]XVIII–XIX ғасырлар.
Тарихи деректер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Айқожа кесенесі Сырдарияның оң жағалауындағы биіктікте орналасқан және ортаазиялық кейінгі ортағасырлық діни архитектураның орталық күмбезді құрылысы типіне жатады. Жалпы алғанда, Айқожа кесенесі мен тағы да бес адам жерленген (әйелі мен төрт көмекшілері) жерлеу кешені болып табылады.
Дуана қожа тегінен шыққан Айқожа ишан Жұмаділлаұлы (1773-1857 жж.) – шынайы тарихи тұлға, атақты дін қызметкері, ағартушы және рухани тәлімгер.
Ишан қарапайым және адал өмір сүрді, төрт отбасының бастауы болған 11 бала тәрбиелеп өсірді. Жергілікті аңыздарға сүйенсек, Айқожа ишан аса күшті және тылсым күштің иесі болды, емшілікпен, көріпкелдікпен айналысты, суды сезіну қабілеті жоғары болатын (бұлақтар мен жерасты суларын іздеу).
Күмбезді ишан қабірінің басына үлкен ұлы Ибадулла бұхаралық Хамит (Халид) деген шеберге орнаттырған, кірпішін жергілікті халық құйған.
2008 жылы Айқожа ишанның 235 жылдығын үлкен аспен атап өтті (еске алу рәсімі), оған 3500 аса адам қатысты, көбінесе Өзбекстаннан, Түркиядан, сондай-ақ Қазақстанның басқа облыстарынан ұрпақтары келді. Бүгінгі таңда ескерткішті қайта жаңғыртты. Алғашында-ақ кесененің сырт көрінісі геометриялық және өсімдік тәрізді оюлармен безендірілгені белгілі. Нысанды қайта жаңарту барысында түпнұсқадағы зері жойылып кетті.[1]
Кесене сипаты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Кесене күйдірілген төртбұрыш пішінді кірпіштен (26x26x5 см) тұрғызылған. Нысанның қабырғаларында екі жарма есігінің орны орналасқан екі негізгі қасбеттен тұрады. Айқожа ишанның дін өкілдеріне жататындығын Меккеге қарай бағытталған қабырғаның батыс бөлігіндегі кішігірім есіктен байқауға болады.
Күмбез шаршы пішіндес, ауданы 9х9 м, биіктігі 8 м. Қабырғалары геометриялық және шырмауықты ою-өрнекпен безендірілген, 8 қырлы барабанды күмбезінде жарық түсетін 4 терезесі бар. Маңдайшасын бөренеден қиған. Ішіне сағана түрінде құлпытас жасалып, үстіне арқардың мүйізі қойылған. Қабырғалары сыртынан тепкішекті қалаумен бекітілген, ірге тасының биіктігі 4 м.
1989 жылы жергілікті тұрғындардың күшімен қайта жөндеуден өткізілді. Айғожа ишан күмбезіне қатысты құжаттар Алматыдағы "Қазақ жобалау-қалпына келтіру" институты мұражайында сақтаулы. Күмбез республикалық маңыздағы тарих және мәдениет ескерткіштері тізіміне алынған.[2][3]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Қазақстанның тарихи-мәдени нысандарының және жаппай зиярат ету орындарының альбомы/ ; ҚР Мәдениет және спорт министрлігі, Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет институты ; [жоба авторы Т. Бекбергенов ; бас ред. А. Р. Хазбулатов]... – Астана : [б. ж.], 2018. - 495 б., суретті; . – Библиогр.: 490 б. . – 100 дана – ISBN 978-9961-23-485-9
- ↑ Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8
- ↑ "Қазақ Энциклопедиясы"
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||
