Қарасопы күмбезі
| Қарасопы кесенесі | |
 | |
| Жалпы мәлімет | |
|---|---|
| Статусы |
Мемлекет қорғауында |
| Сәулет стилі |
қала құрылысы және сәулет |
| Орналасуы |
Қазақстан Республикасы, Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданы |
| Ғимараттың маңыздылығы |
киелі нысан |
| Биіктігі | |
| Биіктігі |
9 м |
| Төбесі |
күмбезді |
| Техникалық сипаттамасы | |
| Басқа да өлшемдері |
14x9 м (сыртқы ауданы) |
Қарасопы кесенесі – Қызылорда облысының республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері тізіміне енген киелі нысан ескерткіші.
Орналасқан жері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданы, Жаңақорған кентінен оңтүстік-шығысқа қарай 5 км жерде, Сырдарияның жағасында орналасқан.
Кезеңі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]XIX ғасыр.
Сипаты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Кесене шамамен XIX ғасырдың екінші жартысында аймақтағы ардақты діни қайраткерлердің бірі Қара сопыға арнап салынды. Ескерткіш айтарлықтай үлкен, сонымен бірге пропорционалды орталық күмбезді ғимарат. Сұсты пештагы кесененің жалпы құрылымына үйлесімді салынған. Пештақтың мұндай түрі ерте ортағасырдан бастап, ортаазиялық діни архитектураның барлығына тән болып келеді. Тік бұрышты ғимарат (күмбезімен қоса есептегендегі биіктігі – 9 м) екі бөліктен тұрады: кіреберіс тобы және қабірханның орталық бөлмесі. Негізгі бөлігі сегіз қырлы барабанда кішкентай әсем күмбезбен жабылған.
Кесене күйдірілген кірпіштен қаланған. Негізгі фасады оңтүстік-батысқа қарай бағытталып, портал түрінде безендірілген. Қасбетінің негізі оңтүстік-батысқа қарай қаратылып, портал түрінде жабдықталған. Кесененің сегіз айқышты, қас бетінің үсті негізгі қабырғадан биік өріліп, күмбезі, қабырға карниздері де өрнектелген. Жобадағы өлшемі 14х9 м, биіктігі-9 м, үстінде 8 айшығы бар, шағын екі бөлмеден тұрады. Қабір жатқан бөлменің аумағы 12,34х8,70 м, қосалқы бөлме аумағы 6,50х5, м. Есігі құбылаға қараған, алдында Қара сопы бейіті бар. Қарасопы кесенесі ислам сәулет өнері үлгісінде салынған. Осы аймақтағы Қорасан Ата, Қылышты Ата, Айқожа, т.б. тарихи жәдігерлер олардың көшпелі өзбектер дәуіріне қатысын байқатады. Қара сопы күмбезі арнайы зерттелмеген.
Ескерткіш 1982 жылы Қазақ КСР-нің тарихи және мәдени маңызы бар ескерткіштерінң тізіміне енді. Мемлекеттің қорғауына алынған.
Тарихи деректер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Халықта "сопы" деген мағына әлеуметте үлкен құрметке ие діни тұлға дегенді білдіреді, әдетте, адамгершілік қасиеті жоғары, сирек кездесетін рухани қасиеттерімен ерекшеленетін диуана.
Қара сопы бала кезінен қарапайымдылық, даналық, білімге деген құштарлық, ерекше рухани, емшілік қасиеттерге ие болған деп есептейді. Жас жігіт көп жылдарын Бұхарда өткізеді, Айқожа, Марал мен Құлболды ишандармен бірге медреседе оқиды.
Жергілікті жердегі аңыздарға сүйенсек, Қара сопы Айқожа ишанды бала кезінен өсірді, жеке өзі әкесі ретінде оны Бұхар мен Меккеге апарып жүрді. Кейін риза болған Айқожа ишанның баласы Атақожа Қара сопыға арнап осы кесенені тұрғызады. Атауына қарамастан, кесененің өзінде Айқожа ишанның ұлдары Ыбырайымшайық пен Мамырайымшайық жерленген. Қарапайым болғандығы сонша, Қара сопы тірі кезде-ақ өзін жай ғана жерлеуді өтінді. Аңыз бойынша Айқожа ишан қайтыс болғаннан кейін өзінің ұстазы Қара сопының аяқ жағына жерленгісі келген.
Бүгін Қара сопы кесенесі аймақтың маңызды киелі орны болып есептеледі. Оған қажылыққа келетіндердің легі күннен күнге артуда. Халықта әулие оларға дертінен айығуға көмектеседі, күш пен ақыл береді, ұялшақ адамдардың бойына ержүректілік пен қызуқандыларға жақсы мінез ұялатады деп сенген.[1]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Қазақстанның тарихи-мәдени нысандарының және жаппай зиярат ету орындарының альбомы/ ; ҚР Мәдениет және спорт министрлігі, Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет институты ; [жоба авторы Т. Бекбергенов ; бас ред. А. Р. Хазбулатов]... – Астана : [б. ж.], 2018. - 495 б., суретті; . – Библиогр.: 490 б. . – 100 дана – ISBN 978-9961-23-485-9
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||
