Төре

Төре әулеті
	Төре әулеті
Негізгі әулеті	Шыңғыс хан әулеті
Елі	Қазақ хандығы; (Ұлы жүз, Орта жүз, Кіші жүз); Бөкей Ордасы
Құрылды	1464
Негізін салушысы	Әз-Жәнібек хан
Титулдары	Қазақ ханы
Ұлты	қазақ
Биліктен құлауы	1847
	Бұл үлгіні: көру • талқылау • өңдеу

Төре – Шыңғыс ханның үлкен ұлы Жошыдан тарайтын ұрпақ, қазақ даласында әлеуметтік топ. Олар қазақ руларына қосылмайтын өз алдына дербес қауым болып саналған. Төрелер өздерін “ақсүйек” қатарына жатқызған. Қазақ қоғамында хандар тек төрелерден шыққан сұлтандар арасынан сайланатын.

Төрелер әкімшілік және сот билігін жүзеге асырды. Сонымен қатар олардың соғыс кезінде жасақ құрып, оған қолбасшылық ету құқығы болды. Қазақ жүздерінің Ресейге қосылуы барысында Орта жүз бен Кіші жүзде бірте-бірте хандық жүйе жойылып, төрелер қазақ қоғамының саяси-экономикалық өмірінде бұрынғыдай рөл атқара алмады. Қазақстанда 1867–1868 жылдардағы реформалардың енгізілуі төрелердің экономикалық және саяси артықшылықтарын біржола жойды.^[1]

Шежіресі

Жошы хан
1. Орда Ежен хан — Ақ Орда ханы (1231—1251)
2. Сартақтай оғлан
3. Қоныша хан — Ақ Орда ханы (1288—1302)
4. Баян хан — Ақ Орда ханы (1302—1309)
5. Сасы Бұқа хан — Ақ Орда ханы (1309—1320)
6. Ерден хан — Ақ Орда ханы (1320—1337)
7. Шымтай хан — Ақ Орда ханы (1344—1361)
8. Ұрыс-хан — Ақ Орда ханы (1361—1377) және Алтын Орда ханы (1372—1374, 1375)
- 9. Тоқтақия — Ақ Орда ханы (1376—1377)
  - 10. Болат сұлтан
    - 11. Керей хан — алғаш Қазақ ханы (1465—1474), Қазақ хандығын құрған
      - 12. Бұрындық хан — Қазақ ханы (1474/1480—1511)
- 9. Құйыршық хан — Ақ Орда ханы (1395—1410) және Алтын Орда ханы (1395-1396)
  - 10. Барақ хан — Ақ Орда ханы (1410—1428) және Алтын Орда ханы (1423—1426, 1427—1428)
    - 11. Жәнібек хан — Қазақ ханы (1474—1480), Қазақ хандығын құрған
      - 12. Жиренше сұлтан — 1470 жылдары Сауран билеушісі
      - 12. Махмуд сұлтан — Созақ билеушісі (?—1476)
      - 12. Қасым хан — Қазақ ханы (1511—1521)
        13. Мамаш хан — Қазақ ханы (1521—1523)
        
        13. Хақ-Назар хан — Қазақ ханы (1538—1580)
        14. Дінмұхаммед (Тыным) сұлтан — Ташкент билеушісі (1600—1603)
        
        14. Маңғытай сұлтан
        
        14. Бозғыл сұлтан
        
        13. Әбілқайыр сұлтан
        
        13. Жалым сұлтан
        14.Тұрсын хан — Қазақ ханы, Ташкент билеушісі (1613—1627)
        15. Шах Саид-хан
        
        15. Бақи сұлтан
        
        15. Мұхамедияр
      - 12. Әдік-сұлтан
        13. Тахир хан — Қазақ ханы (1523—1533)
        
        13. Бұйдаш хан — Қазақ ханы Жетісу билеушісі (1533—1538)
        
        13. Бауыш хан — Қазақ ханы Жетісу билеушісі (1533—1537)
      - 12. Жаныш сұлтан
        13. Ахмет сұлтан
      - 12. Тыныш сұлтан
      - 12. Өзек сұлтан
        13. Бөлекей сұлтан
        14. Батыр хан — Қазақ ханы (1652—1680)
        
