Қауғаната

Қауғаната, Қалғаната – ортағасырлық калашық.

Географиялық орны

Түркістан облысы Отырар ауданы Балтакөл ауылының солтүстігінде орналасқан.

Зерттелуі

Алғаш рет 1900 жылы Н.В. Руднев зерттеген. 1947 жылы Оңтүстік Қазақстан археологиялық экспедициясы (жетекші А.Н. Бернштам), 1970 жылы Отырар археологиялық экспедициясы (жетекші К. Ақышев) зерттеу жұмыстарын жүргізген. Мамандардың көпшілігі Қауғанатаны ортағасырлык Құнжан (Құнан) деп есептейді. 16 ғасырдағы тарихи деректемелерде қала аты бірнеше рет ұшырасады. Ортағасырлық ғалым Хафиз Таныш шығармасында Абдоллах әскері Дешті Қыпшаққа жорық жасағанда осы кала арқылы өткендігі айтылады. Ал археологиялық зерттеулер қаланың қалыптасуын 6 ғасырға апарады.

Сипаты

Қазіргі уақытта үсті жалпақ келген биіктігі 10 м төбе. Орталық төбе диаметрі 160—170 м. Қалашық сырты дуалмен қоршалған, олар косылған тараптар тұсында мұнаралары болған. Бекініс кабырғаларының сыртынан ені 10 м, терендігі 2 м-ге жуық ор қазылған. Қалаға жұрт оңтүстіктен кірген. Кірер қақпа көшесі қаланы екіге бөліп тұрған. Бас көшенің орта тұсынан батысқа карай тағы бір көше жүрген. Оның бас көшемен қиылысар тұсында сауда алаңы орналасса керек. Бұл жердің диаметрі 25 м. Қалашықта махаллалар қалдықтары көп. Орталық төбеге таға тәріздес келген қала сыртындағы бекініссіз елді мекен жақын орналасады. Оның ені қалашық сыртындағы ордан есептегенде 50 м. Қауғанатадан 7—8 ғасырларға жататын қыш ыдыстар (хум, құмыра, т.б.) сырлы және сырсыз болып келеді. Олар түрлі ою-өрнектермен әсемделген. Табылған материалдарға қарағанда Қауғанатаны адамдар 6—8 ғасырлар аралығында мекен еткен. Олар егін егіп, мал өсірумен шұғылданған. Көрші елді мекендермен, алыс-жақын елдермен мәдени-экономикалық байланыс орнатқан.