Уганда

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Координаттар: 1°25′00″ с. е. 32°22′00″ ш. б. / 1.41667° с. е. 32.36667° ш. б. / 1.41667; 32.36667 (G) (O) (Я)
Уганда Республикасы[1]
ағылш. Republic of Uganda
суах. Jamhuri ya Uganda
Байрақ Елтаңба
Әнұран: ««Oh Uganda, Land of Beauty»» (тыңдау (ақп.))
Тарихы
Тәуелсіздік күні 26 қыркүйек 1962 жыл (Ұлыбританиядан)
Мемлекеттік құрылымы
Ресми тілдері ағылшын тілі және суахили
Елорда Кампала
Ірі қалалары Кампала, Гулу, Лира
Үкімет түрі Президенттік республика
Президенті
Вице-президенті
Премьер-министрі 		Йовери Мусевени
Эдвард Ссеканди
Рухакана Ругунда
Географиясы
Жер аумағы
• Барлығы
• % су беті 		Әлем бойынша 79-шы орын
241 038 км²
15,39
Жұрты
• Сарап (2016)
• Санақ (2018)
• Тығыздығы
41 487 965 адам (31-ші)
44 270 563[2] адам
157,1 адам/км²
Экономикасы
ЖІӨ (АҚТ)
 • Қорытынды (2017)
 • Жан басына шаққанда
88,610 млрд.[3] $
2,352[3] $
ЖІӨ (номинал)
 • Қорытынды (2017)
 • Жан басына шаққанда
26,391 млрд.[3] $
700[3] $
АДИ (2017) ▲ 0,516[4] (орташа) (162-ші)
Валютасы Уганда шиллингі
Қосымша мәліметтер
Интернет үйшігі .ug
ISO коды UG
ХОК коды UGA
Телефон коды +256
Уақыт белдеулері UTC+3:00 және Africa/Kampala

Уганда Республикасы (ағылш. Republic of Uganda, суах. Jamhuri ya Uganda) — Шығыс Африкадағы мемлекет. Ұлттар достастығына кіреді. Солтүстікте Оңтүстік Суданмен, батыста Конго Демократиялық Республикасымен, оңтүстікте Руанда және Танзаниямен, шығыста Кениямен шектеседі. Оңтүстік-шығыста Виктория көлі бар.

Уганда өз елінің оңтүстік бөлігін, оның ішінде Кампала астанасын қамтитын Буганда патшалығынан өз атын алады. Уганда халқы аңшы жинаушылар болып, 1700-ден 2300 жыл бұрын, бандылармен сөйлейтін халық еліміздің оңтүстік бөлігіне көшіп келген.

Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Угандистандардың ата-бабалары 1700-2000 жыл бұрын аңшы жинаушылар болған. Орталық Африкадан шыққан бентовски популяциялар еліміздің оңтүстік бөлігіне көшіп келді.[5][6]

Ауызша дәстүр бойынша Китара империясы Ұлы көлдердің маңызды бөлігін, солтүстік көлдер Альберт пен Киогодан оңтүстік көлдерге Виктория мен Танганьякаға дейін жауып тастады.[7] Буньоро-Китара Буганда, Торо, Нколе және Бусога патшалығының бұрын-соңды реті болып саналады.[8]

Уганда протекторатының туы

Кейбір Лоо Буньоро аймағына басып кіріп, онда Банту қаласындағы Бунио-Китараның Бабиито әулетінің негізін қалады.[9]

1830-шы жылдары Араб саудагерлері Шығыс Африкадағы Үнді мұхитының жағалауынан шығып кетті. Олар британдық зерттеушілердің 1860 жылдары Нилдің көзі іздеп жүрген. Британиялық Англикан миссионерлері 1877 жылы Уганда шіркеуінің қайтыс болуына әкелген және 1879 жылы француз католиктік миссионерлері болған Бугандадағы патшалыққа келді. Англия үкіметі Империалық британдық Шығыс Африка компаниясы (ИБШАК) 1888 жылдан бастап аймақта сауда туралы келіссөздер жүргізу туралы келіссөздер жүргізілді. 51-58 1886 жылдан бастап Бугандадағы мұсылмандар мен христиандар арасындағы, содан кейін, 1890 жылдан бастап, Ба-Инглезстегі протестанттар мен француздық католиктер арасында дінаралық соғыстар болды. Азаматтық тұрақсыздықтар мен қаржылық ауыртпалықтарға байланысты,[10] ХҚДБ аймақтағы «жұмысын» сақтай алмады деп мәлімдеді.[11] Британияның коммерциялық мүдделері Британ үкіметін 1834 жылы Уганда протекторлығын құру үшін Буганданы және оған іргелес аумақтарды қосуға әкеп соқтырған Нілдің сауда бағытын қорғауға қызу болды. 3-4