        14. Айшуақ
        15. Ырыс
        16. Қажы сұлтан
        17. Тохтамыш
        18. Қылышқара
        
        17. Білқайыр
        18. Досалы сұлтан
        
        17. Әбілқайыр хан — Кіші жүз ханы (1718—1748)
        18. Нұралы хан — Кіші жүз ханы (1748—1786)
        19. Орман
        20. Күсепғали
        
        19. Есім Нұралұлы — Кіші жүз ханы (1796—1797)
        
        19. Бөкей хан — Бөкей ордасының ханы (1812—1815)
        20. Тәуке
        21. Нұрмұхамед
        22. Бөкейханов, Ғабдулхаким — Қазақтың мемлекет және қоғам қайраткері, хан Бөкей ұрпағы.
        
        22. Бөкейханов, Махамбет (1890—1937) — күйші-композитор.
        
        20. Әділ Бөкеев — Бөкей Ордасын басқару кеңесінің төрағасы (1845—1854)
        21. Мырзагерей
        22. Бөкейханов, Науша Мырзагерейұлы (1870—1944) — домбырашы, күйші.
        
        20. Жәңгір-Керей-хан — Бөкей ордасының ханы (1815/1823—1845)
        21. Султан Ахмет-Керей Джангерович Бөкеев (1834—1914)
        
        21. Ыбрайым Жангерейұлы Бөкеев (1833—1865)
        
        21. Сайып-Керей — Бөкей ордасының соңғы ханы (1845—1849)
        
        21. Ғұбайдұлла Шыңғысхан (1840—1909) — әскери қолбасшы, атты әскер генералы
        
        20. Меңдікерей Бөкейханов (1808—1868)
        
        19. Шығай — Бөкей Ордасының регенті (1815—1823)
        20. Дәулеткерей (1820—1887) — композитор-күйші.
        
        19. Қаратай — Кіші жүз ханы (1806—1816)
        20. Бейсәлі Қаратаев
        21. ?
        22. Дәулетжан Қаратаев
        23. Қаратаев, Бахытжан
        
        20. Мерәлі
        21. Мұхит Мерәліұлы
        22. Шоң (Мұхаметжан)
        23. Мұхитов, Луқпан Мұхамеджанұлы
        
        18. Ералы хан — Кіші жүз ханы (1791—1794)
        19. Бөлекей — Хиуа ханы (1770)
        
        18. Айшуақ хан — Кіші жүз ханы (1797—1805)
        19. Сығалы сұлтан
        20. Аспендиар султан
        21. Сейітжапар (Әскери-медициналық академияның түлектері).
        22. Санжар Сейітжафарұлы Асфендиаров — әскери дәрігер, мемлекет қайраткері
        
        19. Жантөре хан — Кіші жүз ханы (1805—1809)
        20. Жантөреұлы Арыстан
        
        19. Шерғазы хан — Кіші жүз соңғы ханы (1812—1824)
        
        19. Баймұхамед Айшуақов — Жетіру руының билеушісі (1815 —?)
        20. Мұхамеджан Баймұхамедов — Кіші жүз аға сұлтаны (1855—1869)
      - 12. Жәдік сұлтан
        13. Тоғым хан — Қазақ ханы (1533—1537)
        
        13. Шығай хан — Қазақ ханы (1580—1582)
        14. Шах-Мұхаммед султан
        
        14. Ондан сұлтан
        15. Ораз-Мұхаммед сұлтан — Қасым хандығының билеушісі (1600—1610)
        
        15. Абылай сұлтан — Ташкент билеушісі (1628)
        
        15. Кайнар Көшек сұлтан
        16. Бөкей сұлтан
        17. Құдайменді
        18. Тұрсын сұлтан I — Ташкент билеушісі (1712—1717)
        19. Барақ сұлтан
        20. Дайыр сұлтан
        
        20. Бөкей сұлтан — Орта жүз сұлтаны (1815—1817)
        21. Шыңғыс сұлтан — Орта жүз сұлтаны (1819—1822)
        
        21. Батыр
        22. Мырзатай
        23. Нұрмұхаммед
        24. Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейханов — Алаш-Орда үкіметінің төрағасы (1917—1920)
        
        21. Сұлтанғазы Бөкейханов (1779—1856)
        22. Ханқожа
        23. Дін-Мұхамед Сұлтанғазин — журналист, аудармашы
        
