Ақтөбе: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
65-жол: 65-жол:


== Халқы ==
== Халқы ==
Халқының ұлттық құрамы сан алуан. Қазақтардың үлестік құрамы — 68,72 %. Біршама [[орыстар]] (19,58 %), сонымен қатар [[украиндер]] (5,69 %), [[татарлар]] (2,21 %), [[немістер]] (0,92 %), [[белорустар]] (0,35 %), [[корейлер]] (0,34 %), [[молдавандар]] (0,26 %), [[азербайжандар]] (0,23 %), [[шешендер]] (0,20 %), [[өзбектер]] (0,15 %), [[болгарлар]] (0,14 %), [[башқұрттаа]] (0,14 %), [[армяндар]] (0,12 %) және халықтар тұрады. (2010жылдың 1 Қазаңы бойынша).<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Численность населения РК по областям, городам и районам, полу и отдельным возрастным группам, отдельным этносам на 1-01-2010]</ref>
Халқының ұлттық құрамы сан алуан. Қазақтардың үлестік құрамы — 68,72 %. Біршама [[орыстар]] (19,58 %), сонымен қатар [[украиндер]] (5,69 %), [[татарлар]] (2,21 %), [[немістер]] (0,92 %), [[белорустар]] (0,35 %), [[корейлер]] (0,34 %), [[молдавандар]] (0,26 %), [[азербайжандар]] (0,23 %), [[шешендер]] (0,20 %), [[өзбектер]] (0,15 %), [[болгарлар]] (0,14 %), [[башқұрттар]] (0,14 %), [[армяндар]] (0,12 %) және халықтар тұрады. (2010жылдың 1 Қазаны бойынша).<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Численность населения РК по областям, городам и районам, полу и отдельным возрастным группам, отдельным этносам на 1-01-2010]</ref>


Қала әкімшігіне 367 220 саны бар Ақтөбе қаласынан басқан тағы да 5 селолық округтер кіреді. (Благодарның, Қарғалы, Құрайлы, Новый, Сазды)<ref>[http://www.akimataktobe.kz/index.php?name=Pages&op=cat&id=94 Электронный акимат города Актобе. Сельские округа]</ref>) с 22 сельскими населёнными пунктами общим населением 48 368 чел. (2012 жылдың 1 Қаңтары бойынша). Қала әкімшілігіне тәуелді территорияда барлығы 415 588 халық тұрады.
Қала әкімшілігіне 367 220 саны бар Ақтөбе қаласынан басқан тағы да 5 селолық округтер кіреді. (Благодарның, Қарғалы, Құрайлы, Новый, Сазды)<ref>[http://www.akimataktobe.kz/index.php?name=Pages&op=cat&id=94 Электронный акимат города Актобе. Сельские округа]</ref>) с 22 сельскими населёнными пунктами общим населением 48 368 чел. (2012 жылдың 1 Қаңтары бойынша). Қала әкімшілігіне тәуелді территорияда барлығы 415 588 халық тұрады.


Қазіргі уақытта халық саны бойынша Ақтөбе облысында бірінші орын алады және Қазақстандығы бесінші қала болып келеді ([[Алматы]], [[Астана]], [[Шымкент]] және [[Қарағанды]]дан кейінгі).
Қазіргі уақытта халық саны бойынша Ақтөбе облысында бірінші орын алады және Қазақстандығы бесінші қала болып келеді ([[Алматы]], [[Астана]], [[Шымкент]] және [[Қарағанды]]дан кейінгі).


Халық санының жылдам өсуіне байланысты үкімен қаланың әлеуметтік-экономикалық даму жобасын әзірледі. Ақтөбе қаласының миллион халқы бар мәртебесін алу үшін бағытталған бас жобасын ретке келтіру жұмыстары жүріп жатыр.<ref>[http://www.nashaagasha.org/regions/aktobe-dobivaetsya-statusa-goroda-millionnika/ Актобе добивается статуса города-миллионника]</ref> Реализация проекта рассчитана на период с [[2011]] по [[2040 год]].
Халық санының жылдам өсуіне байланысты үкімет қаланың әлеуметтік-экономикалық даму жобасын әзірледі. Ақтөбе қаласының миллион халқы бар мәртебесін алу үшін бағытталған бас жобасын ретке келтіру жұмыстары жүріп жатыр.<ref>[http://www.nashaagasha.org/regions/aktobe-dobivaetsya-statusa-goroda-millionnika/ Актобе добивается статуса города-миллионника]</ref> Реализация проекта рассчитана на период с [[2011]] по [[2040 год]].


