Аягөз ауданы

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Қазақстан ауданы
Аягөз ауданы
Елтаңбасы
Елтаңбасы
Әкімшілігі
Облысы

Абай облысы

Аудан орталығы

Аягөз

Ауылдық округтер саны

21

Кенттік әкімдіктер саны

1

Қалалық әкімдіктер саны

1

Ауыл саны

48

Қала саны

1

Әкімі

Қанат Серікқанұлы Әділбай

Аудан әкімдігінің мекенжайы

Аягөз қаласы, Абай бульвары, №14

Тарихы мен географиясы
Координаттары

47°57′57″ с. е. 80°25′52″ ш. б. / 47.96583° с. е. 80.43111° ш. б. / 47.96583; 80.43111 (G) (O) (Я)Координаттар: 47°57′57″ с. е. 80°25′52″ ш. б. / 47.96583° с. е. 80.43111° ш. б. / 47.96583; 80.43111 (G) (O) (Я)

Құрылған уақыты

1928

Жер аумағы

49,5 мың км²

Уақыт белдеуі

UTC+5:00

Тұрғындары
Тұрғыны

66 239[1] адам (2023)

Ұлттық құрамы

қазақтар (96,35%), орыстар (1,97%), басқа ұлт өкілдері (1,68%)[2]

Сандық идентификаторлары
Автомобиль коды

18

Аягөз ауданының әкімдігі

Қазақстан картасындағы Аягөз ауданы

Облыс картасындағы Аягөз ауданы

Аягөз ауданыАбай облысының оңтүстік-батыс жағында орналасқан әкімшілік бөлініс. 1928 жылы құрылған. Жері 49,5 мың км². Аудан орталығы — Аягөз қаласы.

Географиялық орны, жер бедері мен климаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Аудан солтүстігінде Абай, Жарма, Жаңасемей аудандарымен, шығысында Ақсуат, Үржар аудандарымен, батысында Қарағанды облысының Ақтоғай, Қарқаралы, оңтүстігінде Жетісу облысының Сарқан, Алакөл аудандарымен шектесiп жатыр.

Аягөз ауданының солтүстігі сай-жыралы, өзенді, көлді, оңтүстігі Балқаш-Алакөл ойысымен астасқан жазық болып келеді. Климаты тым континенттік, жазы ыстық, қысы суық. Қаңтардағы орташа ауа температурасы — 17°С, шілдеде 22°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 200 — 400 мм. Қар қазанның ақыры — қарашаның басында түсіп, сәуірге дейін жатады. Аудан аумағынан Аягөз т.б. кішігірім өзендер ағып өтеді. Топырағы сортаң, кей жерде қоңыр және сұрғылт. Табиғи өсімдіктерден боз, бетеге т.б. өсімдіктер өседі. Жабайы аңдардан: арқар, қасқыр, аю, түлкі, борсық, қоян, сартышқан, құстан: қаз, үйрек, шағала т.б. мекендейді.

Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Аягөз ауданы 1928 жылы 17 қаңтарда Жетісу губерниясы Лепсі уезінің Аягөз және Үржар болыстарының жерінен құрылған (1928 жылы 3 қыркүйекте БОАК-мен бекітілген). Алғашқыда аудан орталығы Сергиополь ауылында болып, 1930 жылы Аягөз ауылына көшірілген. 1932 жылы 20 ақпанда аудан жаңадан құрылған Алматы облысының құрамына енді.

1939 жылғы 20 сәуірдегі Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Аягөз кенті қала мәртебесін алды.

1939 жылғы 14 қазандағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен аудан Алматы облысынан Семей облысының құрамына берілді.

1940 жылы 15 наурызда ауданға 13 ауылдық кеңес кірген: Ақшатау, Ақтоғай, Ақшәулі, Аягөз, Бақанас, Жүзағаш, Қарақол, Қараағаш, Қоңыршәулі, Мыңбұлақ, Нарын, Ортааягөз, Сергиополь.

1951 жылғы 31 тамыздағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Ақтоғай кенттік кеңесі құрылды.