        21. Тәуке
        22. Құсбек Таукин — Қарқаралы аға сұлтаны (1843—1849)
        
        20. Ханқожа — Түркістан билеушісі (1783—1799)
        
        20. Шығай — Ферғана билеушісі (1748—1750)
        
        20. Нуралы хан II — Хиуа билеушісі (1767—1769)
        
        19. Көшек сұлтан
        20. Сыңқай
        21. Қарабас
        20. Тоқай — Түркістан билеушісі (?—1826)
        
        22. Әликен
        
        14. Тәуекел хан — Қазақ ханы (1582—1598)
        15. Хусейн ханзада
        
        15. Мұрат ханзада
        
        15. Сайжал ханзада
        
        14. Есім хан — Қазақ ханы (1598—1628)
        15. Жәнібек хан II — Қазақ ханы (1628—1643)
        
        15. Жәңгір хан — Қазақ ханы (1643—1652)
        16. Тәуке хан — Қазақ ханы (1680—1715)
        17. Болат хан — Қазақ ханы (1718—1729)
        18. Әбілмәмбет хан — Орта жүз ханы (1734—1771)
        19. Әбілпейіз хан — Орта жүз ханы (1771—1783)
        20. Көгедай сұлтан — Орта жүздің Абақкерей руының билеушісі
        
        20. Жолшы сұлтан
        
        20. Бопы сұлтан
        21. Солтыбай сұлтан
        22. Барақ Солтыбайулы — Аягөз ауданының аға сұлтаны
        
        19. Болат сұлтан — Түркістан билеушісі (1771—?)
        
        19. Тәуке сұлтан (Қудайдат) — Түркістан билеушісі (1784—1798)
        
        17. Тұрсын султан
        18. Иманқул сұлтан
        19. Бөріхан
        20. Бабахан
        
        20. Сырдақ
        
        20. Әбілқайыр
        
        20. Абылай
        21. Шүрегей сұлтан (1785 жылы Қаңлы және Шанышқылы сұлтаны)
        
        20. Әпіш
        
        19. Батырхан
        
        17. Сәмеке хан — Орта жүз ханы (1719—1734)
        18. Сеиіт сұлтан — Түркістан билеушісі (1734—1745)
        
        18. Есім сұлтан — Түркістан билеушісі (1758—1798)
        19. Құдайменді
        20. Қоңырқулжа Құдаймендин — Ақмола аға сұлтаны (1832—1842, 1845—1849)
        21. Абылай (Абышеке) Қоңырқұлжин
        22. Жақыш Аблаев
        23. Ғазиз Жакишев
        24. Еркін Жакишев
        25. Жакишев, Мұхтар — Қазақстандық кәсіпкер және Қазатомпром бұрынғы басшысы
        
        16. Уәли сұлтан
        17. Абылай Қанішер
        18. Көркем Уәли сұлтан
        19. Абылай хан — Орта жүз ханы (1771—1781)
        20. Уәли хан — Орта жүз ханы (1781—1819)
        21. Ғұбайдолла хан — Орта жүз соңғы ханы (1821—1824)
        22. Болат
        23. Ғазы Болатұлы Уәлиханов — Ресей империялық армиясының генерал-майоры
        
        21. Шыңғыс Уәлиұлы Уәлиханов — Көкшетау аға сұлтаны
        22. Шоқан Уәлиханов — Қазақ ғалымы, тарихшы, этнограф, фольклоршы, саяхатшы, ағартушы және шығыстанушы
        
        22. Мақы
        23. Ыдырыс
        24. Шот-Аман Ыдырысұлы Уәлихан — кеңестік және Қазақстандық мүсінші, сәулетші
        
        20. Қасым султан
        21. Саржан Қасымұлы — ұлт-азаттық көтерілістің басшысы
        
        21. Кенесары Қасымұлы — ұлт-азаттық көтерілістің басшысы (1841—1847)
        22. Сыздық сұлтан (1837—1910)
        
        22. Ахмет сұлтан
        23. Әзімхан Ахметұлы Кенесарин (1878—1937) — саясаткер, «Алаш» партиясының мүшесі
        24. Нәтай Әзімханұлы Кенесарин (1908—1975) — геолог
        
