Целиноград ауданы
| Қазақстан ауданы | |
| Целиноград ауданы | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Облысы | |
| Аудан орталығы | |
| Ауылдық округтер саны |
21 |
| Ауыл саны |
48 |
| Әкімі |
Дарын Сабырғали |
| Аудан әкімдігінің мекенжайы |
Ақмол ауылы, Наурыз көшесі, №34 |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары |
51°23′35″ с. е. 72°03′55″ ш. б. / 51.39306° с. е. 72.06528° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 51°23′35″ с. е. 72°03′55″ ш. б. / 51.39306° с. е. 72.06528° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Құрылған уақыты |
1928 |
| Жер аумағы |
7,8 мың км² |
| Уақыт белдеуі | |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны |
81 803[1] адам (2023) |
| Тығыздығы |
10,5 адам/км² |
| Ұлттық құрамы |
қазақтар (81,37%), орыстар (10,32%), немістер (1,68%), украиндар (1,61%), татарлар (1,2%), беларустар (0,84%), поляктар (0,41%), басқалары (2,57%)[2] |
| Сандық идентификаторлары | |
| Пошта индексі |
010016-010029[3] |
| Автомобиль коды |
03 |
|
| |
|
| |
Целиноград ауданы (1961 жылға дейін Ақмола ауданы) — Ақмола облысының оңтүстік-шығысындағы әкімшілік-аумақтық бірлік. Аудан орталығы — Ақмол ауылы.
Тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Аудан 1928 жылы 17 қаңтарда Ақмола уезінің Ақмола және жартылай Ереймен, Есіл болыстарының жерінен Ақмола атауымен Ақмола округінің құрамында құрылған. Әкімшілік орталығы Ақмола қаласы болған. 1940 жылы 30 маусымда аудан орталығы бір-бірінен 2,5 шақырым қашықтықтағы Новоишимка және Семёновка ауылдарына, ал 1949 жылы Кирово ауылына (қазір Астананың Сарыарқа ауданындағы Көктал кенті) көшірілген. 1961 жылы аудан атауы Целиноград ауданы болып өзгертілді. Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 243 Жарлығымен аудан орталығы кейін Ақмол болып өзгертілген Малиновка ауылына ауыстырылды.[4]
Географиялық орны
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Аудан солтүстігінде Шортанды ауданымен, шығысында Ерейментау, Аршалы, батысында Астрахан, Қорғалжын аудандарымен, оңтүстігінде Қарағанды облысының Нұра ауданымен шектеседі. Астана қаласы ауданды екі бөлікке бөледі.
Жер бедері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Жер бедері негізінен жазық. Батысы — борпылдақ жыныстан түзілген сәл белесті жазық, шығысы — ұсақ шоқылы белесті-төбелі жазық. Кен байлықтарынан силикаттық бұйымдар жасайтын құм, кірпіш шикізаты, отқа төзімді саз, минералдық бояу, құм, қиыршықтас, т.б. кездеседі.
Климаты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Климаты континенттік. Қысы суық, ызғарлы. Қаңтардың жылдық орташа температурасы –17 — 18°С, қардың орташа қалыңдығы 20 см. Жазы ыстық, құрғақ. Шілденің орташа температурасы 20°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 250 — 300 мм.
Топырағы, өсімдігі мен жануарлар дүниесі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Негізінен қара және қызғылт қоңыр топырақты. Аудан аумағының көп жері тың және тыңайған жерлерді игеруге байланысты жыртылған. Өсімдіктен бөрте жусан, ақ төскейшөп, бидайық, далалық сәлбен, шалғындық атқонақ пен түлкіқұйрық, селеу, бетеге, көде, өзен бойында қайың, көктерек, қарағай, терек, шегіршін, тал, шілік, т.б. бұталар өседі. Құстардан: дала бүркіті, ұзақ, сауысқан, дала бозторғайы, сары және ақ шақшақай, көкек, шалғын және дала құладыны, барылдауық үйрек, шүрегей, қамыс сұлыкеші, т.б. мекендейді, сүт қо-ректілерден: дала суыры, кіші сарышұнақ, қосаяқ, дала тоқалтісі, қасқыр, борсық, түлкі, қоян, ондатра, күзен кездеседі.