1954 жылғы 4 тамыздағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Ортааягөз ауылдық кеңесі таратылды.

1957 жылғы 1 шілдедегі Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Ақтоғай кенті жұмысшы кенттерінің санатына жатқызылды; Ақтоғай кенттік кеңесі ауылдық кеңес есебіндегі Ақтоғай жұмысшы кенттік кеңесіне ауыстырылды.

1958 жылғы 28 қазандағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Ақсуат ауданы құрамынан Үшарал ауылдық кеңесі берілді.

1959 жылғы 16 қазандағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Ақшатау және Сергиополь ауылдық кеңестері Сергиополь; Қараағаш және Нарын ауылдық кеңестері Нарын ауылдық кеңесіне біріктірілді.

1961 жылғы 5 қыркүйектегі Семей облыстық атқару комитетінің шешімімен Ақшатау ауылдық кеңесі құрылды.

1963 жылғы 2 қаңтардағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Аягөз және таратылған Шұбартау аудандарының негізінде орталығы Аягөз қаласында болатын Аягөз ауылдық ауданы құрылды.

1963 жылғы 10 қаңтардағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Аягөз қаласы облыстық бағыныстағы қалалар санатына жатқызылды.

1964 жылы 1 сәуірде ауданда 17 ауылдық кеңес болған: Айғыз, Ақшатау, Ақшәулі, Бақанас, Бидайық, Жүзағаш, Қарақол, Қоңыршәулі, Қосағаш, Мәдениет, Нарын, Сергиополь, Тарлаулы, Үшарал, Ұйымдас.

1964 жылғы 31 шілдедегі Семей облыстық атқару комитетінің шешімімен Ақшәулі және Жүзағаш ауылдық округтері таратылды, Ақши және Қопа ауылдық кеңестері құрылды.

1964 жылғы 13 желтоқсандағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен қайта құрылған Шұбартау ауданына Айғыз, Мәдениет, Бидайық, Қосағаш, Малкелді, Бақанас, Ұйымдас ауылдық кеңестері берілді.

1967 жылғы 27 маусымдағы Семей облыстық атқару комитетінің шешімімен Шолпан және Майлин ауылдық кеңестері құрылды.

1975 жылғы 12 наурыздағы Семей облыстық атқару комитетінің шешімімен Сарыарқа ауылдық кеңесі құрылды.

1977 жылғы 16 ақпандағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Ақсәуле ауылдық кеңесі құрылды.

1980 жылғы 28 шілдеде Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Қарағаш ауылдық кеңесі құрылды.

1980 жылғы 17 қазандағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Таскескен ауданына Ақсәуле, Қарақол, Қоңыршәулі, Қопа, Шолпан ауылдық кеңестері берілді.

1988 жылғы 2 маусымдағы Семей облыстық атқару комитетінің шешімімен аумағын Аягөз қалалық кеңесінің әкімшілік бағынысына беруіне байланысты Аягөз аудандық кеңесі таратылды.

1988 жылғы 25 шілдедегі Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Аягөз қаласы аудандық бағыныстағы қалалар санатына жатқызылды.

1990 жылғы 13 қыркүйектегі Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Қаулысымен Аягөз ауданының ауылдық кеңестері Аягөз қалалық кеңесінің әкімшілік бағынысына берілді.

1996 жылы 1 қыркүйекте Аягөз ауданында 10 ауылдық округ болған: Ақшатау, Ақши, Сарыарқа, Сергиополь, Қараағаш, Майлин, Мыңбұлақ, Нарын, Тарбағатай, Таңсық.

1996 жылғы 13 қарашадағы Семей облысының әкімі мен облыстық мәслихаттың шешімімен таратылған Таскескен ауданының Ақтоғай кенті, Ақшәулі және Қопа ауылдық округтері берілді.

1997 жылғы 3 мамырдағы Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығымен Семей облысы таратылып, Аягөз ауданы Шығыс Қазақстан облысының құрамына енді.

