Алакөл ауданы
| Қазақстан ауданы | |||
| Алакөл ауданы | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Облысы | |||
| Аудан орталығы | |||
| Ауылдық округтер саны |
23 | ||
| Қалалық әкімдіктер саны |
1 | ||
| Ауыл саны |
55 | ||
| Қала саны |
1 | ||
| Әкімі |
Алмас Сапарғалиұлы Абдинов | ||
| Аудан әкімдігінің мекенжайы |
Үшарал қаласы, Қонаев көшесі, №74 | ||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Координаттары |
44°13′48″ с. е. 76°51′00″ ш. б. / 44.23000° с. е. 76.85000° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 44°13′48″ с. е. 76°51′00″ ш. б. / 44.23000° с. е. 76.85000° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
| Құрылған уақыты |
1928 | ||
| Жер аумағы |
23,7 мың км² | ||
| Уақыт белдеуі | |||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны |
75 204[1] адам (2023) | ||
| Ұлттық құрамы |
қазақтар (85,28%), орыстар (13,18%), татарлар (0,73%), шешендер (0,40%), немістер (0,11%), басқалары (0,3%)[2] | ||
| Сандық идентификаторлары | |||
| Пошта индексі |
040200-040238[3] | ||
| Автомобиль коды |
19 | ||
|
| |||
Алакөл ауданы — Жетісу облысының солтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан әкімшілік бөлік. 1928 жылы құрылған. Аудан орталығы — Үшарал қаласы.
Географиялық орны
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Аудан солтүстігінде Абай облысының Аягөз, Үржар, Мақаншы аудандарымен, батысында Сарқан ауданымен, оңтүстігінде Қытаймен шектеседі.
Жер бедері, су жүйесі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Алакөл ауданы Балқаш-Алакөл ойысы мен Жетісу (Жоңғар) Алатауы аралығында орналасқан. Жерінің оңтүстік-шығысын Жетісу Алатауының Шыбынды, Қайқаң, Жабық, Күнгей Тастау, т.б. жоталары алып жатыр. Ауданның қалған бөлігі салыстырмалы түрде жазық келеді. Бұл жерлерде аласа таулар (Арғанаты, Арқарлы, т.б.) мен құмды алқаптар (Қарақұс, Сарықұм, Тасқарақұм) алып жатыр. Солтүстігінде Алакөл топ көлдері (Алакөл, Қошқаркөл, Сасықкөл, Жалаңашкөл) орналасқан. Жетісу Алатауынан бастау алатын Лепсі, Тентек, Шынжылы, Көксуат өзендері аудан аумағын кесіп өтіп, солтүстіктегі Алакөл, Сасықкөл көлдеріне құяды.
Климаты, топырағы, өсімдіктері мен жануарлар дүниесі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Алакөл ауданының климаты тым континенттік, қысы суық. Қаңтардың орташа температурасы –12 – 16°С, шілдеде 18 – 23°С. Жылдық жауын-шашын мөлшері жазық аймақтарда 150 – 260 мм, тау бөктерлері мен аңғарларында 350 – 550 мм. Жерінің басым көпшілігін шөлейт белдемнің сұр топырағы, ал тау бөктері мен аңғарларында қара қоңыр, бозғылт қоңыр топырақ құрайды. Құмды алқаптарда сор, сортаң топырақ түрлері кездеседі. Даласында жусан, ебелек, баялыш, күйреуік, изен, қияқ, т.б. шөптесін өсімдіктер өседі. Биік тау беткейлері мен аңғарларын шыршалы-қарағайлы орман қамтыған. Аңдардан қасқыр, түлкі, қоңыр аю, қабан, борсық, таутеке, арқар, марал; құстардан үйрек, қаз, аққу, реликті шағала, қырғауыл мекендейді; суларында сазан, алабұға, маринка, ақ амур, көксерке кездеседі. Алакөл ауданына аумағы 12,5 мың га жерді алып жатқан Алакөл мемлекеттік сулы-сазды қорығы, жалпы аумағы 27 мың га болатын Тоқты және алма ағаштарынан тұратын ауданы 32 мың га Лепсі қорықшалары кіреді. Кен байлықтарынан Андреев және Ілдерсай бентонитті кендері бар.
Ауыл шаруашылығы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Алакөл ауданында суғармалы және тәлімі егін шаруашылығы дамыған. Онда негізінен астық тұқымдастар, техникалық дақылдар (қызылша) және картоп өсіріледі. Алакөл ауданына пайдаланылатын жерінің аумағы 165,5 мың га, оның ішінде жыртылған жері 76,7 мың га, шабындығы 87,3 мың га, жайылымы 1,46 мың га. Аудан жерінен Ақтоғай-Достық темір жолы және Алматы – Өскемен автомобиль жолдары өтеді. Үшаралдан облыс орталығы — Алматы қаласына дейінгі қашықтық 570 км.[4]
Халқы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]| 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989[5] | 1999 | 2009[6] | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 15432 | ▲26413 | ▲43726 | ▲48452 | ▲51619 | ▲79773 | ▼69398 | ▲75554 |
Тұрғындар саны – 69679 (2019).
- ұлттық құрамы – қазақтар (84,74%), орыстар (13,64%), украиндар (0,01%), немістер (0,13%), шешендер (0,40%), татарлар (0,74%), ұйғырлар (0,07%), басқалары (0,27%).