== Тарихы ==
== Тарихы ==

15:04, 2013 ж. қыркүйектің 26 кезіндегі нұсқа

Қала
Ақтөбе
Ақтөбе
Елтаңбасы
Елтаңбасы
Әкімшілігі
Ел

 Қазақстан

Статусы

Облыс орталығы

Облысы

Ақтөбе облысы

Әкімі

Ерхан Болатжанұлы Омаров

Тарихы мен географиясы
Координаттары

50°16′ с. е. 57°13′ ш. б. / 50.267° с. е. 57.217° ш. б. / 50.267; 57.217 (G) (O) (Я)Координаттар: 50°16′ с. е. 57°13′ ш. б. / 50.267° с. е. 57.217° ш. б. / 50.267; 57.217 (G) (O) (Я)

Құрылған уақыты

1869

Қала статусы

1880

Жер аумағы

400 км²

Уақыт белдеуі

UTC+5:00

Тұрғындары
Тұрғыны

357 193[1] адам (2010)

Сандық идентификаторлары
Телефон коды

+7 7132

Пошта индексі

030000

Автомобиль коды

04

akimataktobe.kz
 (қаз.) (орыс.)

Ақтөбе картада
Ақтөбе
Ақтөбе
Ортаққордағы санаты: Ақтөбе

Ақтөбе қаласы — Қазақстан Республикасының батысында орналасқан, Ресейдің Орынбор облысымен, сондай-ақ Қазақстанның Батыс Қазақстан, Атырау, Қостанай, Қызылорда және Маңғыстау облыстарымен шектесетін Ақтөбе облысының әкімшілік орталығы (1932). Қалада 300 мыңнан аса халық тұрады.

Қазақстанның ірі өнеркәсіп және мәдени орталықтарының бірі. Темір жол, әуе және автомобиль қатынастарының маңызды торабы. Мұғалжар тауының оңтүстік-батысында Елек өзенінің сол жағалауына, Ақтөбені айнала орналасқан. Патша әскерінің Қазақстан мен Орта Азияны жаулап алуы үшін соғыс бекінісі ретінде алғашқы қазығы 1869 жылдың мамырында қағылған. 1891 жылдың 25 мамырынан уездік қала, Торғай облысы Ақтөбе уезінің орталығы. Орынбор – Ташкент темір жолының салынуына байланысты (1905) тораптық темір жол стансасына 1933 ж. аэропорт (оның жаңа ғимараты 1978 ж.) пайдалануға берілді. Тұрғыны — 2000 ж. — 277,5 мың, 2002 ж. — 273,8 мың, 2004 ж. — 280,3 мың, 2006 ж. — 292 мың адам болды. Қалада әр жылдары маңызды саяси оқиғалар өтті. Тұрғындары Бүкілресейлік ереуілге қатысты (1905). Кеңес өкіметі орнағаннан кейін (8(21).1.1918) азамат соғысы жылдары ақ гвардияшылармен күрескен әскери күштер жасақталып, Кеңестік майдан орталығына айналды. Қазақстан өлкесінің 1 Кеңестік конференциясы өтіп, онда барлық қазақ жерін Кеңестік Қазақ республикасының құрамына біріктіру туралы шешім қабылданды. 1920 – 30 жылдары қалада паровоз және вагон депосы, механикалық зауыт, диірмен, элеватор, нан комбинаты, «Металист» артелі салынды. 2-дүниежүзілік соғыстан кейінгі жылдары ферроқорытпа және хром, рентген аппаратуралары, ауыл шаруашылық машиналары (қой қырқатын электр аппараттары, трактордың қосалқы бөлшектері), тамақ және жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындары (ет комбинаты, қалалық сүт зауыты, элеватор, тоқыма, жиһаз және тігін фабрикакалары) пайдалануға берілді. Құрылыс базасы (кірпіш, темір-бетон бұйымдары, силикат-қабырға материалдары зауыттары, үй құрылысы комбинаты, т.б.) құрылды. Ірі құрылыс ұйымы – 1946 ж. іргесі қаланған «Ақтөбеқұрылыс» тресі (қазіргі «Ақтөбеқұрылыс» жобалау-құрылыс фирмасы). 2-дүниежүзілік соғысы жылдары мұнда бірсыпыра кәсіпорындар көшіп келді. Қалада 312-атқыштар дивизиясы, 101-ұлттық атқыштар бригадасы, теңізшілердің дербес атқыштар бригадасы, 129-миномет полкі және басқа да әскери бөлімдер мен бөлімшелер ұйымдастырылды. Қаланың 29 тұрғыны бұрынғы Кеңес Одағының батыры атағына ие болған. Оның ішінде шығыс халықтарынан шыққан екі қаһарман қыздың бірі Әлия Молдағұлова бар. Ақтөбеде алғашқы оқу орны – екі кластық орыс-қазақ училищесі 1884 ж. ашылды. 1896 ж. Ыбырай Алтынсариннің бастамасымен қазақ қыздары үшін әйелдер училищесі жұмыс істей бастады. Құдайберген Жұбанов атындағы Мемлекеттік университет, медицина академиясы, «Дүние» университеті, Талғат Бигелдинов атындағы жоғары әскери авиациялық училище, колледждер, қазақ және орыс драма театры, тарихи-өлкетану мұражайы, облыстық филармония, Молдағұлованың мемориалдық мұражайы, Отан соғысында қаза тапқандар мемориалы, Қазақстанда саяси қуғынға ұшырағандарға, Молдағұлова мен Исатай Таймановқа қойылған ескерткіштер бар.