Халқы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]| 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989[5] | 1999 | 2009[6] | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 33726 | ▲45855 | ▲54250 | ▼53322 | ▲54367 | ▼42068 | ▲58451 | ▲78806 |
Тұрғындар саны 76891 адам (2019). Халқы көп ұлтты: қазақтар (79,32%), орыстар (11,42%), немістер (1,93%), украиндар (1,80%), беларустар (1,00%), татарлар (1,31%), поляктар (0,48%), басқалары (2,75,00%)[7][8] Халықтың орташа тығыздығы 1 км²-ге 5,0 адамнан келеді.
Әкімшілік бөлінісі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Аудан аумағындағы 48 елді мекен 5 ауылдық әкімдік пен 16 ауылдық округке біріктірілген:
| Ауылдық округтері | 2009 | 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Ерлер 2009 | Ерлер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Әйелдер 2009 | Әйелдер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ақжар ауылдық округі | 1436 | ▼1172 | 81,6 | 711 | ▼583 | 82 | 725 | ▼589 | 81,2 |
| Ақмол ауылдық округі | 6143 | ▲13851 | 225,5 | 2960 | ▲6839 | 231 | 3183 | ▲7012 | 220,3 |
| Арайлы ауылдық округі | 4049 | ▼3909 | 96,5 | 2012 | ▼1996 | 99,2 | 2037 | ▼1913 | 93,9 |
| Жаңаесіл ауылдық округі | 3431 | ▼3145 | 91,7 | 1688 | ▼1568 | 92,9 | 1743 | ▼1577 | 90,5 |
| Жарлыкөл ауылдық округі | 2776 | ▼2626 | 94,6 | 1387 | ▼1316 | 94,9 | 1389 | ▼1310 | 94,3 |
| Қабанбай батыр ауылдық округі | 5937 | ▲8939 | 150,6 | 2973 | ▲4446 | 149,5 | 2964 | ▲4493 | 151,6 |
| Қажымұқан ауылдық әкімдігі | 683 | ▲960 | 140,6 | 339 | ▲485 | 143,1 | 344 | ▲475 | 138,1 |
| Қаражар ауылдық әкімдігі | 579 | ▲805 | 139 | 291 | ▲415 | 142,6 | 288 | ▲390 | 135,4 |
| Қараөткел ауылдық округі | 4655 | ▲10125 | 217,5 | 2369 | ▲5134 | 216,7 | 2286 | ▲4991 | 218,3 |
| Қоянды ауылдық әкімдігі | 2954 | ▲9545 | 323,1 | 1537 | ▲4762 | 309,8 | 1417 | ▲4783 | 337,5 |
| Қызылсуат ауылдық округі | 1598 | ▼1289 | 80,7 | 790 | ▼700 | 88,6 | 808 | ▼589 | 72,9 |
| Мәншүк Мәметова ауылдық әкімдігі | 817 | ▼709 | 86,8 | 404 | ▼356 | 88,1 | 413 | ▼353 | 85,5 |
| Нұресіл ауылдық округі | 2598 | ▼2458 | 94,6 | 1306 | ▼1230 | 94,2 | 1292 | ▼1228 | 95 |
| Оразақ ауылдық округі | 1825 | ▲2201 | 120,6 | 918 | ▲1133 | 123,4 | 907 | ▲1068 | 117,8 |
| Рақымжан Қошқарбаев ауылдық округі | 2516 | ▼2069 | 82,2 | 1268 | ▼1052 | 83 | 1248 | ▼1017 | 81,5 |
| Родина ауылдық округі | 1721 | ▼1650 | 95,9 | 821 | ▼811 | 98,8 | 900 | ▼839 | 93,2 |
| Софиевка ауылдық округі | 2106 | ▲2565 | 121,8 | 1074 | ▲1287 | 119,8 | 1032 | ▲1278 | 123,8 |
| Талапкер ауылдық әкімдігі | 3111 | ▲7969 | 256,2 | 1625 | ▲4027 | 247,8 | 1486 | ▲3942 | 265,3 |
