Жарқайың ауданы
| Қазақстан ауданы | |||
| Жарқайың ауданы | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Облысы | |||
| Аудан орталығы | |||
| Ауылдық округтер саны |
16 | ||
| Қалалық әкімдіктер саны |
1 | ||
| Ауыл саны |
22 | ||
| Қала саны |
1 | ||
| Әкімі |
Ербол Кәрімұлы Жүсіпбеков | ||
| Аудан әкімдігінің мекенжайы |
Державин қаласы, Ленин көшесі, №34 | ||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Координаттары |
51°20′22″ с. е. 67°41′56″ ш. б. / 51.33944° с. е. 67.69889° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 51°20′22″ с. е. 67°41′56″ ш. б. / 51.33944° с. е. 67.69889° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
| Құрылған уақыты |
1955 | ||
| Жер аумағы |
12,1 мың км² | ||
| Уақыт белдеуі | |||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны |
12 827[1] адам (2023) | ||
| Тығыздығы |
1,1 адам/км² | ||
| Ұлттық құрамы |
қазақтар (44,66%), орыстар (31,35%), украиндар (8,49%), татарлар (2,91%), беларустар (2,23%), немістер (1,82%), әзербайжандар (1,09%), молдовандар (1%), басқалары (6,45%)[2] | ||
| Сандық идентификаторлары | |||
| Пошта индексі |
021100-021122[3] | ||
| Автомобиль коды |
03 | ||
|
| |||
|
| |||
Жарқайың ауданы – Ақмола облысының оңтүстік-батысындағы әкімшілік бөлік. 1955 жылы ұйымдастырылған. Орталығы — Державинск қаласы.
Географиялық орны
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Аудан солтүстігінде Есіл ауданымен, батысы мен оңтүстігінде Қостанай облысының Қарасу, Науырзым, Амангелді аудандарымен және Арқалық қаласымен, шығысында Жақсы, Атбасар және Қарағанды облысының Нұра аудандарымен шектеседі.
Жарқайың ауданы дала белдемінде, Атбасар, Теңіз жазықтарының батысында орналасқан. Жер бедері ұсақ шоқылы, төбелі-белесті көлдік-аллювийлік жазық, абсолютті биіктігі 100 — 500 м.
Тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]1955 жылы 22 қазанда Есіл ауданының ықшамдалуынан Баранкөл ауданы болып құрылып, құрамына Братолюбов, Ишим, Күркетал, Тауасар, Терісаққан, Үлгілі ауылдық кеңестері енді. Алғашқыда аудан орталығы «Баранкөл» кеңшарының орталығы болып, 1957 жылы Державин ауылына көшірілді. 1963 жылдың 2 қаңтарында Баранкөл ауданы Державин ауданы болып өзгертілді. Сол жылы Державин ауылына жұмысшы кенті мәртебесі беріліп, 1966 жылы қалаға айналды. 1970-1988 және 1990-1997 жылдары Державин ауданы Торғай облысының құрамына кірді. Сонымен бірге 1966-1997 жылдары ауданның оңтүстік-шығыс бөлігінде Жаңадала ауданы болды. 1997 жылы Державин ауданына қазіргі атауы берілді.
Климаты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Климаты тым континенттік. Қысы суық, қары аз (20 см), жазы ыстық, құрғақ. Қаңтар айының орташа температурасы –17 — 18°С, шілдеде 20 — 21°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 300 — 350 мм, оның басым бөлігі (50 — 60%-і) жылы маусымда жауады. Аудан жері арқылы Есіл, Тастыталды, Қарынсалды өзендерінің салалары ағып өтеді. Қар суымен толысатын ұсақ көлдер мен тоғандар көп.
Топырағы, өсімдігі мен жануарлар дүниесі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Солтүстігіндегі қыратты жерлерінде карбонатты қара, оңтүстігінде қызыл қоңыр топырақ қалыптасқан. Мұндай жерлер бір-бірімен ұласып жатады. Есіл аңғарының топырағы түгелдей аллювийлік шалғындық. Қарынсалды өзенінің аңғары сортаң топырақты. Тың және тыңайған жерлерді игерген жылдары аудан жерінің басым көпшілігі жыртылған. Өсімдігі, негізінен, далалық белдемге тән: жусанды, бетегелі-селеулі және астық тұқымдас өсімдіктерден тұрады. Шоққарағай, тобылғы, қараған, т.б. бұталар кездеседі. Жануарлардан қасқыр, түлкі, қарсақ, қоян, суыр, борсық, сарышұнақ, күзен, қосаяқ, дала тышқандары мекендейді, жазда оңтүстіктен ақ бөкен ауып келеді. Үйрек, қаз, дуадақ, т.б. далалық белдемге тән құстар кездеседі.
Шаруашылығы, кәсіпорындары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Ауданда түрлі кәсіппен шұғылданатын 185 заңды тұлға тіркелген. Державинск қаласында “Авангард”, “Симба”, “Тұрмыс”, т.б. кәсіпорындар, “Агропромтехника” акционерлік қоғамы, нан зауыты, наубайхана, макарон, шұжық цехтары, диірмен, баспахана, Достық ауылында макарон, Львовское ауылында май, жарма өндіру, Уәлиханов ауылында диірмен, Пригородное және Фурманов ауылдарында май жасау цехтары жұмыс істейді. Ауыл шаруашылығымен 24 серіктестік, 668 шаруа қожалықтары, ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеумен 10 кәсіпорын шұғылданады. Ауыл шаруашылығына жарамды жері 1161,4 мың га, оның ішінде егіндік 638 мың га, шабындық 15,1 мың га, жайылым 507,4 мың га (2000). Егін шаруашылығының басты салалары астық, картоп, көкөніс егу. 2001 жылдың басында ауданда 9,3 мың сиыр, 6,3 мың қой мен ешкі, 1,6 мың жылқы, 7,4 мың шошқа, 33,6 мың құс болды.