Жағрапиясы

Орал өзенінің саласының сол жағындағы Елек өзенінің сол жақ жағалауында орналасқан. Далалық өнірде орналасқан. Қала маңында көшеттер егілген. 200-400 м жазықтықта жатыр.


Азия мен Еура арасындағы шекара

20 ғасырдың екінші жартысында Еуропа мен Азияның арасындағы шекараны Мұғалжар тауы арқылы Ембі өзенінің бастауына дейін, одан әрі қарай Каспий теңізіне жүргізу арқылы анықталған. 1950 жылдарға дейін Қазақстанның территориясында Еуропа шекарасын Орал өзені арнасымен жүргізілген.

2012 жылдың сәуір - мамыр айларында Орыс география қоғамы экспедиция кезінде Еуропа шекарасын Мұғалжар тауы арқылы Шығыс Еуропа жазығы аяқталатын және Үстірт кертпешінің батыс бөлігі өтетін Каспий маңы ойпаты жаңынан, өткізу туралы шешімге келді.[2], яғни қазіргі қолданылып жүрген шекарадан онтүстікке қарай. Осы уақытқа дейін Орыс география қоғамы ғалымдарының көзқарастары Халықаралық жағрапия қоғамы секілді халықаралық мекеменің қолдауын тапқан жоқ.

Осылайша Ақтөбе облысының батыс бөлігі Еуропада орналасқан. Ақтөбе - Батыс Қазақстандағы қиыр шығысында орналасқан қала деген тұжырым қате болып келеді, өйткені Қазақстанның Еуропалық бөлігінде Алға, Жем, Қандыағаш, Хромтау, Ембі секілді басқа да қалалар орналасқан.[3]

Халқы

Халқының ұлттық құрамы сан алуан. Қазақтардың үлестік құрамы — 68,72 %. Біршама орыстар (19,58 %), сонымен қатар украиндер (5,69 %), татарлар (2,21 %), немістер (0,92 %), белорустар (0,35 %), корейлер (0,34 %), молдавандар (0,26 %), азербайжандар (0,23 %), шешендер (0,20 %), өзбектер (0,15 %), болгарлар (0,14 %), башқұрттар (0,14 %), армяндар (0,12 %) және халықтар тұрады. (2010жылдың 1 Қазаны бойынша).[4]

Қала әкімшілігіне 367 220 саны бар Ақтөбе қаласынан басқан тағы да 5 селолық округтер кіреді. (Благодарның, Қарғалы, Құрайлы, Новый, Сазды)[5]) с 22 сельскими населёнными пунктами общим населением 48 368 чел. (2012 жылдың 1 Қаңтары бойынша). Қала әкімшілігіне тәуелді территорияда барлығы 415 588 халық тұрады.

Қазіргі уақытта халық саны бойынша Ақтөбе облысында бірінші орын алады және Қазақстандығы бесінші қала болып келеді (Алматы, Астана, Шымкент және Қарағандыдан кейінгі).

Халық санының жылдам өсуіне байланысты үкімет қаланың әлеуметтік-экономикалық даму жобасын әзірледі. Ақтөбе қаласының миллион халқы бар мәртебесін алу үшін бағытталған бас жобасын ретке келтіру жұмыстары жүріп жатыр.[6] Реализация проекта рассчитана на период с 2011 по 2040 год.

Тарихы

Ақтөбе бекінісінің құрылысы басталған 1869 жылғы 28 мамыр қаламыздың негізі қаланған күн болып есептеледі.

Біздің қаламыздың құрылысының басталуы туралы Петербургтің «Биржевые ведомости» газеті былай деп хабарлады: «… Ақтөбе бекінісіне Елек өзенінің сол жағында Елек қорғанысынан 180 верст, Орынбор-Қазалы керуен жолына жақын, Қарғалы өзенінің тармағындағы Ильинка станицасынан 170 верст қашықтықта жер таңдап алынды… Құрылыс қазірдің өзінде басталып кетті, Елек уездік басқармасын күзге дейін көшіріп болу көзделуде».

Ақтөбені дамытудың бірінші бас жоспары 1881 жылы жасалды.