Әкімшілік бөлінісі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Аудандағы 56 елді мекен 23 ауылдық әкімшілік округ пен 1 қалалық әкімдікке біріктірілген:
| Ауылдық округтері | 2009 | 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Ерлер 2009 | Ерлер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Әйелдер 2009 | Әйелдер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ақжар ауылдық округі | 2255 | ▼2182 | 96,8 | 1114 | ▼1112 | 99,8 | 1141 | ▼1070 | 93,8 |
| Ақтүбек ауылдық округі | 1239 | ▼1215 | 98,1 | 655 | ▼628 | 95,9 | 584 | ▲587 | 100,5 |
| Арқарлы ауылдық округі | 611 | ▼558 | 91,3 | 310 | ▼288 | 92,9 | 301 | ▼270 | 89,7 |
| Бескөл ауылдық округі | 7462 | ▲7910 | 106 | 3707 | ▲3897 | 105,1 | 3755 | ▲4013 | 106,9 |
| Достық ауылдық округі | 4819 | ▲6381 | 132,4 | 2384 | ▲3260 | 136,7 | 2435 | ▲3121 | 128,2 |
| Екпінді ауылдық округі | 2174 | ▼2134 | 98,2 | 1100 | ▼1092 | 99,3 | 1074 | ▼1042 | 97 |
| Еңбекші ауылдық округі | 1465 | ▼1249 | 85,3 | 731 | ▼669 | 91,5 | 734 | ▼580 | 79 |
| Жағатал ауылдық округі | 2038 | ▼2020 | 99,1 | 1042 | ▼1006 | 96,5 | 996 | ▲1014 | 101,8 |
| Жайпақ ауылдық округі | 1564 | ▲1629 | 104,2 | 794 | ▲852 | 107,3 | 770 | ▲777 | 100,9 |
| Жанама ауылдық округі | 2260 | ▼2043 | 90,4 | 1174 | ▼1036 | 88,2 | 1086 | ▼1007 | 92,7 |
| Жыланды ауылдық округі | 2151 | ▼1632 | 75,9 | 1120 | ▼821 | 73,3 | 1031 | ▼811 | 78,7 |
| Көлбай ауылдық округі | 2893 | ▼2771 | 95,8 | 1501 | ▼1448 | 96,5 | 1392 | ▼1323 | 95 |
| Қабанбай ауылдық округі | 6182 | ▲6711 | 108,6 | 3037 | ▲3361 | 110,7 | 3145 | ▲3350 | 106,5 |
| Қайнар ауылдық округі | 905 | ▲3076 | 339,9 | 478 | ▲1606 | 336 | 427 | ▲1470 | 344,3 |
| Қамысқала ауылдық округі | 930 | ▼841 | 90,4 | 493 | ▼438 | 88,8 | 437 | ▼403 | 92,2 |
| Қызылащы ауылдық округі | 1696 | ▲1717 | 101,2 | 886 | ▲889 | 100,3 | 810 | ▲828 | 102,2 |
| Лепсі ауылдық округі | 1442 | ▼1348 | 93,5 | 720 | ▼708 | 98,3 | 722 | ▼640 | 88,6 |
| Сапақ ауылдық округі | 1039 | ▼683 | 65,7 | 513 | ▼350 | 68,2 | 526 | ▼333 | 63,3 |
| Теректі ауылдық округі | 2192 | ▼1854 | 84,6 | 1116 | ▼949 | 85 | 1076 | ▼905 | 84,1 |
| Тоқжайлау ауылдық округі | 2682 | ▼2288 | 85,3 | 1353 | ▼1164 | 86 | 1329 | ▼1124 | 84,6 |
| Үшарал қалалық әкімдігі | 17265 | ▲21272 | 123,2 | 8530 | ▲10684 | 125,3 | 8735 | ▲10588 | 121,2 |
| Үшбұлақ ауылдық округі | 1298 | ▼835 | 64,3 | 662 | ▼440 | 66,5 | 636 | ▼395 | 62,1 |
| Ынталы ауылдық округі | 529 | ▲729 | 137,8 | 262 | ▲367 | 140,1 | 267 | ▲362 | 135,6 |
| Ырғайты ауылдық округі | 2307 | ▲2476 | 107,3 | 1154 | ▲1256 | 108,8 | 1153 | ▲1220 | 105,8 |
| ЖАЛПЫ САНЫ | 69398 | ▲75554 | 108,9 | 34836 | ▲38321 | 110 | 34562 | ▲37233 | 107,7 |
Ірі елді мекендері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]| Атауы | Халқы (2021) |
|---|---|
| Үшарал | ▲21122 |
| Қабанбай | ▲6605 |
| Достық | ▲6314 |
| Бескөл | ▲4355 |
| Бұлақты | ▼3375 |
| Тоқжайлау | ▼2288 |
| Қазақстан | ▲1956 |
| Көктұма | ▲1935 |
| Теректі | ▼1784 |
| Ж. Балапанов | ▲1717 |
| Жайпақ | ▲1629 |
| Көлбай | ▼1465 |
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- ↑ Қазақстан почталық индекстері
- ↑ Қазақстан Республикасының табиғаты туралы энциклопедия, V- том
- ↑ Ресей империясы, КСРО халық санақтары
- ↑ ҚР халық санақтары
- ↑ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары
| ||||||||||||||
| ||||||