| Тасты ауылдық округі | 1895 | ▼1375 | 72,6 | 947 | ▼692 | 73,1 | 948 | ▼683 | 72 |
| Шалқар ауылдық округі | 1260 | ▼833 | 66,1 | 609 | ▼426 | 70 | 651 | ▼407 | 62,5 |
| Ыбырай Алтынсарин ауылдық әкімдігі | 529 | ▲611 | 115,5 | 275 | ▲308 | 112 | 254 | ▲303 | 119,3 |
| ЖАЛПЫ САНЫ | 52619 | ▲78806 | 148,1 | 26707 | ▲39730 | 148,8 | 26744 | ▲39409 | 147,4 |
Өнеркәсiп
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Ауданның өнеркәсібі мен ауыл шаруашылығы 2006 жылы 2650,8 млн. теңгенің өнімін шығарды. Өнеркәсіп орындарынан “Цефар” АҚ-ның (1992 жылдан) фарфор зауыты (Фарфоровое а.) жұмыс істейді. Ол 2005 жылы 8,4 мың т фарфордан жасалған асхана және ас үй ыдыстарын шығарды. Бұдан басқа “АРЭК” АҚ мен “АРЭК — энергосбыт” ЖШС-і халыққа қызмет көрсетеді. Ауыл шаруашылығы өнімін өңдеумен 55 шағын кәсіпорын, 273 шаруа қожалығы, 11,4 мың жеке шаруашылықтар шұғылданады (2005). Олардың ішінде 2 ААҚ, 17 ЖШС, 1 ӨК, 1 АҚ, 1 мемл. кәсіпорын, 1 ұжымдық серіктестік, т.б. бар. Осылардың қарамағында 7 шұжық цехы, 3 шағын диірмен, 3 макарон цехы, 2 сүт өңдейтін блок, 1 май сығатын цех, 3 наубайхана, т.б. жұмыс істейді. Аудан аумағында ауыл шаруашылығына жарамды жер аумағы 834,5 мың га, оның ішінде жыртылған жер 411,6 мың га, шабындығы 33,1 мың га, жайылымы 325,4 мың га, орманы 400 га. 247,8 мың га егістік жердің 229,8 мың гасына дәнді дақылдар егілген; малазықтық дақылдар 16,6 мың га жерге егілді (2006). 2007 жылдың басында ауданда 33,0 мың мүйізді ірі қара, 24,3 мың қой мен ешкі, 7,9 мың жылқы, 7,6 мың шошқа, 515,5 мың құс болды. Олардан 10,0 мың т ет (тірі салмағы), 41,9 мың т сүт, 55,3 млн. жұмыртқа өндірілді. Ауданда 2006 ж. басында 1 балабақша, 26 орта, 14 орталау, 10 бастауыш мектеп, кәсіптік-техн. мектеп, 1 жоғары оқу орнының бөлімшесі, 1 музыка, 1 спорт мектебі, 62 клуб, 68 кітапхана, 15 отбасылық-дәрігерлік емхана, 31 фельдш.-акушерлік пункт болды. Автомобиль жолы жақсы дамыған, олар Астана, Көкшетау, т.б. елді мекендермен байланыстырады. Аудан аумағы арқылы Астана — Қараталды (Қарталы), Қарағанды — Петропавловск, Астана — Павлодар темір жол өтеді.
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- ↑ Қазақстан почталық индекстері
- ↑ Зерттелмеген өлке Мұрағатталған 20 ақпанның 2022 жылы.
- ↑ Ресей империясы, КСРО халық санақтары
- ↑ ҚР халық санақтары
- ↑ Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны Мұрағатталған 17 қаңтардың 2013 жылы.
- ↑ 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы
- ↑ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары
| |||||||||||||||||
.png)
| ||||||