1880 жылы Ақтөбеде алғашқы халық санағы жүргізілгенде, 409 тұрғын болды. Олар 38 үйде тұрды, оның 5 үйі ағаштан, 33 үйі саман кірпіштен салынған.

Ақтөбеде бірінші мектеп 1884 жылы пайда болды. Бірінші «Триумф» синематогрофы 1910 жылдан бастап жұмыс істеді.

1901 жылы алғаш Ташкентте, ізінше Орынборда осы екі қаланы Ақтөбе арқылы жалғастыратын темір жол құрылысы басталды. 1904 жылы болат жолдың бойымен уақытша қатынас ашылды, одан кейін тұрақты қозғалыс басталды.

Белгілі тұлғалары

  • Әбілқайыр хан - Кіші жүз ханы
  • Әйтеке би - Кіші жүз биі, Әйтеке би ауданы
  • Мөңке би - қазақтың ұлы биі
  • Қазанғап Тілепбергенұлы - қазақтың ұлы музыканты, күйшісі.
  • Көтібар батыр - қазақ батыры, Сүйінғар батырдың баласы
  • Есет Көтібарұлы батыр - қазақтың ұлы батыры, Әбілқайыр батыры, Қоқан ханға қарсы шыққан
  • Қобыланды батыр - қазақ ұлы батыры, Әбілқайыр батыры, Қобда ауданы, арғы аталары Торғай өзенінің бойында тұрған
  • Шығанақ Берсиев - Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде тары, бидай өсіруден рекордшы,
  • Нұрпейіс Байғанин - қазақ күйшісі, қазақтың халық ақыны
  • Ахмет Жұбанов - музыкант, дирижер, халық әртісі
  • Құдайберген Жұбанов - Алғашқы қазақ тіл зерттеушісі, филолог
  • Ғазиза Жұбанова - Белгілі композитор, Кеңес Одағының Халық әртісі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, профессор Ғазиза Ахметқызы Жұбанова 1927 жьлдың 2 желтоқсанында заманымыздың заңғар композиторы, академик Жұбанов Ахмет Қуанұлының отбасында дүниеге келді- Мәскеуде білім алды.
  • Әлия Молдағұлова - Екінші дүниежүзілік соғысының батыры, снайпер, ефрейтор.
  • Марат Оспанов - саясат қайраткері, ҚР Парлементінің спикері болған
  • Пацаев Виктор - ұшқыш, космонавт, Кеңес Одағының батыры
  • Ксенофонтова Елена - ресейдің театр және кино әртісі
  • Лидия Каденова - қазақ және КСРО әртісі
  • Жанар Айжанова - қазақ эстрадасының әншісі
  • Ғалиб Жапаров - бокстан әлем чемпионы
  • Аслан Мусин - Қазақстан Республикасының мемлекеттік және саяси қайраткері. Қазақстан Республикасының бюджетті бақылау туралы есеп комитетінің төрағасы.
  • Марат Тәжин - Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің хатшысы.
  • Әбидолла Үмбетжанұлы Биекенов 1911 жылы Ақтөбе облысының Шалқар ауданындағы № 19 ауылда дүние келген.Соғыстан кейін 1946 жылы Қазақ ҚСР Жоғарғы Сотының төрағасы болып тағайындалып, 35 жасында қайтыс болады.
  • Серік Нокин - ҚР Қурылыс істері және турғын уй-коммуналдық шаруашылығы женіндегі агенттігінің төрағасы.

Бүгінгі Ақтөбе

Бүгінгі Ақтөбе — өнеркәсібі, кәсіпкерлік және қаржылық құрылымдары, құрылысы, оның ішінде тұрғын үй құрылысы дамыған, сондай-ақ қолайлы коммуникациялары бар қазіргі заманға сай қала.

Облыс орталығында әлеуметтік сала дамыған, білім беру мекемелері, оның ішінде жоғарғы оқу орындары желісі, мәдени-спорттық өмірі өркендеген.

Ақтөбе қаласында 2008 жылы Бауырым (фильм) түсіріліп, үлкен экранда көрсетілді.


Ақтөбе қаласының суреттері


Тағы қараңыз

Сыртқы сілтемелер

Түсініктемелер

  1. ↑ ҚР халқының саны мен ұлттық құрамы 1.01.2011
  2. ↑ Где кончается Европа?, Урал - граница Европы и Азии, Русское географическое общество. Тексерілді 4 тамыздың 2010.
  3. ↑ Актюбинская область : Административно-территориальное деление
  4. ↑ Численность населения РК по областям, городам и районам, полу и отдельным возрастным группам, отдельным этносам на 1-01-2010
  5. ↑ Электронный акимат города Актобе. Сельские округа
  6. ↑ Актобе добивается статуса города-миллионника
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Ақтөбе&oldid=1949408» бетінен алынған