Инфрақұрылымы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Жарқайың ауданында 24 орта, 4 бастауыш мектеп, 2 бала-бақша, ауданы аурухана, 21 акушерлік-фельдшерлік пункт, 18 клуб пен мәдениет үйі, 22 кітапхана бар (2000). 1956 жылдан “Целинное знамя” газеті шығарылады. Аудан жері арқылы Есіл — Арқалық темір және автомобиль жолдары өтеді.
Халқы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]| 1959 | 1970 | 1979 | 1989[4] | 1999 | 2009[5] | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 20108 | ▲36239 | ▼29599 | ▲30634 | ▼24326 | ▼15423 | ▼13246 |
1999 жылы тұрғындар саны 24326 адам (12246 ер адам және 12080 әйел адам) болса, 2009 жылы 15423 адамды (7510 ер адам және 7913 әйел адам) құрады.[6]
Халықтың орташа тығыздығы 1 км2-ге 2,1 адамнан келеді.
Әкімшілік бөлінісі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Аудандағы 23 елді мекен 11 ауылдық, 1 қалалық әкімдік пен 5 ауылдық әкімшілік округке біріктірілген:
| Ауылдық округтері | 2009 | 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Ерлер 2009 | Ерлер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Әйелдер 2009 | Әйелдер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бірсуат ауылдық әкімдігі | 632 | ▼306 | 48,4 | 301 | ▼147 | 48,8 | 331 | ▼159 | 48 |
| Гастелло ауылдық әкімдігі | 770 | ▼556 | 72,2 | 385 | ▼292 | 75,8 | 385 | ▼264 | 68,6 |
| Далабай ауылдық әкімдігі | 365 | ▼247 | 67,7 | 193 | ▼134 | 69,4 | 172 | ▼113 | 65,7 |
| Державинск қалалық әкімдігі | 6309 | ▲7097 | 112,5 | 2960 | ▲3457 | 116,8 | 3349 | ▲3640 | 108,7 |
| Жаңадала ауылдық округі | 1162 | ▼728 | 62,7 | 568 | ▼374 | 65,8 | 594 | ▼354 | 59,6 |
| Костычев ауылдық округі | 719 | ▼492 | 68,4 | 364 | ▼244 | 67 | 355 | ▼248 | 69,9 |
| Құмсуат ауылдық әкімдігі | 405 | ▼279 | 68,9 | 211 | ▼148 | 70,1 | 194 | ▼131 | 67,5 |
| Львов ауылдық әкімдігі | 371 | ▼296 | 79,8 | 179 | ▼165 | 92,2 | 192 | ▼131 | 68,2 |
| Нахимов ауылдық округі | 570 | ▼267 | 46,8 | 287 | ▼142 | 49,5 | 283 | ▼125 | 44,2 |
| Отрадный ауылдық округі | 740 | ▼512 | 69,2 | 376 | ▼274 | 72,9 | 364 | ▼238 | 65,4 |
| Пригородный ауылдық әкімдігі | 715 | ▼489 | 68,4 | 353 | ▼241 | 68,3 | 362 | ▼248 | 68,5 |
| Пятигорский ауылдық әкімдігі | 551 | ▼382 | 69,3 | 268 | ▼193 | 72 | 283 | ▼189 | 66,8 |
| Тасөткел ауылдық әкімдігі | 344 | ▼269 | 78,2 | 178 | ▼145 | 81,5 | 166 | ▼124 | 74,7 |
| Тассуат ауылдық әкімдігі | 376 | ▼236 | 62,8 | 189 | ▼120 | 63,5 | 187 | ▼116 | 62 |
| Уәлиханов ауылдық округі | 836 | ▼590 | 70,6 | 405 | ▼296 | 73,1 | 431 | ▼294 | 68,2 |
| Үшқарасу ауылдық әкімдігі | 310 | ▼247 | 79,7 | 160 | ▼128 | 80 | 150 | ▼119 | 79,3 |
| Шойындыкөл ауылдық әкімдігі | 248 | ▲253 | 102 | 133 | ▼129 | 97 | 115 | ▲124 | 107,8 |
| ЖАЛПЫ САНЫ | 15423 | ▼13246 | 85,9 | 7510 | ▼6629 | 88,3 | 7913 | ▼6617 | 83,6 |
Ірі елді мекендері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]| Елді мекен | Халқы (2021) |
|---|---|
| Державинск | ▲7097 |
| Гастелло | ▼556 |
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- ↑ Почтовые индексы Казахстана
- ↑ Ресей империясы, КСРО халық санақтары
- ↑ ҚР халық санақтары Мұрағатталған 10 Қазанның 2023 жылы.
- ↑ 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том Мұрағатталған 8 Желтоқсанның 2019 жылы.
- ↑ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары
| |||||||||||||||||
.png)
| ||||||