        20. Сөк төре — Жалайыр руының аға сұлтаны және Шапырашты руының билеушісі
        
        20. Әділ-төре — Үйсін аға сұлтаны
        21. Абылай (Құлан)
        
        21. Нұралы
        22. Тезек сұлтан — Албан-Суан аға сұлтаны
        
        20. Тәуке сұлтан
        21. Жанбөбек
        22. Беген
        23. Бекмахан
        24. Ермұхан Бекмаханұлы Бекмаханов (1915—1966) — Қазақ совет тарихшысы, тарих ғылымының докторы
        
        18. Есім сұлтан — Жаркент билеушісі (1693—?)
        19. Бабақ сұлтан
        
        19. Дәулеткерей
        
        19. Жолбарыс сұлтан
        20. Қарамойын
        
        20. Есен баба
        
        18. Жаһангер сұлтан — Ташкент билеушісі (1717—?)
        19. Султанбет сұлтан
        20. Ұрыс сұлтан
        
        20. Тортан
        21. Қасым
        22. Шыңғыс
        23. Қанапиә
        24. Мұсахан (1918—1962)
        25. Бақытжан Мұсаханұлы Қанапиянов (род. 1951) — Қазақ ақыны, аудармашы, сценарист, кинорежиссер
        
        25. Ерулан Мұсаханұлы Қанапиянов (род.1958) — композитор, меценат, Қазақстан Республикасының белгілі қоғам қайраткері
        
        25. Сержан Мұсаханұлы Қанапиянов (1949—2003) — Министр – Үкіметке қарасты Инвестициялар жөніндегі мемлекеттік комитеттің атқарушы директоры
        
        15. Сартақ сұлтан
        16. Құсырау сұлтан
        17. Қайып хан — Қазақ ханы (1715—1718)
        18. Батыр хан — Хиуа билеушісі, Кіші жүздің Әлімұлы руының сұлтаны (1748—1771)
        19. Гаип хан — Хиуа билеушісі, Кіші жүздің Әлімұлы руының сұлтаны (1747—1757)
        20. Жаһангер
        21. Жантөре — Орта жүз ханы (1817—1822)
        22. Ахмет Жантөрин
        23. Сеиітхан Жантөрин
        24. Сәлімгерей Сейітханұлы Жантөрин — Мемлекеттік Думаның 1-шақырылымының депутаты (1864—1920/1926)
        25. Жантөрин Жәңгір Сәлімгерейұлы
        
        20. Әбілғазы Қайыпұлы — Хиуа билеушісі (1767-1768), Әлімұлы руының сұлтаны (1794—1815)
        21. Арынғазы хан — Кіші жүз ханы (1816—1821)
        
        21. Мұхаммед Зарлық төре — Қарақалпақ билеушісі (1855-1856)
        
        19. Абдаллах Карабай — Хиуа билеушісі (1757)
        
        19. Байбори султан — Қарақалпақ билеушісі (?-1762)
        
        14. Аман-Булан сұлтан
        15. Батыр сұлтан
        16. Тұрсын сұлтан II — Ташкент билеушісі (1717—1720)
        17. Қарт Әбілқайыр хан — Ұлы жүз ханы (1718—1730)
        
        17. Жолбарыс хан — Ұлы жүз ханы (1730—1739)
        18. Рүстем хан
        19. Есмандыр хан
        20. Мамыт хан
        21. Ханбаба хан
        
        18. Әбілпейіз сұлтан — Ұлы жүз сұлтаны
        19. Аспандияр сұлтан —«Тентек төре» деген атпен белгілі, 1821 жылы Оңтүстік Қазақстанда Қоқан хандығына қарсы көтеріліске жетекшілік етті.
        20. Рүстем сұлтан — Кенесары ханның 1845-47 жылғы көтерілістегі қаруласы, кейін көтеріліске опасыздық жасаған

Сыртқы сілтемелер

Төрелердің шежіресі Мұрағатталған 29 маусымның 2011 жылы.

Дереккөздер

↑ Нысанбаев, Ә. «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия, VIII том — Алматы: «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998. — ISBN 5-89800-123-9.

[1] Нысанбаев, Ә. «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия, VIII том — Алматы: «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998. — ISBN 5-89800-123-9.

[1]