1997 жылғы 23 мамырдағы Қазақстан Республикасының Үкіметінің Қаулысымен Аягөз ауданына таратылған Шұбартау ауданының жері қосылды.[3]

Халқы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

1939 1959 1970 1979 1989[4] 1999 2009[5] 2021 2023
35648 57571 40067 41353 68117 42797 36410 66956 66239

Тұрғындары 72 695 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар – 96,19%, орыстар – 2,60%, басқа ұлт өкілдері – 1,22%.

Әкімшілік бөлінісі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

49 елді мекен 1 қалалық, 1 кенттік әкімдік пен 21 ауылдық округке біріктірілген:

Әкімшілік бірлік Орталығы Елді мекендері Халқы (2021)[6]
Айғыз ауылдық округі Айғыз ауылы 2 1182
Ақтоғай кенттік әкімдігі Ақтоғай кенті 2 5195
Ақшатау ауылдық округі Дөненбай ауылы 2 720
Ақшәулі ауылдық округі Ақшәулі ауылы 2 635
Ақши ауылдық округі Ақши ауылы 2 750
Аягөз қалалық әкімдігі Аягөз қаласы 5 42450
Байқошқар ауылдық округі Байқошқар ауылы 1 317
Баршатас ауылдық округі Баршатас ауылы 1 1474
Бидайық ауылдық округі Бидайық ауылы 1 759
Емелтау ауылдық округі Емелтау ауылы 1 300
Қараағаш ауылдық округі Қараағаш ауылы 2 597
Қопа ауылдық округі Қопа ауылы 2 916
Қосағаш ауылдық округі Қосағаш ауылы 1 739
Майлин ауылдық округі Майлин ауылы 3 592
Малкелді ауылдық округі Қорық ауылы 1 521
Мамырсу ауылдық округі Мамырсу ауылы 3 2875
Мәдениет ауылдық округі Мәдениет ауылы 1 747
Мыңбұлақ ауылдық округі Ай ауылы 5 781
Нарын ауылдық округі Шынқожа ауылы 2 1109
Өркен ауылдық округі Өркен ауылы 1 605
Сарыарқа ауылдық округі Сарыарқа ауылы 2 872
Тарбағатай ауылдық округі Тарбағатай ауылы 4 1504
Тарлаулы ауылдық округі Тарлаулы ауылы 4 1316
ЖАЛПЫ САНЫ 49 66956

Ірі елді мекендері[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Елді мекен Халқы
(2021)
Елді мекен Халқы
(2021)
Аягөз 42351 Мәдениет 746
Ақтоғай 5195 Қосағаш 739
Баршатас 1474 Ақши 690
Мамырсу 2462 Бидайық 757
Тарбағатай 1253 Қараағаш 505
Тарлаулы 1137 Қорық 521
Айғыз 1 048 Өркен 605
Шынқожа 1077 Ай 526
Ақшәулі 537 Байқошқар 317
Сарыарқа 817 Емелтау 300
Қопа 907 Майлин 427

Кәсіпорындары мен әлеуметтік құрылымдары[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Автомобиль жөндеу зауыты, т.ж. торабы, вагон-локомотив депосы, тұрмыс қажетін өтеу комбинаттары, жүн өңдеу ф-касы, “Аягөз — нан”, “Аягөз — көлік”,“Аягөз — астық” акционерлік қоғамдары, баспахана, қалалық жылу орталығы т.б. жұмыс істейді. Ауыл шаруашылығына пайдаланылатын жер аумағы 4452,8 мың га (1997). Аягөз ауданында клубтар, мәдениет үйлері, халық театры, мұражай, кітапханалар, бастауыш және орта мектептер, ауруханалар т.б. мекемелер бар.

Жол торабы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Аудан жерін Түркістан — Сібір темір жолы басып өтеді. Тұрғындары елді-мекендермен автомобиль жолдары арқылы қатынасады. Аудан аумағында 18 тарихи ескерткіш, оның ішінде “Қозы Көрпеш-Баян сұлу” ескерткіші бар.

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]