Уганда протектораты (1894-1962)[өңдеу | қайнарын өңдеу]

1890 жылдары Уганда теміржолын салу үшін Британ Үндістаннан 32 мың жұмысшы Шығыс Африкаға еңбек келісім-шартына отырды.[12] Тірі қалған үнділердің көбісі үйіне қайтып оралды, бірақ 6 724 желісі аяқталғаннан кейін Шығыс Африкада қалуға шешім қабылдады.[13] Кейіннен кейбіреулер трейдерлер болды және мақта тазалау және сарторийлік бөлшек сатуды бақылауға алды.[14]

1900 жылдан 1920 жылға дейін Уганда оңтүстік бөлігінде, Виктория көлінің солтүстік жағалауларында, ұйықтайтын аурулардың эпидемиясы 250 мыңнан астам адамның өмірін қиды.[15]

Мемлекеттік құрылымы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Уганда - авторитарлық президенттік республика, онда барлық билік президенттің қолында шоғырланған. 1986 жылдың қаңтарынан - генерал-лейтенант Йовери Кагута Мусевени. Президент сайлауы 5 жыл сайын өткізіледі, 2005 жылғы Конституцияға енгізілген өзгерістерге сәйкес президенттік өкілеттіктердің саны шектелмейді.

Бір палаталы парламент – 332 депутат; 215-і жалпыхалықтық дауыс беру арқылы 5 жылдық мерзімге сайланады, 104-і әртүрлі топтардан (79-ы әйелдер, 10-ы әскерилер, 5-і мүгедектер, 5-і жастар, 5-і кәсіподақтар), 13-і мемлекеттік қызметтен тағайындалады.

Саяси партияларға 2005 жылдан бері рұқсат берілген. Парламенттегі ең ірі партия (205 депутат) – Ұлттық қарсыласу қозғалысы (басшысы Мусевени).

Елде көтерілісшілер топтары жұмыс істейді, олардың ең үлкені Лордтың Қарсыласу Армиясы.

Economist Intelligence Unit мәліметтері бойынша, ел 2018 жылы Демократия индексі бойынша гибридті режим ретінде жіктелген.

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. ↑ Article 5, Chapter 2, Constitution of Uganda, 1995, accessed 17 January 2017
  2. ↑ Republic of Uganda – Census 2014 – Final Report – Table 2.1 page 8.
  3. ↑ a b c d Uganda. International Monetary Fund. Тексерілді, 17 қаңтар 2017.
  4. ↑ 2016 Human Development Report. United Nations Development Programme (2016). Тексерілді, 21 наурыз 2017.
  5. ↑ East Africa Living Encyclopedia – Ethnic Groups. African Studies Center, University of Pennsylvania.
  6. ↑ Martin, Phyllis and O'Meara, Patrick (1995). Africa. 3rd edition. Indiana University Press. Үлгі:ISBN.
  7. ↑ Mwakikagile Godfrey Ethnicity and National Identity in Uganda: The Land and Its People — New Africa Press. — P. 87.
  8. ↑ Mwambutsya, Ndebesa (June 1990 – January 1991). "Pre-capitalist Social Formation: The Case of the Banyankole of Southwestern Uganda". Eastern Africa Social Science Research Review 6 (2; 7 no. 1): 78–95. Archived from the original on 31 January 2008. https://web.archive.org/web/20080131112357/http://www.ossrea.net/eassrr/jan91/mwambuts.htm. 
  9. ↑ "Origins of Bunyoro-Kitara Kings". Басты дереккөзінен мұрағатталған 10 желтоқсан 2006. Тексерілді, 10 желтоқсан 2006., bunyoro-kitara.com.
  10. ↑ Beachey, R. W. (1962). "The Arms Trade in East Africa in the Late Nineteenth Century". The Journal of African History: 451. doi:10.1017/s0021853700003352. 
  11. ↑ J. H. Kennaway House of Commons: Address In Answer To Her Majesty's Most Gracious Speech – Adjourned Debate. Commons and Lords Hansard (6 February 1893).
  12. ↑ Evans, Ruth Kenya's Asian heritage on display. BBC (24 May 2000).
  13. ↑ Chao THE LUNATIC EXPRESS – A PHOTO ESSAY ON THE UGANDA RAILWAY.. Thee Agora (26 October 2014).
  14. ↑ West, Stewart Policing, Colonial Life and Decolonisation in Uganda, 1957–1960 3–4. The Ferguson Centre for African and Asian Studies, Working Paper No. 03 (February 2012).
  15. ↑ Reanalyzing the 1900–1920 Sleeping Sickness Epidemic in Uganda. US: Centers for Disease Control and Prevention (April 2004).


Мақала бастамасы Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.
Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет.
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Уганда&oldid=3206037» бетінен алынған